3. محدودة زمينه سازي فردي
مؤمنين حقيقي كساني هستند كه ايمان آنها با عمل صالح پيوند خورده است. نمايان گر اين مهم، بيان آياتي است كه در آنها حدود 49 بار عبارت (الذين آمنوا ) و (عملوا الصالحات ) در قرآن كريم، همراه هم آمده است. البته ايمان و عمل صالح بدون ولايت ائمه عليهم السلام و بيزاري از دشمنان آنها محقق نخواهد شد.
ابوبصير بيان مي كند: امام صادق عليه السلام روزي فرمود: آيا به شما در مورد چيزي خبر ندهم كه خداوند عزوجل عملي از بندگان را بدون آن قبول نمي كند؟ گفتم: آري، فرمود: شهادت به اين كه جز خداي يگانه خدايي نيست و اين كه محمد صل الله عليه و آله و سلم بندة او و رسول اوست و اقرار بدآن چه خدا به آن امر نموده است و ولايت و دوستي ما و برائت و بيزاري از دشمنان ما، يعني خصوص ما ائمه عليهم السلام و تسليم ايشان شدن و ورع اجتهاد و طمأنينه و تلاش و انتظار قائم را داشتن.[33]
- حيطة شناخت كه تجلي گاه بينش انسان ها مي باشد؛
- حيطه عاطفه كه گرايشات انساني را جهت مي بخشد؛
- حيطة رفتار كه اعمال و كردار آدمي را شكل مي دهد.
1 ـ 3. حيطة شناخت
اگر انسان خود را شناخت، به معرفت پروردگار نائل خواهد آمد و از جمله ويژگي هاي زمينه سازان ظهور، شناخت حقيقي خداوند متعال است. حضرت علي عليه السلام در اين باره فرموده اند: مردان مؤمني كه خدا را در كمال شايستگي شناخته اند و ايشان، ياوران مهدي در آخرالزمان اند. [34]
پس از شناخت خداي متعال، شناخت حجت و امام او در روي زمين براي هدايت انسان ها از مهم ترين وظايف مؤمنان محسوب مي شود؛ چرا كه هر كس امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهليت مرده است .[35]
شناخت امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف به سبب ويژگي هاي خاصي هم چون ولادت پنهان، زيست پنهان، امتحانات سخت و دشوار و ... از اهميتي دو چندان برخوردار است.[36]
كسي كه خود را مهياي ظهور حضرت مي سازد درمرحلة اول با شناخت صحيح، انگيزة لازم ايمان و عمل صالح را به دست مي آورد و اين شناخت، زمينه ساز اقدامات بعدي در زمينة گرايشات و كردار فردي است.
كسب معرفت صحيح به دريافت عقلي افراد باز مي گردد. البته بايد توجه داشت مراد از عقل در اين موارد، عقل اجتماعي و دركارهاي اجرايي نيست كه معمولاً برترين آن به مردان نسبت داده مي شود؛ بلكه مراد، عقلي است كه با آن به كسب كمالات پرداخته مي شود و در اين زمينه، مردان و زنان تفاوتي ندارند.[37]
بنابراين كسي كه به شناخت و معرفت امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف ره نيابد، نشان گر آن است كه خداي خود را نشناخته است و كسي كه خداي خود را نشناسد، از دين گمراه گرديده است.[38] براي درك معرفت صحيح بايد از خداي متعال كمك و ياري خواست[39] و چنان كه خواهيم گفت ره يافتن زنان در اين زمينه از طريق عاطفه و احساسات هموارتر است.
2 ـ 3. حيطة عاطفه
دوستي و محبت از شناخت ناشي مي شود و شناخت صحيح خدا و ائمه معصومين عليهم السلام ايجاد محبت و مودت مي نمايد.
