مجله سیب سبز: بلوغ طبیعی دوره‌ای است که طی آن صفات ثانویه جنسی به‌وجود می‌آیند و فرد توان باروری پیدا می‌کند. تغییرات فیزیکی در دوران بلوغ، نتیجه مستقیم یا غیرمستقیم بلوغ غده هیپوتالاموس در دستگاه عصبی مرکزی، تحریک اعضای جنسی و ترشح هورمون‌های جنسی است.
اما بلوغ زودرس براساس تعریف‌های اپیدمیولوژیك ظاهر شدن علائم بلوغ از نظر فیزیكی و هورمونی زیر 8 سال در دختران و زیر 9 سال در پسران است. این روزها با تغییری كه در ساختار زندگی شهری صورت گرفته و با توجه به پیشرفت‌هایی كه در زندگی اجتماعی به‌وجود آمده بلوغ زودرس در دختران سفیدپوست زیر 7 سال و در سیاه‌پوستان زیر 6 سال تعریف شده است. این سن در مورد شروع بلوغ است چون همان‌طور كه می‌دانید بلوغ دوره‌ای چند ساله دارد.
زود بزرگ شدن چه علائمی دارد؟
اولین علامت بلوغ در دختران برجستگی سینه و در پسران بزرگ شدن و تغییر سایز بیضه‌هاست، بنابراین اگر دختری در ناحیه تناسلی و زیر بغل با رشد مو مواجه شد نباید اینطور قلمداد شود كه بالغ شده چون این حالت مقدمه بلوغ است. در دختران علائم ابتدا با بزرگ شدن سینه‌ها ظاهر می‌شود و بعد از آن است كه نواحی‌ای از بدن كه در آنها غدد جنسی وجود دارد رویش مو پیدا می‌كند. عادت ماهانه نیز در مرحله نهایی اتفاق می‌افتد. در پسران اولین علامت بزرگ شدن بیضه و سپس بلوغ دیگر اجزای اندام تناسلی است.
عوامل ایجاد‌كننده بلوغ زودرس
عوامل زیادی در شروع بلوغ اهمیت دارند ولی بیشتر بار این عوامل وابسته به ژنوم افراد است. در واقع این ژنتیك است كه تعیین می‌كند در چه سنی فرد وارد بلوغ شود اما چنین به‌نظر می‌رسد که سایر عوامل نیز بر سن شروع و البته پیشرفت تکامل بلوغ تاثیرگذارند. تغذیه، وضعیت عمومی سلامت، موقعیت جغرافیایی و البته حالت روانی همگی می‌توانند بر زمان شروع بلوغ اثر بگذارند. اینکه در بیشتر موارد نشانه‌های بلوغ در یک دختر تقریبا در همان زمانی که مادرش بلوغ را تجربه کرده ظاهر می‌شود، نشان می‌دهد ژنتیک بر زمان آغاز این پدیده اثر مستقیم دارد. این در واقع در ساختار بدن فرد تعیین شده است اما این تنها ژن نیست كه تعیین‌كننده است. برخی عوامل محیطی هم این ژن را می‌پرورانند، از جمله وزن، قد و تغذیه.
هورمون رشد تمام عوارض روانی بلوغ زودرس
افرادی كه دچار بلوغ زودرس می‌شوند از نظر روانی دچار مشكلات زیادی خواهند شد. رشد اندام‌ها و بروز علائم بلوغ در نوجوانان كم‌سن در مقایسه با سایر همسالان، باعث ایجاد اضطراب شدید در این كودكان و والدین آنها می‌شود.از سوی دیگر، دیده می‌شود در ارتباط والدین و فرزندان آنقدر رودبایستی وجود دارد كه افراد نمی‌توانند مشكلات‌شان را با آنها در میان بگذارند و این اضطراب مضاعفی را بر آنها تحمیل می‌كند. این در حالی است كه والدین باید انتظار چنین علائمی را داشته باشند و آن را پیگیری كنند و قبل از اینكه فرزندان این اطلاعات را از همكلاسی‌ها و دوستان خود به‌طور ناقص و نامفهوم دریافت كنند والدین با آنها ارتباط بگیرند و همه آنچه لازم است بدانند به شكل درست در اختیار آنها قرار دهند.
وزن؛ عاملی مهم در شروع بلوغ
وزن یكی از عواملی است كه ورود بلوغ را باعث می‌شود. طبق آماری كه در ایران وجود دارد شروع بلوغ در دختران حدود 130سانتی‌متر قد و متوسط وزن34-33 كیلوگرم و سن استخوانی حدود 9 سال را شامل می‌شود. این وزن یك علامت است كه با رسیدن فرد به آن می‌توان انتظار بلوغ را داشت، هر چند الزامی وجود ندارد و ممكن است فردی با وزن 50 كیلوگرم هنوز به بلوغ نرسیده باشد اما زمان شروع عادت ماهانه دردخترانی که وزن‌شان بیش از 30 درصد وزن طبیعی آنهاست و نسبتا چاق هستند، زودتر از حد میانگین است. تاخیر در شروع دوره قاعدگی، در کودکان مبتلا به سوءتغذیه شدید هم شایع است. در كشورهای اروپایی با تغذیه مناسب هر 10 سال دوره عادت ماهانه 3 ماه زودتر اتفاق می‌افتد.
اضافه وزن در دختران، احتمال بلوغ زودرس را افزایش می‌دهد ولی این رابطه در پسران حالت عكس دارد و لاغری مفرط، باعث افزایش احتمال بلوغ زودرس می‌شود.
