مسئولی که تخصص ندارد بی تقوا است

از شهيد گرانقدر دکتر چمران پرسيدند تعهد بهتر است يا تخصص؟ وي در جواب گفت مي‎گويند تقوا از تخصص لازم‎تر است، آن را مي‎پذيرم. اما مي‎گويم آن کس که تخصص ندارد و کاري را مي‎پذيرد، بي‎تقواست.

در دنیایی که روابط جایگزین ضوابط شده اند شاید طرح این سوال مسخره به نظر بیاید که تخصص مهم تر است یا تعهد؟
متاسفانه سال هاست که شاهد پدیده ای ابتذالی در دنیای سیاست و اقتصاد و ادارات هستیم؛ یک نفر را منصوب به کاری می کنند که اصلا در آن تخصص ندارد. لازم نیست از ضرر این کار چیزی بگوییم هر عاقلی این واقعیت را درک می کند که کار را باید به کار دانش سپرد.
همچنین یک اشتباه دیگری که در چند دهه گذشته به وجود آمده و آن اینکه تعهد به یک نظریه و یا یک جریان را ملاک اولی و اصلی برای انتخاب مدیران ارشد قرار داده اند. یعنی اگر شخصی از لحاظ فکری با ما می ساخت حالا چه اهمیتی دارد که کار بلد باشد؟
اما براستی کدامیک مهم ترند؟
 

تخصص گرایی در احادیث

امام صادق علیه السّلام فرمودند:
«کُلُّ ذی‌صَناعَةٍ مُضطَرًّ اِلی ثَلاثِ خِصالٍ یَحْتلِبُ بِها الْکَسْبَ: و هُوَ اَن یَکُونَ حاذِقاً بِعِلْمٍ مُؤَدّیاً لِلْاَمانَةِ فیهِ، مُسْتَمیلاً لِمَنِ اسْتَعْمَلَهُ؛ هر اهل فنی برای موفقیت در کسب و کار خود (که کارش بگیرد) به سه مطلب نیازمند است: 1- تخصص و باهوشی در فن و حرفه مورد نظر. 2- امین باشد و در کار و مال مردم، امانت و درستی را حفظ کند. 3- با کارفرما و صاحب کار، خوش‌برخورد و خوش‌قلب باشد.»[1]
طبق این روایت هم تخصص ملاک انتخاب مدیر یا کارمند است و هم تعهد و امین بودن شرط است.

بیهقی‏‏ از‏‏ ابن عباس‏‏ نقل کرده که رسول خدا(ص) فرمود: ‏‏«من استعمل عاملاً من‏‎ المسلمین و هو یعلم ان فیهم اولی بذلک منه و اعلم بکتاب الله  و سنة نبیّه فقد خان الله  و رسوله و جمیع المسلمین؛ کسي که کارگزار و مديري را به‎کار گمارد درحالي‎که مي‎داند در ميان مسلمانان فردي وجود دارد که براي آن مسئوليت ‎شايسته‎تر و به قرآن و سنت آگاه‎تر است در اين صورت قطعا به خدا و رسول خدا و همه مومنان خيانت کرده است.»[2]
قطعا منظور از شایسته تر توانا تر در مدیریت است. پس با این حساب اهمیت تخصص از دیدگاه روایت قابل خدشه نیست.
 

تعبیر شهید چمران

از شهيد گرانقدر دکتر چمران پرسيدند تعهد بهتر است يا تخصص؟ وي در جواب گفت مي‎گويند تقوا از تخصص لازم‎تر است، آن را مي‎پذيرم. اما مي‎گويم آن کس که تخصص ندارد و کاري را مي‎پذيرد، بي‎تقواست.

در آن دوران که اين بحث در جامعه پررنگ بود، شهيد چمران معتقد بود کسي که عهده‎دار مقام و مسندي مي‎شود ولي تخصص لازم براي مديريت در آن مسند را ندارد، در واقع تعهد هم ندارد. زيرا انسان متعهد، هيچ‎گاه به خودش اجازه نمي‎دهد کاري را قبول کند که از علم و توانش خارج است.
سخن شهيد چمران در حقيقت بيان ديگري از سختگيري‎‎هاي مربوط به «پذيرش مسئوليت» در فرهنگ اسلامي است. سختگيري‎‎هايي که در دين اسلام نسبت به پذيرش مقام و منصب شده، يکي از مدلول‌هاي اصلي‎اش اين است که انسان متعهد (از نظر اسلام) انساني است که از قبول مسئوليت در حوزه‎اي که در آن، فاقد دانش، تجربه و توانايي کافي است، سر باز مي‎زند و با پذيرش امر اداره دنياي ديگران و به بهاي آبادکردن دنياي خودش، آخرت خودش و دنياي ديگران را خراب نمي‎کند.
 

و در آخر
از مجموع مطالب می توان فهمید که هم تقوا و تعهد مهم است و هم تخصص، اما نباید یکی از اینها فدای دیگری شود کما اینکه امروز تخصص را فدا کرده ایم.

بهتر است تا دیر نشده و بیش از این به دین، به رسول خدا، به مردم متدین خیانت نشده، بدنه دولت و حکومت از افراد بی کفایت تسفیه شود و به این کار اولین گام در جهت پیشرفت و توسعه برداشته شود.

پی نوشت ها:
[1] بحار الأنوار، ج75،ح235
[2] سنن البیهقی، ص 451.

منابع:
مشرق