امام صادق عليه السلام مي فرمايد: هر چيزي پايه و اساسي دارد و اساس محبت و دوستي ما شناخت اهل بيت است .[40]
بنابراين، محبت نشانة ايمان كامل است. هم چنين امام صادق عليه السلام در مورد قول خداوند متعال كه مي فرمايد: (و من يطع الله و رسوله ) فرمودند: در مورد ولايت علي عليه السلام و ائمه بعد از ايشان است كه پس از آن خداوند فرمود: (فقد فاز فوزاً عظيماً ).[41]
ولايت به معناي قبول امامت و سرپرستي ائمه عليهم السلام است و وظيفة منتظران نسبت به امام غايب، احترام خالصانه به آن حضرت است كه با شنيدن لقب قائم، به احترام آن حضرت بلند شوند[42] و آمادگي خود را براي همراهي حضرت اعلام نمايند. ايجاد ارتباط عاطفي با امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف در زنان بسي آسان تر از مردان مي باشد؛ چرا كه زنان در بخش دل و قلب و گرايش و جذبه موفق تر از مردان اند[43] و انعطاف پذيري زنان در اين رابطه بيشتر از مردان است. لذا پس از شناخت امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف بهتر و راحت تر مي توانند با او ارتباط روحي برقرار سازند و شايد به همين دليل مدعيان دروغين ارتباط با امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف از اين حربة عاطفي در زنان سوء استفاده مي كنند كه براي مبارزه با اين سوء استفاده ها بايد كيفيت شناخت و ارتباط صحيح با امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف را در جامعه ترويج نمود.
عشق ورزيدن به امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف تنها در ارتباط با آن حضرت خلاصه نمي شود؛ بلكه وجود هر كس كه سرشار از عشق امامت و ولايت است، خود را سرا پا مهياي خدمت گزاري براي حضرت مي نمايد و در زمان غيبت نيز خدمت به ياران حضرت را سر لوحة كارهاي خود قرار مي دهد.[44]
زنان به دليل ظرافت و گرايش قلبي، داراي انعطاف بيشتر و يا حداقل همسان با مردان در جنبة ذكر مي باشند[45] و اين ذكر است كه موجب تذكر و معرفت الهي مي گردد.
در جامعة اسلامي، كارهاي اجرايي خانواده بر عهدة مرد نهاده شده، اما اساس خانواده كه بر مهر و محبت بنا شده است بر محوريت زن مي چرخد. اگر زنان جامعة اسلامي، مهر و محبت خدايي را در خانه پياده نمايند، اساس جامعة اسلامي نيز بر پاية محبت خدا و امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف شكل مي گيرد.
متمركز نمودن گرايشات به سوي هدف متعالي خدمت گزاري به امام و ياران آن حضرت، موجب تمركز افكار و نيروهاي آدمي مي شود و موجب وحدت شخصيت مي گردد.[46] همين امر موجب مي شود تا ياران حضرت، افرادي محكم و استوار گردند و براساس آن چه در روايات آمده؛ قلب هاي ايشان هم چون پاره هاي آهن است .[47] اين دل ها در مقابل دشمنان، سخت و محكم است، ولي براي دوستان پر از محبت و مودّت مي باشد. اين همان خصوصيتي است كه براي ياران پيامبر اعظم صل الله عليه و آله و سلم بر شمرده شده است: (محمد رسول الله و الذين معه اشداء علي الكفار رحماء بينهم ).[48]
در ديگر روايات، فضيلت و برتري ياران قائم بر اهل هر زماني بيان گرديده است. امام سجاد عليه السلام در اين باره فرموده اند: غيبت دوازدهمين ولي خدا از اوصياء رسول الله صل الله عليه و آله و سلم و ائمه بعدش ادامه پيدا مي كند. اي اباخالد، همانا اهل زمان غيبت امام، به امامت امام غايب معتقد مي باشند و در انتظار ظهورش به سر مي برند؛ ايشان با فضيلت ترين اهل هر زماني هستند؛ زيرا خداوند متعال به ايشان عقل و فهم و معرفتي عطا كرده كه غيبت، نزد ايشان هم چون، مشاهده است .[49]
3 ـ 3. حیطة رفتار
رفتار انسان، نمایان گر افکار و عقاید او است. یکی از وظایف مهم منتظران، خودسازی و مراقبت بر رفتار خویشتن است تا در پی آن دیگران و جامعه نیز به رفتار صحیح متمایل شوند. رفتار صحیح، نتیجه گرایشات درست، و گرایش های صواب در سایة اعتقاد نامناسب ایجاد می شود.
امام صادق علیه السلام می فرمایند: شما صالح نمی شوید تا معرفت پیدا نکنید و معرفت پیدا نمی کنید تا باور و اعتراف نداشته باشید و باور و اعتراف نخواهید داشت تا تسلیم نشوید .[50]
رفتار و کرداری از مؤمن منتظر قابل پذیرش است که با قوانین اسلام مطابق باشد. به عبارت دیگر، انسان مؤمن، خود را تسلیم اوامر الهی می نماید و احکام و دستورات الهی را در حد فهم و درک خود به اجرا در می آورد و در مواردی نیز که برای او درک پذیر نیست، گردن می نهد و سرا پا تسلیم اوامر الهی می شود.
