بارداری و زایمان به عنوان دوره‌ای حساس از زندگی زنان، به سبب تغییرات روانشناختی و فیزیکی در مادر، می‌تواند با تنش‌های روانی، هیجانی و جسمی فراوان همراه باشد.
فرزانه درویشی، کارشناسی ارشد مامایی، عضو انجمن علمی مامایی ایران
برخی از مادران با اضطراب طبیعی و برخی دیگر، با اضطراب غیر طبیعی و دردسر ساز، این مرحله را پشت سر می‌گذارند.
آموختن راه‌حل‌هایی جهت سازگاری با تغییرات روانشناختی و کنترل استرس و اضطراب، می‌تواند گامی مؤثر برای افزایش بهداشت روانی مادر باشد.
برای اغلب مادران سه ماهه اول و سوم بارداری با استرس و اضطراب توأم می‌شود؛ به گونه‌ای که در سه‌ماهه اول
- بارداری ناخواسته در مادرانی که بدون برنامه ریزی قبلی باردار شده‌اند
- ترس از سقط
- نگرانی از واکنش اطرافیان به ویژه همسر نسبت به بارداری
- نگرانی از تداخل بارداری با شغل مادر
- ترس از عدم ایفای درست نقش مادری
- مشکلات جسمانی ویژه دوران بارداری مثل تهوع، استفراغ، خستگی، ضعف و...
- تحمل بارداری در مادران بیمار و در سه ماهه سوم
- سلامت نوزاد آینده و ترس از ناهنجاری‌ها
تغییرات فیزیکی ناشی از بارداری مثل بزرگی شکم و پستان‌ها، تغییر در رابطه جنسی، نگرانی از واکنش همسر نسبت به تغییرات ایجاد شده، تنگی نفس، سوزش سردل، کمر درد و احساس انقباضاتی به مشابه درد زایمان
عوارض طبی خاص دوران بارداری مثل دیابت و فشارخون بارداری
سازگاری سایر فرزندان با نوزاد تازه متولد شده
نگرانی از خاتمه بارداری قبل از موعد
و ترس از زایمان زمینه‌ساز استرس و اضطراب مادر می‌شوند.
سایر عواملی که می‌توانند در شروع و یا تشدید استرس‌های روانی تأثیرگذار باشند
مشاجرات خانوادگی
از دست دادن نزدیکان
مهاجرت و مسافرت
مشاغل سنگین و فعالیت‌های فیزیکی استرس‌آور
مشکلات اقتصادی
تجربه مداوم استرس و اضطراب در دوران بارداری و عدم کنترل آن، تهدیدی بر سلامت جسمانی و روانی مادر و نوزاد محسوب می‌شود.
عمده‌ترین عوارض شامل زایمان زودرس، محدودیت رشد داخل رحمی و وزن کم هنگام تولد نوزاد است؛ زیرا هنگاهی که مادر تحت تنش‌های روانی قرار می‌گیرد، هورمون‌های استرس از منابع مختلف ترشح شده و با عبور از جفت، بر رشد مغزی جنین تأثیر گذاشته و با انقباض عروق جفتی، اکسیژن‌رسانی و تغذیه به جنین را مختل می‌کنند و همچنین ساز و کار‌های شروع زایمان پیش از موعد شروع به فعالیت می‌کنند.
سایر عوارض پیش روی مادران مضطرب و کودکان آن‌ها
پره‌اکلامپسی (افرایش ناگهانی فشار خون همراه با دفع پروتئین در ادرار در دوران بارداری )؛ در تحقیقی نشان داده شد خطر بروز پره‌اکلامپسی در مادران دچار اضطراب شدید به طور متوسط 5/5 برابر بیشتر از مادرانی است که اضطراب خفیف دارند.
بروز افسردگی در دوران بارداری و پس از زایمان
احتمال بیماری تنگی تنفسی در دوره نوزادی
کاهش تکامل ذهن کودک در سن 2 سالگی
بدخوابی نوزاد و مشکلات رفتاری در کودکان
ایجاد لطمه به رابطه مادر و نوزاد و کاهش توانایی مادر در ایفای نقش مادری
راهکارهای مدیریت استرس و اضطراب در مادران عزیز باردار
1- نخست اینکه نگرانی، ترس و دلهره تا حدی که در خواب، تغذیه، روابط بین فردی و فعالیت‌های روزمره اختلال ایجاد نکند، طبیعی است و ممکن است هر مادر بارداری آن را تجربه کند.
2- شرکت در کلاس‌های آمادگی برای زایمان جهت بالا بردن سطح آگاهی و دانش در خصوص تغییرات طبیعی و غیرطبیعی دوران بارداری و مراحل زایمان، تصحیح اطلاعات نادرست در خصوص دوران بارداری و زایمان، افزایش بهداشت روانی، یادگیری تکنیک‌های آرام سازی و همچنین انجام ورزش‌های خاص دوران بارداری که توسط ماماهای متخصص و مجرب آموزش داده می‌شود، می‌تواند سهم بسیار مؤثری در پشت سر گذاشتن یک بارداری سالم و کم عارضه داشته باشد.
3- در میان گذاشتن هرگونه افکار مزاحم و نگران کننده با ماما یا پزشک خود.
4- گوش دادن به موسیقی و یا برنامه تلوزیونی مورد علاقه در زمان هجوم افکار نگران کننده و استرس‌زا.
5- شرکت در کلاس‌های یوگا
6- پیاده‌روی‌های آرام و منظم در فضای آزاد به ویژه همراه با تنفس‌های آرام و عمیق با تمرکز بر وقایع خوشایند مثل تولد یک نوزاد سالم و زیبا
7- خودداری از حضور در محافل استرس زا و ناراحت کننده
8- معاشرت با افراد شاد و دوری از افراد مضطرب و حامل انرژی‌های منفی
9- مطلع کردن همسر و نزدیکان از تغییرات روانی خاص دوران بارداری و تقاضای درک و حمایت از آن‌ها.
10- مطالعه کتاب‌های مورد علاقه، به ویژه کتاب‌های علمی در خصوص فرآیند زایمان و کتاب‌هایی در مورد تربیت درست کودکان.
11- دوش آب ولرم به محض ورود احساسات ناخوشایند
بدیهی است ادامه و تشدید اضطراب علی رغم رعایت نکته‌های بالا لزوم مشاوره تخصصی با روانشناس و یا روانپزشکان مجرب را می‌طلبد.
