فراگیر شدن فعالیت در فضای مجازی و نفوذ این موضوع به خانواده‌ها موجب شده والدین دغدغه‌های زیادی برای فعالیت فرزندان خود در این فضا داشته باشند.
در این فضا، برخی خانواده‌ها گزینه ممنوعیت استفاده را انتخاب کرده و گروهی دیگر به دنبال نظارت بر فعالیت کودکان و نوجوانان در فضای مجازی هستند، اما باید دید کدام روش مناسب‌تر است و برای هر یک از روش‌ها چه ابزارها و امکاناتی وجود دارد؟
راهکار پیشنهادی
نگرانی والدین از حضور کودکان و نوجوانان در فضای مجازی به علت عدم دانش مناسب این گروه از کاربران است. پیشنهاد مناسب، افزایش دانش کودک و نوجوان در حوزه فضای مجازی است. شناخت از فضا و داشتن دانش به کودک و نوجوان کمک می‌کند تا قدرت تشخیص بین درست و نادرست را داشته باشد. در ضمن در صورت تشویق والدین به استفاده از فضای مجازی، کودک و نوجوان اعتماد بیشتری به والدین خود داشته و آنها را در جریان فعالیت‌های خود در فضای مجازی قرار خواهد داد. برخی از راهکارهای عملی در این خصوص را شرح می‌دهیم:
آشنایی والدین با سواد رسانه‌ای: اولین و شاید مهم‌ترین موضوع در بهبود شرایط کنترل کودک و نوجوان در فضای مجازی، آشنایی والدین با این فضاست. با توجه به تغییر سریع فناوری و اضافه شدن امکانات و خدمات جدید در بستر فضای مجازی، والدین باید خود را با این فضا بیش‌ازپیش مأنوس کنند و آموزش‌های لازم را در این حوزه ببینند. در این مسیر والدین می‌توانند از افراد آشنا به این فضا، آموزش‌های اینترنتی و کتاب یا فرزندان بزرگ‌تر خود یاری بگیرند.
همراهی با فرزندان در فضای مجازی: بهتر است والدین زمان مناسبی را برای اشتراک‌گذاری اطلاعات و گشت‌وگذار دسته‌جمعی با خانواده در نظر بگیرند. همراهی والدین موجب خواهد شد شناخت لازم و کافی از فضای مجازی و روندهایی که در آن اتفاق می‌افتد، به دست آورند.
بیان واقعیت‌ها، اما نه به‌صورت نصیحت: کودکان باید از خطرات و نکات منفی موجود در فضای مجازی باخبر باشند، اما نیاز است نمونه‌هایی از این موارد را به آنها نشان داد. با بیان این مطالب (در صورت امکان به‌صورت غیرمستقیم) به آنها اجازه تفکر و تصمیم‌گیری داده‌ایم. باید اشاره کرد اعتماد به مردم خوب است، اما همانطور که در فضای حقیقی همه افراد، انسان‌های درستکار و راستگویی نیستند، فضای مجازی هم چنین مواردی را در خود جای‌داده و حال آن‌که امکان پوشش هویت اصلی این‌گونه افراد در فضای مجازی ساده‌تر است. به‌طور طبیعی کودک و نوجوان با خطرات خاصی که ممکن است او را تهدید کند آشنا نیست، به‌عنوان‌مثال او نمی‌داند ارائه مشخصات شخصی به افراد مختلف می‌تواند چه خطرات جبران‌ناپذیری را به همراه داشته باشد.
ایجاد محدودیت با همفکری فرزندان: مشارکت دادن کودک و نوجوان در تصمیم‌گیری در اکثر مواقع نتیجه بهتری خواهد داشت. اگر محدودیت‌هایی که در قوانین هر خانواده دیده می‌شود با همفکری کودک و نوجوان مشخص شود، این امکان برای والدین به وجود خواهد آمد تا محدودیت‌ها را در فضای مجازی نیز اعمال کنند. همکاری کودکان و نوجوانان کمک می‌کند اصطکاک بین والدین و فرزندان کمتر شود. شما می‌توانید محدودیت‌های مختلفی را به‌صورت شفاهی یا با استفاده از ابزارهای موجود که بیان خواهیم کرد، برای کاربری فرزندان خود اعمال کنید.
کنترل محسوس و نامحسوس: راهکارهای مختلفی مانند حضور در فضای مجازی، قرار دادن سیستم‌های رایانه‌ای در محل‌های عمومی منزل یا کلاس درس می‌تواند راهکارهای مناسبی برای کنترل محسوس فرزندان در فضای مجازی باشد، اما با استفاده از ابزارهای مانیتورینگ موجود می‌توانید به‌صورت نامحسوس فعالیت کودک و نوجوان خود را بررسی کنید. این کنترل نامحسوس نه به دلیل برخورد مستقیم، بلکه به دلیل اطلاع شما از فعالیت‌های نامناسب فرزندان باید مورداستفاده قرار بگیرد.
MDM؛ ابزاری برای کنترل
امروزه ابزار دسترسی به فضای مجازی به‌طور عمده، تلفن‌های همراه و تبلت‌ها هستند. این ابزارها دسترسی بدون محدودیت به‌تمام وبسایت‌ها، شبکه‌های اجتماعی و ابزارهای پیام‌رسان را برای کاربران فراهم می‌کنند. دغدغه دسترسی به فضای امن و پاک برای کودک و نوجوان موجب شده تا در جهان به دنبال ایجاد ابزاری کنترلی - نظارتی باشند و MDM (مدیریت ابزارهای قابل‌حمل) راهکار عملی این مهم بوده است. کشورهای مختلفی در این حوزه فعالیت کرده و نمونه‌های مختلفی از این ابزار روی دستگاه‌های مختلف ازجمله تلفن‌های همراه و تبلت‌های مخصوص کودک و نوجوان ارائه‌شده است. در کشور ما نیز این وظیفه مهم برای کودکان را «درسا» و برای نوجوان و جوان را «انارستان» برعهده‌گرفته است.