البته این بدان معنا نیست که تفکر، تعقل و تدبر را کنار گذارد و چشم و گوش بسته هر فرمانی را بپذیرد؛ بلکه باید نسبت به آن چه وظیفة او است، آشنا گردد و با استفاده از ابزار عقل و فهم، درصدد دست یابی به احکام اسلام برآید و چنآن چه در مواردی نسبت به صدور حکمی جزم پیدا نمود، ولی به حکمت آن دست پیدا نکرد، خود را تسلیم اوامر الهی نماید و به دلیل عقل گریزی برخی مسائل به مقابله با آنها نپردازد.
امام سجاد علیه السلام، منتظران عصر غیبت را با این صفت می ستاید که خداوند متعال به ایشان عقل و فهم و معرفت فراوان عطا کرده است.[51]
یکی از عوامل خودسازی، حفظ خویشتن از انجام محرمات الهی است، این فرمایش گوهربار حضرت علی علیه السلام است که می فرماید: دوری کردن از بدی ها بهتر از انجام خوبی هاست .[52]
یکی از خطرات جدی که مسلمانان عصر غیبت را تهدید می کند، واقع شدن در فتنه ها و آزمایشاتی است که امکان دارد دین آنها را تباه و خراب نماید. امام صادق علیه السلام این خطر را چنین گوشزد می فرمایند: در آینده مبتلا به شبهه ای می شوید، بدون وجود نشانه و پرچمی که دیده شود و حضور امامی که هدایت کند، از این وضعیت نجات نمی یابد، جز کسی که دعای غریق بخواند . عبدالله بن سنان از آن حضرت سؤال می کند، امام می فرماید: یا الله، یا رحیم، یا مقلب القلوب، ثبت قلبی علی دینک .[53] زمان غیبت دارای شرایط حساس و خطرناکی است که در صورت غفلت، اهل ایمان در مهلکات آن واقع می شوند و بدون توجه، ایمان از قلب های آنها خارج می شود. بنابراین مؤمنین باید با تمسک به دین خود لحظه ای از یاد خدا و امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف غافل نشوند. دین داری و اعتقاد صحیح به غیبت و امامت، کار دشواری است که فقط از افراد اهل یقین و با استقامت ساخته است.[54]
بهترین راه مقابله، تقویت مبانی اعتقادی و در پرتو آن ایجاد معرفت و محبت حقیقی اهل بیت علیهم السلام در دل مردم برای گسترش عمل به احکام اسلامی است.
زنان در این رابطه دارای نقش اساسی هستند و می توانند با اقدامی اساسی در این زمینه به کسب معارف اسلامی و الهی بپردازند و آنها را در مورد خود و سپس با تأثیرگذاری درخانواده پیاده نمایند؛ چرا که نقش فردی زن در خانواده بسیار مؤثر می باشد و با اصلاح خانواده ها، جامعه اسلامی نیز به رشد و تعالی مطلوب خواهد رسید ومنتظران واقعی امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف رشد خواهند نمود.
انسان دین دار در پرتو دین در برابرتحریف ها و شبهه افکنی ها، عملکرد دینی خود را رها نمی کند و با صبر و شکیبایی، دین خود را حفظ می نماید و با ذکر خدا و ائمه علیهم السلام سعی در حفظ خود و دیگران می نماید. بنابراین یک فرد منتظر، ضمن اصلاح خود، به اخلاق نیک اسلامی مزیّن می شود و با عمل به وظایف فردی خویش، احکام و دستورات قرآن را به کار می بندد[55] وظایفی که فرد نسبت به امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف به عهده دارد، در کتاب مکیال المکارم تحت 80 عنوان بیان گردیده است.[56]
در عصر حاضر، احیای علوم اهل بیت علیهم السلام توسط زنان در خانه ها، بسیار آسان گردیده است. در مرحلة اول، استفاده از کتاب های احکام مراجع تقلید برای عمل کردن به احکام و سایر کتاب های اسلامی با هدف ارتقای سطح علمی و در مرحله بعد، استفاده از رسانه های ارتباط جمعی، به راحتی امکان پذیر است.
