خداوند به دو صورت، آفرينش و قدرت نمايى دارد:
يك.آفرينش تدريجى؛ مانند مراحل شكل گيرى زمين و آسمان و مراحل رشد جنين و آفرينش انسان.
دو. آفرينش دفعى و يك باره؛ مانند انجام معجزات و القاى روح و زنده گردانيدن موجودات كه با يك فرمان انجام مى شود (كن فيكون)؛
البته بنا به گفته برخى بزرگان، آفرينش تدريجى خداوند نيز با يك فرمان انجام مى گيرد (كن فيكون)؛ به اين معنا كه خداوند، آغاز و انجام موجودات را در علم لدنى خويش مى بيند و اراده يك باره او بر آفرينش آن تعلق مى گيرد؛ اما ظهور و تحقق آن موجود، به تدريج انجام مى گيرد. بنابراين، شكى نيست كه خداى متعال، مى تواند با يك «كن فيكون»، هر چه را بخواهد، خلق كند.
در اينجا بيان دو نكته لازم است:
نكته 1: مقصود از «كن فيكون»، تنها اين نيست كه به طور ناگهانى آفرينش تحقق پيدا كند؛ بلكه در حقيقت، مقصود از آيه « إِذا أَرادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ» (1) آن است كه اگر بخواهد، مى تواند هر امر ممكنى را محقق كند؛ چه يك باره و دفعى و چه به طور تدريجى؛ ولى هيچ چيز، بدون شرايط و لوازم آن، خلق نمى شود؛ بلكه خداوند، همه چيز را طبق حساب و كتاب و نظم طبيعى درست مى كند و در روايات هم به اين نكته اشاره شده است؛
«عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام أَنَّهُ قَالَ أَبَى اللَّهُ أَنْ يجْري الْأَشْيَاءَ إِلَّا بِأَسْبَابٍ فَجَعَلَ لِكُلِّ شَيْ ءٍ سَبَباً وَ جَعَلَ لِكُلِّ سَبَبٍ شَرْحاً وَ جَعَلَ لِكُلِّ شَرْحٍ عِلْما» خداوند در اين عالم هستي، همه اموري را كه مي‌خواهد انجام بدهد، به وسيله سبب‌ها انجام مي دهد و به طور مستقيم، كاري را انجام نخواهد داد.(2) زمين و آسمان هم از اين قاعده خارج نيستند. دانشمندان مى گويند: آسمان به اين شكل نبوده، بلكه آسمان و ستاره ها در ابتدا، توده اى از گاز بوده اند و در طى ميلياردها سال، به شكل كنونى درآمده اند. تعبير قرآن در آيه 11 از سوره فصلت نيز «دخان» است و اين خود يكى از عجايب قرآن است كه در آن روزگار و قبل از دانش هاى بشرى، به حقايق علمى، اشاره كرده است.
نكته 2: تعبير «يوم» آيات آفرينش، به معنى يك شبانه روز (24 ساعت) نيست؛ چون شبانه روز در جايى است كه خورشيدى باشد و زمين در مدار آن، به دور خودش بچرخد؛ تا اين حركت زمين به دور خودش، سبب تشكيل شبانه روز شود و آن حركت زمين به دور خورشيد، مفهوم سال را تشكيل دهد؛ پس در هنگام خلقت آسمان و زمين، اصلاً روز به اين معنا قابل تصور نبوده است و در نتيجه، «روز» بايد، معناى ديگرى داشته باشد؛ چنان كه در روايات نيز آمده است: « ... وَ اعْلَمْ بِأَنَّ الدَّهْرَ يَوْمَانِ يَوْمٌ لَكَ وَ يَوْمٌ عَلَيْكَ... ـــ بدان كه روزگار، دو روز است؛ يك روز به نفع تو و يك روز به زيان تو.» (3) بسيارى از بزرگان فرموده اند: «يوم» در اين گونه آيات و روايات، به معنى «دوره و دوران» است؛ به اين معنى كه خلقت آسمان ها و زمين، دوران هاى متفاوتى را طى كرده است.
پي نوشت:
1.قرآن كريم، يس/82.
2.الكافى، ج 1، ص183.
3.شرح نهج البلاغة، ص 18، 60 و 72
