هفته نامه سلامت - دکتر شهرام افضلی*: اغلب بیماری های چشمی در کودکان علائم شایعی دارند و والدین هم با دیدن آنها کودک را به پزشک ارجاع می دهند، ولی بیماری های چشمی دیگری هم وجود دارند که بدون علامت هستند و اگر تشخیص داده نشوند، زمان طلائی درمان از دست خواهدرفت. در این مطلب به 3 بیماری مهم چشم در کودکان اشاره می کنیم.

تنبلی چشم

شیوع «آمبلیوپی» یا «تنبلی چشم»، 4-3 درصد است. علت تنبلی چشم کودکان، اختلال در سیر تکاملی مغز است. در این اختلال ساختمان چشم کودک سالم، ولی دید او کم است.

سیر تکاملی چشم کودک تا 9 سالگی است. اگر تا قبل از 9 سالگی کودک، به هر دلیلی تصویر شفافی از اطراف نداشته باشد، سیر تکاملی چشم دچار مشکل شده و اصلاح آن غیرممکن می شود. هرچه کودک سن کمتری داشته با شد، احتمال تنبلی چشم بیشتر و درمان آن آسان تر و سریع تر است.

 
تنبلی چشم ممکن است ارثی باشد. کودکانی که والدین آنها دچار تنبلی چشم اند، 6-4 برابر بیشتر دچار تنبلی چشم می شوند.

 

 

تنبلی چشم کودکان 3 علت عمده دارد: استرابیسم، مانع بر سر راه دیدن مثل افتادگی پلک، عیوب انکساری چشم (نزدیک بینی، دوربینی و آستیگماتیسم) تصویر تار باعث می شود راه های بینایی مسیر تکاملی خود را پیدا نکنند. کودکان از همان بدو تولد ممکن است در اثر ابتلا به آب مروارید یا افتادگی پلک مادرزادی چار تنبلی چشم شوند. ضربه به پلک که منجر به افتادگی پلک می شود هم می تواند تنبلی چشم ایجاد کند.

تنبلی چشم علامت ندارد: تشخیص استرابیسم آسان است، ولی تنبلی چشم ناشی از عیوب انکساری، به خصوص در کودکان کمتر از 4 سال که همکاری ندارند، تشخیص را کمی دشوارتر می کند و باید از دستگاه برای سنجش اختلاف بینایی دو چشم کودک استفاده کرد، ولی بعد از 4 سالگی می توان با استفاده از چارت های بینایی شماره چشم کودک را تعیین کرد.

درمان بینایی چشم: درمان تنبلی چشم، بستن چشم سالم کودک است، به این دلیل که کودک چشمی که دچار تنبلی است را بیشتر فعال کند. زمانی که عیب انکساری وجود دارد، عینک هم تجویز می شود. چون بستن چشم به تنهایی مشکلی را حل نمی کند.

درمان کودک تا 9 سالگی باید ادامه یابد. گاهی کودک در 4 سالگی دچار تنبلی چشم می شود و با تمهیدات درمانی تا 6 سالگی بهبود می یابد، اما درمان بستن چشم برحسب شدت آن تعیین می شود. معمولا ابتدای تشخیص تنبلی چشم، ممکن است پزشک توصیه کند چشم سالم کودک 6 ساعت در روز بسته بماند، ولی بعد از بهبود زمان بستن چشم کاهش می یابد.

همچنین لازم است درمان نگهدارنده ادامه یابد. این درمان هم براساس تشخیص پزشک است. گاهی لازم است 1 ساعت یا بیشتر در روز چشم کودک بسته بماند، به خصوص در کودکانی که اختلاف نمره چشم زیاد است، درمان نگهدارنده ضروری خواهدبود. این درمان باید تا 9 سالگی ادامه یابد.

تحقیقات نشان داده حداکثر زمانی که چشم باید بسته بماند، 6 ساعت است و بیش از آن تاثیری در بهبود ندارد. تعداد کمی از کودکان دچار تنبلی چشم حتی بعد از بستن مرتب چشم و استفاده از عینک بهبود نمی یابند. بعضی از کودکان هم همکاری ندارند و روند درمان را با مشکل روبرو می کنند. گاهی هم بهبود کامل نیست مثلا وقتی یک چشم 10/10 و چشم دیگر 10/2 است، ممکن است با اقدامات درمانی فقط بتوان شماره چشم کودک را تا 9 سالگی به 10/6 رساند، لازم به ذکر است عیوب انکساری که از کودکی شروع می شوند، ممکن است تا سنین 25-20 سالگی کاهش یا افزایش یابند.

از طرفی، بعد از 9 سالگی احتمال تنبلی چشم وجود ندارد. همچنین عینک زدن یا نزدن تاثیری در افزایش یا کاهش شماره عینک ندارد و عینک صرفا برای خوب دیدن است. کودکی که خوب نمی بیند، در دیدن تخته سیاه و... دچار مشکل می شود و احتمال افت تحصیلی در او وجود دارد.