بلوغ زودرس گاهی خطر مرگ دارد!
بلوغ زودرس در دختران شایع‌تر از پسران است اما معمولا علت پاتولوژیك ندارد. این در حالی است كه در پسران وقتی علائم بلوغ زودرس مشاهده می‌شود این نگرانی ایجاد می‌شود كه اتفاق بیمارگونه‌ای در حال وقوع است. گاهی بلوغ در شرایطی آغاز می‌شود كه فرد دچار تومور مغزی است یا آنسفالی مغزی دارد. این آسیب‌های مغزی باعث می‌شود تغییرات هورمونی كه آغازكننده بلوغ است زودتر ایجاد شود كه به آن بلوغ ثانویه یا مرضی می‌گویند. عفونت‌های مغزی، ضربه‌های مغزی، تومور مغزی و مصرف داروهای استروژن و آندروژن قبل از بلوغ از مهم‌ترین عوامل بیمارگونه بلوغ زودرس در پسران است و به همین دلیل بروز بلوغ زودرس در پسران باید جدی گرفته شود و هر چه زودتر بررسی‌های لازم انجام شود.
وقتی والدین مقصرند!
برخی ناهنجاری‌های فكی و دندانی علل ژنتیك دارند. اگر كودك، اندازه فك را از یك والد و اندازه دندان‌ها را از والد دیگر به ارث ببرد و این 2 با هم تناسب و سازگاری نداشته باشند، ممكن است دندان‌ها فاصله‌دار شوند یا فضای كافی برای تمام دندان‌ها در قوس فكی وجود نداشته باشد و موجب شلوغی دندان‌ها و نامرتبی آنها شود. جلو بودن و بزرگی فك پایین نیز یك مشكل ژنتیك و ارثی است كه در سابقه بیمار، اغلب پدرومادر یا بستگان نزدیك مشكلات مشابه دارند. كودكانی كه از مادرانی با پوسیدگی‌های دندانی متعدد متولد می‌شوند، به پوسیدگی‌های بیشتری در مراحل بعدی زندگی خود مبتلا می‌شوند.
در تمام این موارد می‌توان با درمان به موقع از برخی مشكلات حاد و جراحی‌های فك جلوگیری كرد.
بررسی‌های تشخیصی كدام است؟
آنچه اهمیت دارد این است كه بلوغ زودرس اگر زود تشخیص و ردیابی شود، اشكالی در رشد ایجاد نمی‌كند. بررسی‌های تشخیصی در این مورد بستگی به فرد دارد اما به‌طور كلی هر كودكی كه زیر 6 سال علائم را نشان می‌دهد باید MRI، سی‌تی‌اسكن و آزمایش‌های مختلف در مورد او انجام شود اما در سنین كمی بالاتر با معاینه و براساس شواهد بالینی بررسی‌های لازم را انجام می‌دهد. اندازه‌گیری میزان هورمون‌های بلوغ در این مورد بسیار كمك‌كننده است و می‌تواند کمک‌کننده هم باشد، چون هنگام بلوغ، مغز هورمون خاصی ترشح می‌كند كه هم در بدن دختر و هم در بدن پسر ترشح می‌شود اما تفاوت آن در محل اثر هورمون‌هاست. در مورد برخی والدین كه از هورمون رشد برای كودك‌شان استفاده می‌كنند باید گفت، این هورمون درصورتی باید استفاده شود كه کمبود هورمون رشد داشته باشد و در استفاده از آن تنها به‌دلیل بلند قد شدن كودك باید دقت كرد.
آیا می‌توان پیشگیری كرد؟
راه‌حل پیشگیری از بلوغ زودرس به تغذیه و توجه به رشد مناسب فرد بستگی دارد. والدین باید از چاقی مفرط فرزندان‌شان پیشگیری كنند و به هیچ‌وجه مرغ و تخم‌مرغ ماشینی و فراورده‌های هورمونی را به‌خصوص به دختران خود ندهند. آمپول‌های تزریقی برای جلوگیری از بلوغ زودرس نیز بسیار مضر هستند، چون محور تخمدان به هیپوفیز را مختل می‌کند و تاثیر منفی در رشد واژن و رحم دارد و استفاده از آن به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. همان‌طور كه مصرف داروهایی كه ممكن است منجر به بلوغ زودرس شود نیز اصلا مناسب نیست. والدین باید مراقب باشند با دیدن علائم اولیه اگر لزومی به درمان بود حتما درصدد درمان برآیند.
والدین چه می‌توانند بكنند؟
والدین باید با ایجاد رابطه صادقانه و دوستانه با دختر یا پسر مبتلای خود، برای او پیدایش این تغییرات را توضیح دهند و او را از مراقبت‌های ضروری آگاه کنند. ارتباط والدین با معلمان فرزندشان به‌منظور برقراری ارتباط دوستانه آنان با بچه‌های همسن خود و جلوگیری از ایجاد مشکلات روانی در این زمینه بسیار اهمیت دارد. رعایت عوامل و شرایط فردی، خانوادگی و اجتماعی قابل کنترل (عوامل و شرایط ذکر شده در مورد علل بلوغ زودرس) به‌منظور تعدیل و کاستن از عوارض و پیامدهای بلوغ زودرس در زندگی حال و آینده این افراد نیز حائز اهمیت است. مراجعه به پزشک متخصص برای بررسی و درمان زودرس بلوغ برای پیشگیری از مشکلات استخوان‌بندی، رشد قدی و فیزیکی و انجام معاینه‌ها و آزمایش‌های مداوم یكی از وظایف مهم والدین در این موارد است.