4. زمینه سازی زنان در خانواده
زن به منزله محور اساسی خانواده که بنیان گذار رحم و قرابت است شالودة خانواده را بنیان می گذارد و تأثیرات روحی و روانی زن را نمی توان در خانواده از نظر دور داشت.
تأثیر زن را در خانواده می توان از جنبه های مختلف و به صورت مشهود، در نقش مادر و همسر در نظر گرفت. با توجه به اهمیت این دو نقش اساسی که در قرآن نیز بدان اشاره شده است به بررسی نقش زنان در زمینه سازی ظهور می پردازیم.
1 ـ 4. مادران، مربیان نسل آینده
اسلام، اهمیت ویژه ای برای مادران قائل شده است و در قرآن کریم، ضمن سفارش نیکی به پدر و مادر، برای مادر جایگاه ویژه ای قرار می دهد؛ چرا که مادر با گوشت و جان خود فرزند را درون خود پرورش می دهد و سختی حمل را بر دوش می کشد و پس از آن با شیر خود کودکش را تغذیه می نماید.[57]
حضرت امام، شغل مادری را شریف ترین شغل می شمارند: این مادر که بچه در دامن او بزرگ می شود، بزرگترین مسئولیت را دارد... شریف ترین شغل در عالم، بزرگ کردن یک بچه است و تحویل دادن یک انسان است به جامعه .[58]
مادر می تواند با اعمال و رفتار خود، کیفیت بندگی و حمایت از امام را به فرزندان بیاموزد؛ هم چنان که امام حسن مجتبی علیه السلام، شبانگاه تا صبح گاه، نظاره گر مادر خویش، حضرت زهرا علیها السلام است که از شب تا صبح به عبادت خدا مشغول است و در حق همسایگان دعا می کند.[59]
مادر که جلوه گاه عشق به خدا و امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است و هر صبح گاه خود را با دعای عهد، آغاز می نماید و لقمه ای بدون نام خدا بر نمی دارد، گامی جز برای رضای خدا بلند نمی کند، ساعات شب و روز خود را با یاد خدا و امام زمانش درخدمت همسر و فرزندانش قرار می دهد، به طور مسلم جلوه گاه تعلیمات نوربخش اسلام می باشد و تأثیرات عمیق باطنی بر روی خانواده خود خواهد نهاد.
دعوتی که بر پایه مهر و محبت باشد، همواره پذیرفته می شود و مادر به دلیل جایگاه عاطفی که در خانواده دارد، همواره می تواند جلوه گاه جمال الهی و بهترین انتقال دهندة علوم و معارف اهل بیت علیهم السلام باشد.
مادران می توانند با استفاده از شیوه های جدید تربیتی، ضمن تعالی خود، تربیت فرزندان را نیز دو چندان نمایند. جایگاه ارزشی مادران در اسلام چنان بالاست که فردی نزد پیامبر صل الله علیه و آله و سلم آمده و از ایشان پرسید: به چه کسی نیکی کنیم؟ پیامبر صل الله علیه و آله و سلم فرمودند: به مادرت و مرتبة چهارم که مرد پرسید، پیامبر فرمودند به پدرت[60] تربیت فرزندان صالح دردامان مادران موجب مباهات و افتخار پیامبر اعظم صل الله علیه و آله و سلم در روز قیامت به زیادی امت خود خواهد بود[61] .
1 ـ 1 ـ 4. فرزندان، آینده سازان منتظر
والدین، محصول زندگی خود را در فرزندان خود جست وجو می نمایند و لذا برای رشد و تربیت آنها به اموری اقدام می کنند که به نظرشان ضروری می رسد. برخی اولیا، تنها به خوراک و پوشاک فرزندان خود اهمیت می دهند، ولی برای بعضی دیگر تعلیم و تربیت فرزندان شان نیز اهمیت دارد.
کسانی که برای تعلیم و تربیت فرزندان خود اهمیت قائل اند ممکن است از دو طریق مستقیم یا غیرمستقیم به تربیت فرزندان خود همت گمارند؛ البته آن چه دراوایل سنین کودکی مورد نظر است، بیشتر تعلیم غیرمستقیم می باشد.