نکته: چشم می تواند در ازای هر یک سال سن کودک یک هفته بسته بماند و عارضه ایجاد نکند. کودک 1 ساله 1 هفته؛ 2 ساله؛ 2 هفته؛ 3 ساله؛ 3 هفته و... . پس اگر کودک به هر دلیلی نمی تواند با یک چشم ببیند، والدین باید سریع تر کودک را ارجاع دهند.

غربالگری تشخیص را آسان کرده است: تنبلی چشم ناشی از عیوب انکساری مشکلی است که والدین متوجه آن نمی شوند، ولی امروزه در مراکز بهداشتی معاینات دوره ای چشم یا غربالگری انجام می شود و از طریق معاینه می توان به وجود تنبلی چشم در کودک پی برد.

غربالگری روش بسیار خوبی برای سنجش بینایی کودکان است. اولین معاینه در همان بدو تولد توسط متخصص کودکان انجام می گیرد. معاینه دیگر در 4 تا 6 سالگی کودک خواهدبود. البته بهتر است این معاینه در 4 سالگی انجام شود. والدین نیز باید دقت کنند اگر کودک دچار هرگونه مشکل چشمی است یا احتمال می دهند ممکن است مشکل چشمی برای او پیش آید، حتما زودتر به متخصص چشم مراجعه کنند. تقریبا همه کودکان دارای فرم های معاینه هستند که از سوی مراکز بهداشت داده می شود. اولین معاینه چشم کودک در 4 سالگی و نوبت های بعدی معاینه در 5 و 6 سالگی است.

 

 

انسداد مجرای اشکی

بعد از تولید اشک، مایع اشکی از دو منفذ نزدیک بینی در پلک بالا و پایین وارد کیسه اشکی و از آنجا وارد بینی سپس حلق می شود و از حلق هم بلعیده خواهدشد. تولید اشک دائمی است و تخلیه آن هم در نهایت به صورت بلع است. اگر مجرای اشک بسته شود، اشک وارد حلق نمی شود و از کنار چشم سرازیر خواهدشد.

انسداد باعث می شود اشک تجمع یافته در کیسه عفونت کند و آبریزش چشم با ترشح توأم شود. چشم چنین کودکانی نیمه بسته و دارای ترشح است و اغلب مادران هم سعی می کنند ترشحات را تمیز کنند.

بیش از 90 درصد انسدادها تا 1 سالگی بهبود می یابند. به دلیل اینکه درمان قطعی به روش جراحی و مستلزم بیهوشی عمومی است و بیهوشی در کودکان کمتر از 1 سال عوارض بیشتری دارد، پزشکان در این مواقع تا 1 سالگی صبر می کنند و در صورتی که بهبود حاصل نشد با جراحی انسداد را از بین می برند. در این بیماری غشای نازکی مسیر را مسدود کرده است. جراح غشا را با میل های ظریفی از بین می برد و مسیر باز می شود. البته گاهی نمی توان مجرا را باز کرد و باید لوله ای در مجرای اشک کودک تعبیه شود. این لوله ها را بعد از چند ماه در می آورند.

زمانی که عفونت مجرای اشکی در کودکان شدید است، در اثر تجمع زیاد چرک در غده اشکی تورم ایجاد می و به آبسه تبدیل می شود. این مورد اورژانس است و فقط در این مواقع باید کودک را قبل از 1 سالگی تحت عمل جراحی قرار دارد. برای جلوگیری از تجمع اشک در غده اشکی می توان محل تلاقی پلک بالا و پایین به سمت بینی را با ملایمت فشار داد. (این کار ممکن است باعث تسهیل خروج اشک به سمت بینی و در نتیجه باز شدن مجرای اشکی شود.) با این اقدام ترشحات تخلیه می شود که برای کاهش آنها می توان از آنتی بیوتیک هم استفاده کرد. همچنین این کار کمک می کند بیماری تا 1 سالگی تقریبا کنترل شود.

گلوکوم مادرزادی

گلوکوم بیماری نادر، ولی بسیار مهمی است. گلوکوم مادرزادی یا آب سیاه بیش از 80 درصد مواقع در سال اول بعد از تولد تشخیص داده می شود. آب سیاه 3 علامت مهم دارد؛ اشک ریزش، انقباض های پلکی، ترس از نور (کودک در برابر نور عکس العمل نشان می دهد)

هنگامی که پزشک فشار چشم را اندازه می گیرد، فشار چشم بالاست. ممکن است قرنیه چشم شفاف یا کدر باشد.

کودکانی که قبل از 3 سالگی به بیماری آب سیاه مبتلا می شوند، ممکن است دچار بزرگی چشم هم باشند. درمان این بیماری جراحی است.