ابوالفضل محمودی، مدیرعامل انارستان در گفت‌و‌گو با کلیک درباره فعالیت مجموعه خود می‌گوید: «در حوزه فضای مجازی کارهای متنوعی تحت عنوان زیست‌بوم انارستان انجام‌شده است. همکاری قوی با یکی از اپراتورهای تلفن همراه برای ارائه رایگان سیمکارت انارستان در برنامه‌های سال‌های اخیر ما گنجانده‌شده است. هدف انارستان ایجاد یک زیست‌بوم دوستدار کودک و نوجوان در جهت ارائه خدمات به گروه سنی K-12 است.» به‌گفته محمودی بتازگی، در ایران خط تولید تبلت کودک و نوجوان ایرانی (با نام نارتب محصول انارستان) افتتاح‌شده است. «نارتب» به نرم‌افزار مدیریت والدین مجهز است و از این طریق والدین می‌توانند برنامه زمانی و سطح دسترسی برای فرزندان تعریف کنند. همچنین در این تبلت انبوهی از محتوای آموزشی و سرگرمی ویژه کودکان و نوجوانان ایرانی جمع‌آوری‌شده و پیوسته به‌روزرسانی خواهد شد. همچنین امکان مدیریت تماس‌ها و پیامک‌ها، تعیین سطح دسترسی به سخت‌افزارهای دستگاه مانند درگاه‌های مختلف کنترل ازجمله وای‌فای برای ارتباط، درگاه USB یا OTG برای انتقال اطلاعات و حتی امکان مدیریت نصب و حذف برنامه‌ها در اختیار پدر و مادر یا مربیان قرارگرفته است.
در کنار فعالیت این زیست‌بوم ایرانی، درسا نیز با رویکردی مشابه و جامعه هدفی متفاوت در این حوزه در حال فعالیت است. عباس محمدخانی، مدیرعامل زیست‌بوم مجازی درسا در خصوص اهمیت و ضرورت نظارت والدین بر کودکان و نوجوانان و میزان و نحوه استفاده آنها از فضای مجازی در گفت‌و‌گو با کلیک عنوان کرد: «امروزه استفاده از گوشی هوشمند و تبلت برای نسل حساس کودکان و نوجوانان امری اجتناب‌ناپذیر شده و از سوی دیگر دسترسی این گروه سنی به محتوای نامناسب فضای مجازی، به دغدغه ذهنی والدین تبدیل‌شده است.»
عباس محمدخانی با اشاره به نقش تولیدکنندگان محتوای فضای مجازی دراین‌بین گفت: «این گروه از جامعه می‌توانند دغدغه بسیاری از والدین را در خصوص استفاده فرزندانشان از فضای مجازی برطرف کنند و اهمیت این موضوع به حدی بود که زیست‌بوم مجازی درسا با تولید و اجرای برنامک دنیای درسا به والدین اجازه می‌دهد تا استفاده فرزندان از محتوای مناسب را کنترل کنند.»
«دنیای درسا» شامل دو بخش مجزا برای کودک و والدین است که هردوی این برنامک‌ها روی یک گوشی نصب می‌شوند. والدین با نصب این برنامه، زمانی که می‌خواهند گوشی یا تبلت را در اختیار فرزند خود قرار دهند، نسخه کودک را اجرا می‌کنند و کودک از آن پس یک گوشی مدیریت‌شده با کمترین خطر را در اختیار دارد. همچنین والدین می‌توانند توسط این برنامه، مدت و روش استفاده فرزندشان از اینترنت را تحت کنترل داشته باشند و حتی فهرست تماس‌ها و پیامک‌های مجاز را برایشان تعریف کنند.
ابزارهای کنترلی پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی
کنترل کودک و نوجوان نه‌فقط در کشور ما، بلکه در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته نیز دغدغه والدین است. به‌عنوان‌مثال با توجه به بررسی‌های انجام‌شده در کشور آمریکا، فیسبوک موردتوجه بسیاری از کودکان 6 تا 12 ساله قرارگرفته است. از همین رو این شبکه اجتماعی، نگارش خاصی به نام Facebook Messenger Kids را برای استفاده کودکان و نوجوانان 6 تا 12 سال ایجاد کرده که به والدین امکان نظارت و تعیین محدودیت‌ها را ارائه می‌کند.
در کشور ما نیز با توجه به استفاده روزافزون از ابزارهای پیام‌رسان، نگارش خاصی از نرم‌افزار پیام‌رسان تلگرام با نام «پیام‌رسان کودک و نوجوان، پاک‌گرام» برای استفاده کودک و نوجوان با قابلیت نظارت والدین پیاده‌سازی شده است. در این‌گونه ابزارها، والدین امکان تنظیم سطح دسترسی فرزندان خود را به افراد مشخص، مدت‌زمان مشخص، گروه‌ها و کانال‌های مشخص و نظارت غیرمستقیم بر فعالیت فرزندان را دارند. اما همانطور که مطرح شد گزینه مناسب افزایش دانش کودک و نوجوان در این حوزه است، چراکه ابزارهای کنترلی هرچند قوی نمی‌توانند نظارت کامل و جامعی را ارائه دهند.
