تأثیر و تأثر میان ایران و مصر در ربع قرن، بین سال‌های ۱۳۳۲ تا ۱۳۵۷ شمسی محدود به قالب‌های انقلابی و رزمی نماند، بلکه انقلابیون ایران در طول چندین دهه و به ویژه در ایام پانزده‌ساله نهضت، وقایع فرهنگی مصر را زیر نظر داشتند.
 
وقایع مهم سیاسی و اجتماعی ایران و مصر، این دو کشور کهن و اثرگذار، به‌نحو قابل توجهی با یکدیگر گره خورده و تقارن یافته‌اند. در قرن گذشته، آغاز مطالبات مشروطیت و پدید آمدن شورا و پارلمان در ایران و مصر، تقریباً با یک‌دیگر همزمان بود و ایران پس از مصر، صاحب مجلس شورا گردید.

 در‌‌ همان ایام (سال ۱۹۵۳م در مصر و ۱۳۳۲ش در ایران) با فاصله‌ای اندک، خاندان سلطنتی مصر و ایران از تاج و تخت خود فرو و جدا افتادند و سر از اروپا و رُم درآوردند.

در سال ۱۳۳۷ شمسی حکومت پهلوی، اسرائیل را به صورت «دوفاکتو» به‌رسمیت شناخت؛ جمال عبدالناصر طی بیانیه‌ای قطع رابطه‌ مصر و ایران را به‌همین سبب اعلام کرد. قضیه‌ای که دقیقاً مشابه آن، دو دهه بعد در سال ۱۳۵۸ شمسی این بار از سوی امام خمینی و علیه انور سادات به‌‌ همان دلیل رابطه با اسرائیل و امضای پیمان صلح کمپ‌دیوید از سوی سادات اتفاق افتاد. قطع رابطه‌ ایران و مصر در سال ۱۳۳۷ توأم با جار و جنجال ناصری و تبادل سخنان تلخ بین دو کشور بود؛ و بر اثر آن، تنش بین ایران و مصر ابعاد گسترده‌ای یافت.

حکومت شاه ناآرامی‌های آغاز نهضت اسلامی در سال ۱۳۴۲ شمسی را به خرابکاران اعزامی از سوی جمال عبدالناصر نسبت داد.  این سخن نیز موضع‌گیری سخته‌ای را از سوی ناصر پدید آورد. در آن ایام همچنین شکنجه‌گران ساواک می‌کوشیدند از زندانیان این اعتراف را در آورند که با مصر در ارتباط بوده و از عبدالناصر برای آشوب و اغتشاش پول می‌گرفته‌اند. (1)

جالب این است که شاه و جمال عبدالناصر زمانی این گونه با الفاظی آکنده ازخشم و نفرت به مصاف یکدیگر می‌رفتند که هر دو بر یک نقطه اتفاق نظر داشتند: جنبش‌های اسلامی شیعه و سنی و ایرانی و عربی در هر دو کشور ایران و مصر، تهدیدهایی جدی و چالش‌هایی بزرگ برابر حاکمیت این دو تن بودند و ضرورت داشت برای مهار این حرکت‌ها چاره‌ای اندیشیده شود.

روشن بود که اظهارات شاه در خصوص وقایع نهضت اسلامی ایران در سال ۱۳۴۲ برای لاپوشانی سیاسی حقایق بود و خیزش پدیدآمده، از متن و بطن مردم ایران برخاسته بود نه از مصر، ‌ اما از قضا در‌‌ همان دهه، اردوگاه‌های آموزش نظامی مصر، محلی برای آموزش مبارزان و چریکهای ایرانی بود و حتی برخی از کسانی که بعد‌ها بنیادگذار سپاه پاسداران در ایران بودند، در آن زمان در مصر دوره دیدند. اشتراک علائق مبارزان ایرانی و مصری، جبهه متحد و بی‌نظیری را میان تشیع ایرانی و تسنن عربی پدید آورد که با پیروزی انقلاب در ایران، بیم گروهی از اهل‌ سنت را از قدرت‌گیری بیشتر شیعه برانگیخت و آن هم‌آوایی نسبی و محدود را تحت‌الشعاع خود قرار داد. 

سایت ویکی‌لیکس تلگراف هرمان ایلتس، سفیر آمریکا در قاهره (۷۹-۱۹۷۴) را منتشر کرده که جزئیات گفت‌وگوی او با انور سادات، رئیس‌جمهور وقت مصر و دعوت او از محمدرضا شاه پهلوی برای سفر به این کشور است.
 

پیامی برای شاه از سوی انور سادات

تاریخ: ۲ ژانویه ۱۹۷۹
از: قاهره
به: تهران

در گفت‌وگوی مفصلی که دیشب با سادات داشتیم، او از چشم‌انداز تاریک برای آینده سلطنت شاه سخن گفت. به نظر او حکومت کنونی به فاصله‌ «چند ساعت و یا چند روز ساقط خواهد شد و حکومت ایران به دست تندرویان چپ‌گرا و یا به احتمال زیاد راست‌های افراطی خواهد افتاد. او آخوندها را خطرناک توصیف کرد و نگرانی خود را از جهت‌گیری‌های بعدی ارتش ایران ابراز کرد. سادات به شدت دلواپس اوضاع ایران است، به خصوص اینکه او از دوستان نزدیک شاه بوده و آینده‌ شاه او را نگران کرده است. او از طریق رسانه‌ها مطلع شده که شاه قصد دارد برای درمان و معالجه‌ پزشکی به خارج از کشور سفر کند.

سادات اشاره کرد که در همان روز به شاه پیغام داده و از او دعوت کرده تا برای استراحت و تمدد اعصاب به آسوان مصر برود. مبارک، معاون رئیس‌جمهور که در گفت‌وگو حضور داشت، به سادات گفت که این دعوت را به عباس نیری سفیر ایران انتقال داده است اما نیری گفته که تماسش با دولت کاملاً قطع شده است.

سادات سپس پرسید که آیا امکان دارد تا پیام او در باب آرزوی سلامتی برای شاه و دعوتش به آسوان را به شاه منتقل کنیم. او مشتاقانه می‌خواهد که شاه از پیام سادات مطلع شود.(2)

شما در موقعیتی هستید که می‌توانید تصمیم بگیرید که آیا ممکن است ارسال پیام سادات در شرایط کنونی به بدی تعبیر شود. نمی‌خواهم که در این شرایط سخت مزاحمتان شوم، اما اگر بتوانید درباره دعوت سادات با شاه صحبت کنید، مطمئنم که سادات را خوشحال خواهید کرد. لطفاً من را در جریان نتیجه‌ تصمیم‌گیری‌تان قرار دهید.

پی نوشت:
1- نگاهی به تأثیر و تأثر فرهنگی و سیاسی ایران و مصر در قرن اخیر، موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی
2- پیام سادات به شاه: به مصر بیایید، تاریخ ایرانی