برخی از مشاهیر یزد

سيد محمدکاظم طباطبايي يزدي
معروف به «صاحب عروه« از فقهاي نامدار شيعيان جهان در قرن گذشته بود. آنچه مايه شهرت وي گرديد، يکي تسلط بر مسائل فقهي و تأليف کتاب «عروة الوثقي» بود که بسيار مورد توجه فقها تا عصر حاضر قرار گرفت، و دوم زعامت و رهبري شيعيان در دوره مشروطه در تاريخ ايران است. وي، که نسبت به جريان مشروطه در ابتدا ابراز نظر نميکرد، به علت فشار مشروطه خواهان براي گرفتن رأي موافق از او براي همراهي مردم با مشروطه خواهي، در آخر مخالف خويش را با مشروطه اظهار کرد و به عنوان شخصيت طراز اول ضد مشروطه در ميان علما نامدار شد. سيد محمدکاظم يزدي، زندگي زاهدانه اي داشت و شاگردان زيادي را در حوزه نجف پرورش داد. از آثار وي، «مدرسه سيد» در نجف است که تا سالهاي اخير کانون فقها و اصوليان در حوزه نجف بود. نقش وي در مبارزه با استعمار انگليس، در منابع تاريخي مربوط به حوادت سالهاي 1920 و نفوذ نيروهاي انگليسي به عراق، ثبت شده است.
آيت الله حاج شيخ عبد الکريم حائری يزدی
شخصيت بلند آوازه جهان شيعه در دوقرن اخير، بنيانگذار حوزه علميه قم ،استاد عاليقدر حضرت امام خمينی (ره) و بسياری از مراجع و انديشمندان اسلامی معاصر است . وی به سال 1276 هجری در مهرجرد ميبد متولد شد و به سال 1355 هجری قمری در قم ديده از جهان فرو بست.
 
 
آيت الله حاج شيخ غلامرضا فقيه خراسانی
متولد 1295 از بزرگان و علمای يزد بوده که قبل از حضرت آيت الله صدوقی زعامت اهالی يزد را بعهده داشته و در زهد و تقوی زبانزد خاص و عام بوده است.
ابوالفضل رشيد الدين ميبدی
مترجم و مفسر نامدار و صاحب سبک نيمه اول قرن ششم هجری و صاحب تفسير مشهور کشف الاسرار و عده الابرار با ترجمه و تفسير عارفانه به زبان شيوای پارسی.
شرف الدين علی يزدی
مورخ ، شاعر، نويسنده و رياضيدان معاصر امير تيمور گورگانی ، متوفی به سال 850 هجری شمسی صاحب اثر صفوی و صاحب ديوانی مشتمل بر قصايد ، غزليات ، رباعيات ، و سه مثنوی خلد برين ، فرهاد و شيرين و ناظر و منظور است . لطافت و سوزناکی اشعار وحشی در ادبيات فارسی شهره خاص و عام است.
ميرزا محمد فرخی يزدی
شاعر ، روزنامه نگار و سياستمدار آزاده قرن گذشته و قرن اخير متولد 1264 هجری شمسی ، بنيانگذار روزنامه طوفان .وی يکی از بی پروا ترين شعرای تاريخ معاصر و بلکه تاريخ يران است ظلم ستيزی و داستان مبارزات و تبعيدها و شکنجه های وی به سبب مبارزه با دستگاه جبارپهلوی معروف است و بر همين آرمان نيز به سال 1318 هجری شمسی در زندان به قتل رسيد.
 
محمد علی رياضی
متولد سال 1290 هجری شمسی شاعر معروف معاصر و ملک الشعرای آستان حضرت معصومه سلام الله عليها.
آيت الله سید روح الله خاتمی
آيت الله سید روح الله خاتمی رضوان الله تعالي عليه روحانی و فقیه شیعه، موسس مدرسه علمیه اردکان و نماینده روح‌الله خمینی در استان یزد و امام جمعه شهر یزد بود. وی پدر سید محمد خاتمی بود كه رییس جمهور سابق ایران (از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۴) بود. ايشان شامگاه دوشنبه دهم رمضان سال ۱۳۲۴ قمری در اردکان دیده به جهان گشود و با همنشینی پدر و مادر خود توانست فارسی و عربی را به خوبی بیاموزد و از سیزده سالگی نیز به عنوان طلبه به آموختن علوم دینی در زادگاه خود تحت نظر پدر پرداخت.
