پارک ملی نایبند به‌عنوان اولین پارک ملی دریایی کشور و منطقه حفاظت‌شده سازمان حفاظت محیط زیست ایران در استان بوشهر، در سواحل خلیج فارس است.
وجود تپه‌های مرجانی جهت غواصی، تخمگذاری و جوجه آبزی لاک‌پشتان دریایی که در کمتر نقطه‌ای از سواحل صورت می‌گیرد، باعث جلوه بخشیدن به این منطقه در میان سواحل خلیج فارس شده است.
منطقه حفاظت‌شده نایبند در استان بوشهر که نقطه اتصال کوه‌های عسلویه به دریای خلیج فارس است، با داشتن پوشش گیاهی مناسب و حیات وحش متنوع جلوه‌ای زیبا از طبیعت کوه و دریا را در سواحل آبی و خشکی خلیج فارس به وجود آورده است. پیشروی خشکی در دریا که به دماغه نایبند معروف است موجب تشکیل خلیجی کوچک به نام نایبند شده است که در ۳۲۰ کیلومتری جنوب‌شرق بوشهر واقع است و در عصر آل‌بویه از مهم‌ترین مراکز صید و تجارت مروارید در ایران بوده است.
خلیج نایبند، کرانه‌ها و سواحل خشکی آن اکنون از مناطق مهم حفاظت شده کشور است که ۴ هزار و ۱۳۰ هکتار وسعت دارد.
اگرچه اکنون خبری از مروارید و صید و تجارت آن در خلیج نایبند نیست، اما مرواریدها جای خود را به گوهرهای گران‌بهای حیات وحش و محیط زیست داده است و این منطقه حفاظت شده زیباترین منطقه ساحلی در طول سواحل خلیج فارس است. منطقه حفاظت‌شده و خلیج نایبند با جنگل‌های همیشه سبز حرا و کوه‌های پیوسته به دریا با پوشش گیاهی مناسب یکی از ارزشمندترین زیستگاه‌های دریایی و حیات وحش را در خلیج فارس به وجود آورده است.
جغرافیای نایبند
پارک ملی نایبند در استان بوشهر در دو استان بوشهر (بخش عسلویه شهرستان کنگان) و هرمزگان (شهرستان پارسیان بخش کوشکنار) قرار دارد.
در لغت نامه دهخدا آمده است:
منطقه نايبند شامل:
- خليج نايبند
- منطقه حفاظت شده نايبند
- جنگل‌های حرای حوزه‌های عسلويه
- بساتين و هاله
تاریخچه نایبند
بدون ترديد نایبند يكی از زيبا‌ترين مناطق ساحلی در طول سواحل خليج فارس به شمار می‌رود . آثار بجا مانده از بندر تاريخی نایبند و در دماغه نایبند، حاكی از پيشينه تاريخی طولانی منطقه است . بررسی آثار، نشان می‌دهد اين بندر در عصر آل‌بويه يكی از بنادر مهم و از مراكز عمده صيد و تجارت مرواريد خليج فارس بوده است.
این منطقه با هدف حفظ و حراست از اکوسیستم کم نظیر و ارزش‌های زیستگاهی برای کل و بز، قوچ و میش، جبیر و جیرفتی به‌عنوان گونه‌های حفاظت شده طبق مصوبه شماره ۱۰۶ مورخ ۵۷/۹/۷ (سال ۱۳۵۷) از سوی شورای عالی حفاظت محیط زیست به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده نایبند انتخاب و معرف شد.
پوشش گياهی نایبند
پوشش گياهی پارک ملی نایبند شامل اجتماعات حرا و ساير گياهان آبزی نظير علف‌های دريايی و جلبك‌ها در اكوسيستم‌های ساحلی و گياهان مقاوم شور‌پسند نظير گز، علف شور، شصت عروسان و خار شتر در مناطق به دور از ساحل است. از ساير گونه‌های گياهی در ارتفاعات و دشت‌های مرتفع می‌توان، كنار ، كهور ايرانی، انجير معابد، انار شيطان، استبرق، قيچ، دافنی و صبرزرد و… را نام برد. درختان حرا در حوزه‌های نایبند مهم‌ترين پوشش گياهی منطقه را تشكيل می‌دهد. اين پوشش در سواحل گلی دارای جريان جزر و مدی آرام می‌رويد. استان بوشهر شمالی‌ترين رويشگاه درختان حرا در خليج فارس است. جنگل‌های حرا جز با ارزش‌ترين زيستگاه‌های ساحلی است و نقش زيست بوم‌های خشكی و دريايی ايفاد می‌كند. لازم به يادآوری است درختانی نظير انجير معابد با تنه‌های تنومند و درختان حرا (مانگروها و چندل) با داشتن ريشه‌های آويز در آب شناورند.
