پاسخ اجمالی: شأن نزول این آیه یا درباره سوال ام سلمه است که از پیامبر(ص) درباره سهم زنان راجع به جهاد و هجرت آنان پرسید و یا درباره علی(ع) است که به همراه مادر و دختر پیامبر(ص) و دختر زبیر از مکه به مدینه هجرت نمودند.
پاسخ تفصیلی: در آیه(195) سوره«آل عمران» می خوانیم: «فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ اَنِّی لا اُضیعُ عَمَلَ عامِل مِنْکُمْ مِنْ ذَکَر اَوْ اُنْثى بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْض فَالَّذینَ هاجَرُوا وَ اُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ اُوذُوا فی سَبیلی وَ قاتَلُوا وَ قُتِلُوا لاَُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ وَ لاَُدْخِلَنَّهُمْ جَنّات تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الاَْنْهارُ ثَواباً مِنْ عِنْدِ اللّهِ وَ اللّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الثَّوابِ»؛ (خداوند درخواست آنها را پذیرفت، (و فرمود:) من عمل هیچ عمل کننده اى از شما را، زن باشد یا مرد، ضایع نخواهم کرد؛ شما هم نوعید، و از جنس یکدیگر! آنها که درراه خدا هجرت کردند و از خانه هاى خود بیرون رانده شدند و در راه من آزار دیدند و جنگ کردند و کشته شدند به یقین گناهانشان را مى بخشم، و آنها را در باغ هاى بهشتى که از زیر درختانش نهرها جارى است وارد مى کنم. این پاداشى است از طرف خداوند؛ و بهترین پاداش ها نزد پروردگار است). شان نزول: در آیات پیشین سخن درباره صاحبان عقل وخرد بوده، و در این آیهنتیجه اعمال آنها را مورد توجه قرار مى دهد. شروع آیهبا «فاء تفریع» روشن ترین دلیل این پیوند است. با این حال، شان نزول هائى براى آیهدر روایات و کلمات مفسران آمده است که البته منافاتى با پیوستگى آیهبا آیات قبل ندارد. از جمله نقل شده است: «امّ سلمه» (یکى از همسران رسول خدا) خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) عرض کرد: در قرآناز جهاد، هجرت و فداکارى مردان، فراوان بحث شده، آیا زنان هم در این قسمت سهمى دارند؟ آیه فوق نازل شد و به این سوال پاسخ گفت.(1) و نیز نقل شده: على(علیه السلام) هنگامى که با «فَواطم» (فاطمه بنت اسد و فاطمه دختر پیامبر و فاطمه دختر زبیر) از «مکّه» به «مدینه» هجرت کرد، و «امّ ایمن» یکى دیگر از زنان با ایماندر بین راه نیز به آنها پیوست، آیهفوق نازل گردید.(2) همان طور که اشاره کردیم وجود این شان نزول ها براى آیهفوق، منافاتى با پیوستگى آن باآیات قبل ندارد همان طور که بین این دو شان نزول نیز منافاتى نیست.(3)
پی نوشت: (1). «مجمع البیان»، ذیل آیه؛ «مستدرک حاکم نیشابورى»، ج 2، ص 300؛ «درّ المنثور»، ج 2، ص 112. (2). «بحار الانوار»، ج 19، ص 66 و 67؛ «امالى طوسى»، ص 471 و 472؛ «تفسیر المیزان»، ج 4، ص 91. (3). گردآوري از کتاب: شان نزول آیات قرآن(برگرفته از تفسیر نمونه)، محمد جعفر امامی، مدرسه الامام علی بن ابی طالب(ع)، چاپ اول ، ص 127.
