امروز در قبال نهضت حسینی و حماسۀ کربلا و عاشورا، دو وظیفۀ جدی، بر عهدۀ دلسوزان این نهضت و شیفتگان این حماسه است:
امروز در قبال نهضت حسینی و حماسۀ کربلا و عاشورا، دو وظیفۀ جدی، بر عهدۀ دلسوزان این نهضت و شیفتگان این حماسه است:
اول: بازخوانی تاریخی این نهضت و بررسی تمام اخبار و منقولات، و روشن‌کردن درست و نادرست آن‌ها. چون تاریخ این نهضت، آکنده از دخل و تصرف، کاستی و فزونی، و جعلیات و تحریفات است و مطالب قابل اعتماد چندان زیاد نیست.
دوم: بررسی و نقد رویکردها و تحلیل‌ها و مشخص‌کردن ضعف‌ها و نقص‌ها و آسیب‌شناسی این رویکردها و تحلیل‌ها.
در طول تاریخ رویکردهای گوناگونی بر اساس خاستگاه‌های فکری، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی و همچنین وابستگی‌ها و جهت‌گیری‌های خاص، به این نهضت بزرگ، صورت گرفته و رهیافت‌ها و پیامدهای گوناگونی از آن منتج شده است.
امیرمؤمنان علی (علیه السلام)، دربارۀ خود اسلام، در عبارتی که در خطبۀ شمارۀ ۱۰۳ نهج‌البلاغه، مطابق شماره‌گذاری دکتر صبحی صالح، آمده، چنین هشدار داده است:
«أیُّها النّاسُ، سَیَأتِی عَلَیکُم زَمانٌ یُکفَأُ فِیهِ الإسلامُ کَما یُکفَأُ الإناءُ بِما فِیهِ.»
مردم، به زودی روزگاری بر شما برآید که اسلام، در آن روزگار، واژگونه شود، همچنان که ظرف را با هر چه در آن است، واژگون کنند.
البته بیشتر این رویکردها، نسبتی با روح نهضت حسینی و اهداف آن نداشته است. برخی از این رویکردها ناروا و نادرست و به شدت آسیب‌زاست و برخی ناقص و محدود‌نگر و مایۀ درک غیرجامع از کربلا و عاشورا و اندکی همسو با آن است.
رويكرد آيين‌گرایانه
از جملۀ این رویکردها، رویکرد آیین‌گرایانه است. یعنی توجه به این نهضت، براساس یک سلسله آداب و تشریفات و بی‌توجهی به روح و اهداف و ماهیت آن؛ فراموش‌کردن محتوا و روح و فلسفۀ نهضت حسینی و چنگ‌زدن به مجموعه‌ای آداب و رسوم شکلی؛ ظاهر‌سازی، شمایل‌پردازی، عزاداری‌های بی‌محتوا و مغایر و مخالف مدرسۀ حسینی و پرداختن به اموری که هیچ نسبتی با اهدافِ بلند و والای این نهضت ندارد.
این امور بدون آنکه نمایانگر جهت‌گیری‌های خاص حسینی، در عرصۀ اجتماعی و سیاسی باشد، فقط مراسمی به قصد کسب ثواب یا عملی از سر عادت یا همراهی با جماعت است.
سابقهٔ رویکرد آیین‌گرایانه
رویکرد آیین‌گرایانه به نهضت حسینی، با حاکمیت آل بویه رسمیت یافت. معزالدولۀ دیلمی، به سال ۳۵۳ هجری، فرمان داد در روز عاشورا، مغازه‌ها بسته شود و سیاه‌پوشی انجام گردد و نوحه‌خوانی شود و دسته راه بیفتد. البته این اقدام حرکتی در جهت مقاصد حکومتی آل بویه بود. در دوره‌های بعد نیز این امر دچار فراز و فرود و بهره‌برداری از سوی گروه‌ها و حکومت‌ها شد.
مراسم آیینی، اگر فارغ از مسئولیت‌های_اجتماعی_سیاسی و بریده از روح نهضت حسینی و اهداف و مقاصد آن و مدرسۀ اخلاقی و تربیتی این نهضت باشد، راه به جایی نمی‌برد و فقط مراسمی آیینی است که از هر محتوای انسان‌ساز و اصلاحگر، به دور خواهد بود؛
چنان‌که امیرمؤمنان علی (علیه السلام)، دربارۀ خود اسلام، در عبارتی که در خطبۀ شمارۀ ۱۰۳ نهج‌البلاغه، مطابق شماره‌گذاری دکتر صبحی صالح، آمده، چنین هشدار داده است:
«أیُّها النّاسُ، سَیَأتِی عَلَیکُم زَمانٌ یُکفَأُ فِیهِ الإسلامُ کَما یُکفَأُ الإناءُ بِما فِیهِ.»
مردم، به زودی روزگاری بر شما برآید که اسلام، در آن روزگار، واژگونه شود، همچنان که ظرف را با هر چه در آن است، واژگون کنند.
خداوند به ما توفیقِ فهم درست نهضت حسینی و رویکردی مناسب روح آن، اهداف آن و مقاصد آن عنایت کند.
منبع:
کانال استاد دلشاد
تبیان