جنگل حرا
جنگل حرا یکی از شگفتی‌ها و زیبایی‌های طبیعت خلیج فارس در پارک ملی دریایی نایبند است آب آرام و بی صدا در لابه‌لای سرشاخه‌های همیشه بهار و سرسبز این درختان آرامیده است و تنها موجی که بر دل صاف و شفاف آب نقش می‌بندد و موجی است که از حرکت قایق روی آن نقش می‌گیرد. رقص درختان زیر آب در هنگام مد، و آمدوشد پرندگان دریایی هنگام جزر، یکی از بکرترین صحنه‌های خلقت است که برای همیشه در ذهن باقی می‌ماند.
سواحل جنوبی ایران با مناطق خشک و دریایی و آب شور شناخته شده است، اما نکته شگفت‌انگیز این منطقه گیاهی است که بی‌نیاز به آب شیرین روییده می‌شود. به روایتی این گیاه اسطوره‌ای از اشک چشم حضرت آدم (ع) روییده است.
حرا دارای برگ‌های سبز، چند ساله، پایا و نوعی ریشه‌های هوایی فراوان است که به طور عمودی از لجن بسته خارج می‌شود و عمل تنفس و هواگیری انجام می‌دهد. فصل گل‌دهی آنها در ماه‌های اسفند و اردیبهشت انجام می‌شود. از مشخصات این گیاه آن است که دانه‌های آن قبل از پراکنده شدن، قسمتی از رشد خود را در داخل میوه انجام می‌دهد و زمانی که تخم گیاه در آب قرار گیرد پوست آن باد می‌کند و شکافته میشوند. در کنار این گیاهان جانداران دوزیستی زندگی می‌کنند که با ایجاد سوراخ‌هایی تهویه را در سطح فوقانی گل‌ولای میسر می‌سازند. شدت برخورد امواج در محدوده جنگل‌های حرا ملایم هستند و عمل جزر و مد به آسانی صورت می‌گیرد و به صورتی که در زمان جزر، ریشه‌های این درخت به حالت میخی شکل در آمده و به هنگام مد دریا در نواحی عمیق‌تر آن تاج درخت در زیر آب غوطه‌ور می‌ماند.
۸۰ درصد آبزیان خلیج فارس دوره تخم‌ریزی خود را در جنگل‌های حرا می‌گذرانند. به همین دلیل این منطقه سه عنوان جهانی، منطقه حفاظت شده بین‌المللی، ذخیره‌گاه زیست کره و تالاب بین‌المللی دارد. اکوسیستم جنگل‌های حرا، درختانی است که در آب دریا رشد می‌کنند و اکوسیستم پر بازدهی را می‌سازند.بسیاری از گونه‌های آبزی و حیات وحش مستقیم و غیر مستقیم به حرا وابستگی دارند. این جنگل‌ها در پیرامون خود محیط مناسبی را برای رشد و پرورش ماهیان فراهم می‌کنند.
این جنگل‌ها به زیستگاه بسیار مناسبی برای پرندگان مهاجر در فصول سرد تبدیل شده‌اند. در سایر فصول نیز که پرندگان بومی محل مناسبی برای ادامه حیات نمی‌یابند، به این جنگل‌ها پناه می‌آورند. لاک‌پشت‌های سبز و عقابی از جمله جانداران ویژه اکوسیستم جنگل‌های حرای نایبند هستند. حواصیل، فلامینگو، پلیکان، انواع دیگری از پرندگان در اکوسیستم‌های حرای نایبند زیست می‌کنند.
آب در طول شبانه‌روز در این جنگل ۲ بار عقب‌نشینی می‌کند و ۲ بار پیشروی. این عمل مداوم شرایط زیستی ویژه‌ای به این جنگل دریایی می‌بخشد. پوشش جنگلی حرا در طول میلیون‌ها سال موفق شده‌اند تا سازگاری اعجاب انگیزی با آب شور دریا و سواحل جزر و مدی پیدا کنند. این گیاهان نمی‌توانند دمای کمتر از ۵ درجه سانتی‌گراد را تحمل کنند، ضمن اینکه شوری بین ۲۰تا۳۲ در هزار برای رشد آنها مناسب است. این گیاه یکی از مقاوم‌ترین گونه‌ها محسوب می‌شود که در پارک ملی دریایی نایبند رشد یافته‌اند و مکانی بسیار زیبا برای گذران وقت فراغت به دور از هیاهو و در کمال آرامش به شمار می‌رود.
پوشش گیاهی حرا در پارک ملی دریایی نایبند در خلیج فارس، مجموعه وسیع در جنوب غربی آسیا شناخته میشوند.