آيت الله سید روح الله خاتمی رضوان الله تعالي عليه تحصیلات تکمیلی خود را در حوزهٔ علمیهٔ اصفهان به سرانجام رسانید و از آيت الله فشارکی اجازهٔ اجتهاد گرفت. حاج میرزا علی آقای شیرازی، شیخ محمد خوانساری، سید محمد نجف‌آبادی و حاج رحیم ارباب از جمله استادان او بودند. وی در اردکان، به فعالیت‌های مذهبی و سیاسی در مخالفت با حکومت رضاشاه پرداخت و در کنار آن، هیچگاه از مبارزه با تحجر و مقدس مآبی غافل نشد. هنگامی که نخستین جرقه‌های انقلاب اسلامی با سخنان امام خمینی رضوان الله تعالي عليه در سال ۱۳۴۱ شمسی شعله‌ور شد، به ايشان  پیوست و فعالیت سیاسی خود را شدت بخشید و یکی از ارکان انقلاب اسلامی را در یزد و اردکان پی افکند.
آیت الله سید روح الله خاتمی پس از پیروزی انقلاب، با حکم حضرت امام به عنوان امام جمعهٔ اردکان و پس از شهادت  آیت الله صدوقی رضوان الله تعاله عليه به سمت امام جمعهٔ یزد و نمایندهٔ امام در آن دیار منصوب شد و در روز پنجم آبان ماه ۱۳۶۷ شمسی به رحمت ايزدي پيوست . امام خمینی رضوان الله تعالي عليه در پیامی ايشان را «یکی از چهره‌های تقوا، خلوص و ایمان» توصیف کرد.
شهید والا مقام حضرت آیت الله صدوقی
دارلعباد یزد که در طول تاریخ عالمان فرزانه ای همچون آیات عظام حاج شیخ عبدالکریم حائری موسس حوزه علمیه قم و حاج سید محمد کاظم یزدی صاحب عروة الوثقی را تقدیم دنياي اسلام نموده است ، در هشتم ماه صفر 1327 در بیت میرزا ابوطالب روشنگری به جامعه تحویل داد.
شهيد آيت الله صدوقي رضوان الله تعالي عليه به سال 1327 هجری قمری در یزد و در خانواده‏ای روحانی، کودکی زاده شد که او را محمد نام نهادند. پدرش، مرحوم آقامیرزا ابوطالب، از عالمان وارسته آن زمان بود که در مسجد روضه محمدیه، معروف به حظیره، اقامه جماعت می‏کرد و مرجع حل مشکلات مردم بود. او نیز فرزند مرحوم آخوند ملامحمدمهدی کرمانشاهی بود که از سوی فتحعلی شاه قاجار به یزد تبعید شده بود و به سال 236 هجری قمری در آن شهر دار فانی را وداع گفت. نسب شریف «صدوقی» بر اساس آنچه بر سنگ مزار آخوند ملامهدی کرمانشاهی حک شده است، به دانشمند والای شیعه، شیخ جلیل فقیه، ابوجعفر، محمدبن علی‏بن حسین بن موسی بن بابویه قمی معروف به شیخ صدوق می‏رسد.
شهید صدوقی در سایه سرپرستی مرحوم میرزا محمد کرمانشاهی، پسرعموی خود به تحصیل دانش پرداخت. او در بیست سالگی با دختر عمویش ازدواج کرد و در سال 1348 هجری قمری برای ادامه تحصیل راهی حوزه کهن اصفهان شد و در مدرسه چهارباغ مسکن گزید. از بد حادثه، آن سال، زمستانی طاقت‏فرسا را به همراه آورد، به‏گونه‏ای که مجبور شد از راه شهرضا و آباده و پس از حدود یک‏ماه راه‏پیمایی، به یزد بازگردد. او پس از یک‏سال اقامت در وطن، به حوزه قم رفت که به تازگی به همت بلند بنیان‏گذار آن حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی تاسیس شده بود.
اقامت شهید صدوقی در قم با ششمین سال سلطنت استبدادی رضاخان و اوج حملات وی به روحانیت هم‏زمان بود. ایشان در قم پس از مدتی به درس حاج شیخ عبدالکریم حائری راه یافت و مورد لطف و توجه خاص ایشان قرار گرفت و بر اثر اعتماد ایشان، محل رجوع طلاب و حلال مشکلات آنان شد. آیت اللّه‏ صدوقی پس از فوت مرحوم آیت اللّه‏ حائری، با همتی بلند و عزمی استوار، اداره بخش عمده‏ای از حوزه علمیه قم را به عهده گرفت و افزون بر تولیت بسیاری از مدارس، تقسیم شهریه‏های طلاب نیز زیر نظر ایشان بود. آیت اللّه‏ صدوقی از ابتدای ورود به قم، به دوستی و هم‏صحبتی با امام خمینی رضوات الله تعالي عليه دل بست ، به‏طوری که هر دو بزرگوار در جلسات و محفل انس یکدیگر شرکت می‏کردند.