فرزندان در سنین طفولیت و کودکی تحت تأثیر خانواده قرار دارند و از خانواده الگو می پذیرند. بنابراین، برخورد صحیح خانواده با یک دیگر و آموزش غیرمستقیم که فرزندان از راه الگوپذیری فرا می گیرند، تأثیر شگرفی در آینده آنان دارد.
در اهمیت و کیفیت تعلیم و تربیت همین بس که برای دگرگون ساختن یک ملّت، هیچ راهی سریع تر و ساده تر از دگرگون ساختن نظام تعلیمی و تربیتی آن ملّت نیست .[62]
بنابراین، خانواده ها و نظام تعلیم و تربیت اسلامی در کیفیت آموزش باید نهایت دقت را به خرج دهند تا نسل آینده با اهداف نهایی اسلام تربیت شوند و نسلی سر گشته و بی هدف بار نیایند.
اساس اولیه تربیت در خانواده بنا نهاده می شود؛ چنآن چه پدر و مادر تمام توجه خود را برای تربیت صحیح فرزندان به کار گیرند، می توانند از تأثیرات منفی محیط به شدت کاسته و با ابراز محبت و پیوند عاطفی با فرزندان خود در شرایط بحرانی، یاری گر آنها باشند و با ایجاد تفریحات سالم برای آنها از روی آوردن فرزندان خود به فساد جلوگیری نمایند.
باید با انتقال معارف مهدوی[63] از راه حفظ حدیث، تلاوت روزانة قرآن برای امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف، حفظ و تلاوت دعا برای سلامتی امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف اهمیت مسئله را برای کودکان گوشزد نماییم.
2 ـ 4. همسران، یاوران یار
ازدواج، از سنت های پسندیدة اسلام است که زن و مرد را در کنار هم قرار می دهد. خداوند، وجود زن را در کنار مرد، مایة آرامش قرار داده است: و از نشانه های او این که از [نوع] خودتان همسرانی برای شما آفرید تا به وسیلة آنها آرام گیرید و میان تان دوستی و رحمت نهاد .[64]
طبیعت زن به دلیل ظرافت، متقاضی محیط آرام و امن است و طبع پرتوان مرد، تاب و تحمل محیط های سخت کاری را دارد. بر همین اساس پیامبر اعظم صل الله علیه و آله و سلم در ابتدای زندگی حضرت فاطمة زهرا علیها السلام و حضرت علی علیه السلام، کارهای داخل منزل را به حضرت فاطمه علیها السلام و کارهای بیرون را به حضرت علی علیه السلام واگذار نمود که موجب خرسندی حضرت فاطمه علیها السلام شد؛ چرا که از برخورد و معاشرت با مردان معاف شده بود.[65]
مردان به لحاظ قوت بدنی و شرایط خاص، مسئولیت جهاد و دفاع را بر عهده دارند، اما زنان به دلیل ظرافت طبع و توانایی کم بدنی از جهاد در میدان جنگ معاف شده اند، اما در مقابل، مسئولیت دیگری برای آنان به منزلة جهاد معین شده است و آن خوب شوهرداری کردن [66] می باشد.
چنآن چه زنی به وظایف اولیه خود خوب عمل نماید و در شرایط عادی از همسر خود اطاعت کند و در بیرون از منزل نیز با رعایت حجاب و عفاف در وظایف اجتماعی مشارکت نماید، همسر نیز می تواند به خوبی به وظایف اسلامی خود عمل نماید.
نقش دیگرِ زنان، در شرایط بحرانی، جنگ و دفاع است که مردان، وظیفة دفاع از دین و سرزمین خود را بر عهده دارند. در این زمان، زنان باید نقش خود را در پشت صحنه به خوبی ایفا نمایند. زنانی که خود را منتظران حضرت می دانند، باید در تمامی صحنه ها در کنار همسر خود باشند و ضمن یاری او، در تربیت فرزندان صالح و رشد و تعالی دینی همسر خود بکوشند و هم پای ایشان در یاری حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف کوشا باشند.
پایداری زنان در صحنه های پشت جبهه و در سنگر خانه داری و همسرداری، مایة پشت گرمی مردان است و بنیان خانواده را محکم می نماید، و به واسطة استحکام خانواده که جامعة کوچک به شمار می رود، اجتماع انسانی نیز مستحکم می گردد و امکان اجرای احکام اسلامی و عدالت منتظر (مورد انتظار) فراهم می آید.
پدید آورنده : ریحانه هاشمی