نگاء سرسبزی در کنار دریا
در جنوب پارک نایبند منطقه‌ای سرسبز و ماسه‌ای به نام نگاء با وسعت بیش از ۴۵ هکتار وجود دارد که به دلیل ناشناخته بودن و عمر کوتاه سرسبزی‌اش بکر و زیبا باقی مانده است. این منطقه میان دو استان بوشهر و هرمزگان قرار دارد و منطقه گردشگری زیبا، سرسبز و آرام در کنار ساحل نیلگون خلیج فارس است.
حيات وحش
از جانوران مهم می‌توان به جبير اشاره كرد كه جز گونه‌های نادر و حمايت شده كشور است. ساير پستانداران خشك‌زی موجود در پارك شامل گرگ، شغال، خرگوش، روباه وانواع جوندگان می‌توان نام برد.
علاوه بر آن نایبند دارای ارزش‌های زيستی منحصربه‌فردی جهت زاد و ولد پستاندارانی نظير قوچ و ميش، كل و بز است. از پستانداران دريايی كه در بخش آبهای آزاد موجود در پارك يافت می‌شود، می‌توان انواع دلفين و نهنگ را نام برد كه عمق زياد آب در اين بخش دلفين‌ها را متوجه خود ساخته و شيرجه زدن دلفين‌ها و شنای دسته جمعی كوسه ماهی‌ها از صحنه‌های بسيار زيبای طبيعی اين قسمت از پارك است.
از ديگر آبزيان اين منطقه می‌توان به دو نوع لاك پشت عقابی و لاك پشت سبز اشاره كرد. خرچنگ هم در اين مناطق بسيار زياد ديده میشوند. ماهی گل خورك نيز در اين منطقه مشاهده می‌شود. اين ماهی دارای چشم‌های برجسته و حالت جهنده دارد و كانال‌هايی را در كنار دريا می‌سازد.
پرندگان مهاجر در اين مناطق بسيار زياد است كه بعضی از آنها عبارتند از:
فلامينگو، گيلانشاه، پليكان سفيد، سليم، آبچليك، كاكايی، پرستوهای دريايی، اگرت پا خاكستری
قابليت توريستی نایبند
خليج نایبند در ساحل شمالی منطقه نایبند با وسعت ۴۱۳۰ هكتار يكی از ارزشمندترين زيستگاه‌های دريايی خليج فارس است حوزه‌های متعدد، جنگل‌های حرا، سواحل ماسه‌ای درخشان در بخش‌های شمالی و شرقی و سواحل صخرهای دارای حاشيه باريك ماسه‌ای جنوبی خليج و بخش غربی منطقه حفاظت شده نایبند، درختان كهنسال انجير معابد در دماغه نايبند، دشت هموار بخش شمالی، دشت‌های مشجر و دره‌های عميق و صخرهای در بخش جنوبی بديع‌ترين چشم‌اندازهای طبيعی سواحل خليج فارس را يكجا گرد آورده است. وجود چنين مناظری، تپه‌های مرجانی برای تفريح غواصان و حتی فرايند تخمگذاری و فرزندآوری لاك‌پشتان دريايی كمياب كه كمتر نقطه‌ای از سواحل صورت می‌گيرد می‌تواند سبب جلب گردشگران شود.
قابليت اكولوژيكی نایبند
وجود آرامش نسبی و شفافيت آب در اين محدوده از آبهای ساحلی باعث گسترش مجتمع مرجانی و علف‌های دريايی در بستر خليج و آبهای مجاور آن شده است.
اين منطقه واجد اهميت زيستگاهی فراوانی برای گونه‌های حمايت شده‌ای مانند درختان حرا، لاك پشت سبز، لاك پشت منقار عقابی و پليكان پاخاكستری است.
فعاليت‌های مؤثر انسانی در نایبند
تحولات و پيشرفت‌های اخير تكنولوژی در استان بوشهر، خصوصا منطقه عسلويه، مرحله تازه‌ای از تخريب طبيعت و محيط‌زيست را در پی داشته است. عمده‌ترين تاثير اين تاسيسات كه در حاشيه شمال خليج فارس و در ۳۰۰ كيلومتری مشرق بندر بوشهر واقع است، بر مناطق جزرومدی و اكوسيستم دريايی آن منطقه است. تخليه پساب‌ها و مجرای خروجی و آبهای خنك كننده تاسيسات مستقيما وارد محيط زيست شده و باعث بر هم زدن نظم و تعادل اكولوژيك منطقه آبی می‌شود و بروز خسارات جبران‌نا‌پذيری برای نسل حاضر و آينده خواهد شد.