شجاعت و شهامت شهید صدوقی در مبارزه با طاغوت، زبانزد همگان است. شیوه برخورد او با رژیم و جاسوسان آن به گونه‏ای بود که دشمن نمی‏توانست از شیوه عمل مبارزاتی او و طرفدارانش آگاه شود. یکی از جنبه‏هایی که می‏توان شجاعت کم‏نظیر ایشان را درک کرد، دیدار از تبعیدی‏ها و حمایت‏های مادی و معنوی از آنان بود. اقتدار و خشم انقلابی ایشان زبانزد بود، به‏گونه‏ای که گاه با نگاه‏های نافذ خویش و زمانی با استمداد از قلم و نگارش توانای خود، نقطه ابهامی باقی نمی‏گذاشت. ذهن توان‏مند او، قدرت تدبیر آینده را داشت و در تصمیم‏گیری، دریا دل و متوکل به ذات خدای توانای خود بود.
زمانی که بهاییان اقدام به خریدن خانه های کنار خانه محمد علی باب در شیراز کردند تا بتوانند مرکز تبلیغاتی گسترده ای برای فرقه ضاله خود فراهم آورند ایشان برای در هم شکستن این توطئه ، خانه مناسبي را در آن محله به قیمت گزاف خرید و آن را به حوزه علمیه تبدیل کرد .
او می خواست بسوزد و روشنگر باشد سختی ها را به جان می خرید تا جان هاي تنها را از فقر مادی و معنوی برهاند . دیده نشد لحظه ای طلبکارانه در اجتماع حاضر شود و به مشکلی از مشکلات بی توجه باشد . اعلامیه های متعدد وافشاگری های کم نظیر او در مبارزه با مظاهر فساد تمدن غرب کشف حجاب تبدیل تاریخ شمسی به شاهنشاهی و جشنهای مبتذل از فعالیتهای آن پیر روشن ضمیر بود.
موج توفنده جریان فداییان اسلام و شور هیجانی که میان مردم و حوزه‏های علمیه ایجاد کرد، شهید صدوقی را نیز به خود کشاند. او از جمله عالمانی بود که به حمایت از این نهضتِ جوشیده از متن روحانیت مبارز پرداخت  . ایشان در حمایت از گروه فدائیان اسلام از هیچ کاری فروگذار نکرد ، به طوریکه سید عبدالحسین واحدی را که ماموران به دنبال او بودند به مدت دو روز در منزل خود پناه داد . فرزند ایشان می‏گوید: «یکی از جاهایی که شهید راه اسلام نواب صفوی به عنوان پناهگاه انتخاب می‏کردند، منزل پدرم بود و مشخص است پناه دادن به شخصی که از نظر رژیم باید محاکمه و اعدام گردد، جرئت و شهامت فوق‏العاده می‏خواهد.
آیت اللّه‏ شهيد صدوقی رضوان الله تعالي عليه تا سال 1330 در حوزه علمیه قم به تدریس و تحصیل و خدمت به طلاب مشغول بود. او در ایام فراغت نیز برای امرار معاش از دست‏رنج خویش، به کار کشاورزی در منطقه عباس‏آباد قم می‏پرداخت. سرانجام در پی اصرار مردم و علمای یزد، به ویژه عالم فرزانه مرحوم سیدعلی محمد وزیری و فرستادن تلگراف‏های گوناگون به خدمت آیت‏اللّه‏ بروجردی و دیگر مراجع و با وجود داشتن موقعیت ممتاز در شهر قم، به یزد بازگشت و مورد استقبال بی‏نظیر مردم آن دیار قرار گرفت. یکی از شاگردان ایشان در مورد این استقبال می‏گوید: «مردم تقریباً هشت کیلومتر ایشان را روی دست آورند و به هر شهری و هر دهی که می‏رسیدند، گاو و گوسفند قربانی می‏کردند.
