امام حسن عسکري ـ عليه السلام ـ فرزند امام علي النقي (هادي) يازدهمين پيشوا و رهبر شيعيان در مدينه متولد شد و در سنين کودکي به خاطر وضع پيش آمده براي پدر گراميشان که مجبور بودند در سامراء زندگي کنند، لذا همراه پدر به اين شهر آمدند و تا آخر عمر شريفشان در اين ديار زندگي کردند تا اينکه در سال 260 هجري قمري روز جمعه 8 ربيع الاول در اثر سمّي که از طرف خليفه المعتمد به آن حضرت خورانده شده بود بعد از چند روز بيماري به شهادت رسيدند. زماني که خبر شهادت آن حضرت در شهر منتشر شد ناله مردم بلند شد و بازار و مغازه ها تعطيل شد. بزرگان شهر اعم از حکومتي و غير حکومتي، قضاة، امراء و وکلاء و نويسندگان و ساير مردم در تشييع جنازه آن حضرت شرکت کردند و بعد از آنکه نماز بر پيکر مطهر آن حضرت خوانده شد در خانه اي که پيکر پدرشان مدفون شده بود دفن کردند.[1]
و اين امر که حضرت در خانه خود دفن شده از مسلمات تاريخ است. اما اينکه چرا امام را در قبرستان مسلمين دفن نکردند، بايد گفت که انبياء و ائمه و صلحاء در همه وقت سعي داشتند در ملکي که متعلق به خودشان است و کسي را داعيه تملک بر آن نيست زندگي کنند و بعد از مرگشان نيز در چنين مکاني مدفون گردند. چنانچه پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در خانه خودش مدفون است و همان طور که از پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ نيز نقل شده است بيشتر پيامبران در خانه هاي خود مدفون هستند.[2]
به عنوان نمونه مي توان به مدفن اسماعيل ذبيح الله اشاره کرد که درکنار کعبه در حجره اسماعيل (خانه اسماعيل) مي باشد.
علاوه بر اين در ميان عرب رسم بر اين بود که بزرگان قوم را در خانه اي در کنار هم دفن مي کردند يعني در جائي که اجدادشان در آن نقطه دفن شده بودند و اين امر در مورد ائمه اي که در بقيع مدفون هستند صادق است چرا که محل دفن ائمه بقيع ابتداء منزل عقيل بن ابي طالب بود لذا ما شاهديم که مادر امام علي ـ عليه السلام ـ عباس عموي پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و چهار امام بزرگوار و...همگي در نقطه اي نزديک هم مدفون هستند و اگر امام حسن عسکري ـ عليه السلام ـ نيز در مدينه رحلت مي کردند قطعا در اين نقطه مدفون مي شدند.
از آنجا که امام حسن عسکري ـ عليه السلام ـ دور از موطن اصلي خود بودند لذا قطعا وصيت و يا سفارش کرده بودند که در کنار پدر بزرگوار شان مدفون گردند.
در فقه اسلامي هم آمده است که مستحب است انسان مقبره اي داشته باشد که مالکيت آن از آن خودش باشد تا در آن دفن شود و هم چنين اقرباء و خاندانش در آن دفن گردند.[3]
علاوه بر آنچه نقل شد بايد به اين نکته نيز اشاره نمود که در بيت يا خانه دفن کردن در آن عصر و زمان مرسوم و معهود بوده و اکثر بزرگان در خانه هايشان دفن مي شدند.[4]
 با توجه به مطالب ذکر شده معلوم مي شود که چرا امام حسن عسکري ـ عليه السلام ـ و يا ساير ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ را در خانه هاي خودشان دفن کردند که به صورت خلاصه بيان مي شود:
1. اينکه انبياء و ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ و صلحاء دوست داشتند در محلي که رحلت مي کردند دفن شوند.
2. در جامعه عرب رسم بر اين بود که بزرگان قوم را در خانه هاي خود درکنار هم دفن مي کردند.
3. مستحب است که انسان براي خود و خاندانش مقبره اي مشخص داشته باشد.
4. چنانچه ائمه پيشين هم چه در بقيع و چه در کاظمين و سامراء از اين روش استفاده کردند و در خانه و ملک شخصي خود مدفون شدند تا در آينده افراد مغرض نسبت به محل دفن آن حضرات ادعايي نداشته باشند.
 
پی‌نوشت‌ها:
[1]. شيخ مفيد، الارشاد، قم، موسسه آل البيت، 1413ق، ج2، ص336 و شوشتري، نور الله، احقاق الحق، قم، مکتبه آيت الله مرعشي نجفي، 1409ق، ج29، ص61.
[2]. صالحي شامي، محمد، سبل الهدي و الرشاد، بيروت، دارالکتب العلميه، 1414ق،ج10، ص483.
[3]. شيخ طوسي، المبسوط، تهران، حيدري، 1387ق، ج1، ص188.
[4]. مازندراني، محمد صالح، شرح اصول کافي، بي جا، بي تا، ج6، ص159.

مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات ـ حوزه علمیه قم