با پیروزی انقلاب در 22 بهمن ماه سال 1357، آیت اللّه‏ صدوقی برای تدوین قانون‏اساسی جمهوری اسلامی، از یزد راهی مجلس خبرگان شد و در این مجلس، بُعد دیگری از شخصیت انقلابی خود را در تدوین اصل ولایت فقیه نشان داد. پس از فاجعه دل‏خراش زلزله خراسان، او با وجود سن بالا، به دستور امام برای کمک‏رسانی به آسیب دیدگان به آن دیار شتافت و با حضور خود، مرهمی بر زخم‏های مردم زجر کشیده آن سامان نهاد. ایشان با شروع جنگ تحمیلی، سیل کمک‏های مردمی و نیروی انسانی را از یزد راهی جبهه‏های نبرد کرد و خود نیز در بعضی عملیات‏های افتخارآفرین حاضر شد و گرمابخش فضای جبهه‏ها گردید. شاید شورانگیزترین حضور آن عالم مجاهد در جبهه، در عملیات غرورآفرین بیت‏المقدس و فتح خرمشهر باشد.
اندیشه و عملکرد شهید صدوقی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نمونه رفتار عالمی بیداردل و انقلابی است. برخی از این فعالیت‏ها عبارت است از: تدوین قوانین اساسی با عضویت در مجلس خبرگان؛ مخالفت با جریان‏های انحرافی پس از پیروزی؛ مشورت دادن به بزرگان سیاسی کشور؛ هدایت ائمه جمعه سراسر کشور در قالب تشکیل شورای ائمه جمعه؛ موضع‏گیری‏های صریح و شفاف در مورد مسائل مهم کشور؛ اهتمام و پی‏گیری در تشکیل مراکز مهمی مثل مراکز آموزشی عالی، کشاورزی، تربیت بدنی، سپاه، بسیج و ......
در یک روز گرم تابستان، ناگهان رسانه‏ها، خبری جانکاه را چنین اعلام کردند: «با کمال تأسف باخبر شدیم که حدود ساعت یک و نیم بعدازظهر امروز جمعه یازدهم تیرماه سال 1361، عالم ربانی و مجاهد خستگی ‏ناپذیر آیت‏اللّه‏ صدوقی، یار امام و امت و نماینده امام و امام جمعه یزد با دهان روزه، در محراب نماز جمعه، به شهادت رسید.» آری چند لحظه پس از پایان نماز جمعه، آیت اللّه‏ صدوقی با زبان روزه و در 75 سالگی به شهادت رسید. بدین‏سان، دفتر عمر سراسر زهد و تلاش و خدمت و جهاد و مبارزه وی بسته شد و حیات جاودان و ابدی او در جوار رحمت الهی آغاز گردید.
شهید صدوقی پیوسته مورد احترام و تکریم امام خمینی رضوان الله تعالي عليه بود. امام در مورد همیشه در صحنه بودن شهید آیت اللّه‏ صدوقی چنین می‏فرمود: «چه کسی اولی به شهادت است در عصری که استکبار جهانی و فرزندان خلف آن در داخل و خارج، اسلام عزیز را تهدید می‏کنند، از امثال شهید بزرگوار ما و فقیه متعهد و فداکار اسلام، شهید صدوقی عزیز رضوان اللّه‏ علیه. شهید بزرگی که در تمام صحنه‏های انقلاب حضور داشت و یار و مددکار مستمندان بود و دقت عزیزش را صرف در راه پیروزی اسلام و رفع مشکلات انقلاب می‏کرد و برای خدمت به خلق و انقلاب سر از پا نمی‏شناخت.
شهید صدوقی از دیدگاه مقام معظم رهبری
مقام معظم رهبری در مورد نقش محوری شهید آیت اللّه‏ صدوقی در پیشبرد اهداف انقلاب چنین می‏فرماید: «در طول یکی دو سال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، مرحوم آیت اللّه‏ صدوقی، محوری بود برای بیشتر فعالیت‏های نه فقط یزد، بلکه در سراسر کشور. این به‏خاطر این بود که آیت اللّه‏ صدوقی، شخصیتِ عینیِ روحانیِ محترم و معتبری بود که نظرات ایشان و پیشنهادهای ایشان در امور شهرستان‏های دیگر هم اثر می‏گذاشت. غالباً مورد مشاوره قرار می‏گرفت و طبق نظر ایشان حتی در تهران عمل می‏شد.
مقام معظم رهبری در مورد شجاعت شهید صدوقی می‏فرماید: «از جمله نشانه‏های شجاعت ایشان آن بود که در یزد، اعلامیه‏های آیت اللّه‏ صدوقی، اعلامیه‏هایی بود که اولاً در سطح ایران منتشر شد و ثانیاً مضامین تند و راه‏گشایی داشت و در هر قضیه‏ای خیلی زود عکس‏العمل نشان می‏داد. مثلاً ایشان با هشیاری کامل و پرهیز از دادن تلفات در طول این دوران، مسجد حظیره را به پایگاهی مستحکم برای انقلاب تبدیل کردند.