اما با این حال در هر روستایی عموما یک یا چند سازه ای وجود دارد که با هنرمندی ساخته و پرداخته شده اند و نشان دهنده ذوق و استعداد سازنده آن باشد. امروز در کارناوال می خواهیم شما را با دهکده ای آشنا کنیم که نه فقط علاقه به معماری و مهندسی که عشق به خاک و میهن باعث شد جان بگیرد و زبانزد همگان شود.
دهکده ای چوبی که سازه های آن اثر معمار چیره دست آن است و اولین مسجد تمام چوبی را در خود جای داده است. جایی که بناهای آن دقت نظر و خوش فکری سازنده اش را در تمام اجزای خود به همراه دارد.
دهکده ای که فخر نیشابور و خراسان شده و همه ساله گردشگران زیادی را برای بازدید از آثار چوبی منحصر به فردش به خود جذب می کند. با ما در کارناوال همراه باشید تا داستان دهکده چوبینی را برایتان بگوییم که پیشتر وصفی مانند آن را در ایران نشنیده و نخوانده ایم.
چرا دهکده چوبی نیشابور؟
مشهد مقدس و شهر تاریخی نیشابور همواره انتخاب های اول ایرانیان برای سفر و گشت و گذار بوده اند، حال در این بین و در پایان سفر به حرم مطهر رضوی و بازدید از آرامگاه خیام، دیدن دهکده چوبی با سازه های منحصر به فرد و بناهایی سراسر ساخته از چوب که هر کدام خلاقیت معمار خود را نشان می دهد، می تواند پکیجی کامل از گشت و گذاری چند روزه به قلب خراسان رضوی باشد.
دهکده چوبی که در میان روستای ملامحمد آقازاده سر برآورده است به مانند دیگر روستاهای ایران، می تواند شما را هر چند کوتاه از هیاهوی شهری دور کند و سکوت و آرامش کویر را در کنار سرسبزی که حاصل از عشق سازنده دهکده است به شما هدیه دهد.
آشنایی با دهکده چوبین نیشابور؛ هنر و صنعت در یک قاب
استان خراسان رضوی همواره مشهور و مفتخر به نام امام رضا (ع) بوده و بر میزبانی از امام خوبی ها و پناه دردمندان بر خود می بالد. اما در کنار این حُسن همجواری، خراسان سربلند، مهد تاریخ و انسانهای بزرگ نیز بوده است.
یکی از این انسانهای بزرگ، مهندس حمید مجتهدی (متولد ۱۳۱۹ و متوفی در پاییز ۱۳۹۲) است که یکی از دیدنی ها و تفرجگاه های نیشابور، شهر آرامگاه خیام، را در میان روستای محمدآباد آقازاده بنا کرده و به آن هویت تازه ای داد. دهکده ای چوبی که تمام ساختمانهای آن با چوب ساخت شده است.
مهندس مجتهدی، ده ها تُن چوب را به خدمت گرفت تا روستای آبا و اجدادی اش را احیا کرده و شکل آن را تغییر دهد. دهکده چوبی، نخستین دهکده اکولوژیکی ایران، روستایی با ساختمانهایی مانند مسجد، رستوران، خانه، موزه و کتابخانه چوبی است که تمام جنبه های زندگی را در بر می گیرد.
این سازه ها تنها ساختمانهای چوبی نیستند که برای جلب گردشگر ساخته شده باشند بلکه روح زندگی در آنها جریان دارد و مردم هر روزه از آنها استفاده می کنند و موثر از ارزش های والای فرهنگی-اسلامی هستند که در مسجد روستا این ارزش ها بیشترین جلوه را دارد. مهندس مجتهدی تا سال ۱۳۹۲ مسئول رسیدگی به روستا بودند و بعد از فوت ایشان، همس او خانم حشمت سررشته دار عمرانی، فارغ اتحصیل رشته هنر (نقاشی) از دانشگاه آمریکا مدیریت دهکده چوبی را بر عهده دارد.
بخش های مختلف دهکده چوبی نیشابور
اینجا با یک شهر کوچکِ چوبی روبرو هستید، شهری که تمام آن چه را که نیاز دارد را در خود جای داده مثل مسجد چوبی، موزه و کتابخانه، رستوران، فروشگاه و نانوایی، آلاچیق، سوئیتها، فضای سبز و اکوسیستم زیبای روستا به همراه کشورزی و دامپروری که کار و زندگی مردم روستا را شکل می دهد. در این سفر گویی که به دنیایی دیگر قدم گذاشته اید که این بار بوی چوب از همه جای آن به مشام می رسد.در ادامه همراه و همسفر کارناوال باشید تا با بخش ها و قسمت های مختلف دهکده چوبی نیشابور آشنا شویم.
خانه تمام چوبی مهندس مجتهدی
قبل از آن که با بخش های مختلف این دهکده آشنا شوید، بد نیست بدانید که در زیر تصویری از خانه تمام چوبی مهندس مجتهدی را مشاهده می کنید.
۱- مسجد چوبی دهکده چوبین؛ نخستین مسجد چوبی جهان
مسجد چوبیِ دهکده چوبین که مشهورترین سازه روستای ملامحمد آقازاده است، نخستین مسجد چوبی جهان است. این مسجد در برابر زلزله مقاوم است و تا ۸ ریشتر لرزش را تاب می آورد که نشان از هوش و دانش سازنده آن دارد. اما شگفتی این مسجد باشکوه و دل انگیز تنها به این ختم نمی‌شود؛ مسجد چوبی علی رغم قرار گرفتن در منطقه‌ای موریانه خیز، در برابر هجوم موریانه ها مقاوم است و امکان نفوذ به آنها را نمی دهد.
مهندس مجتهدی با درایت و دانش خود، برای مقابله با موریانه ها، مسجد و دیگر خانه ها و بناهای چوبی را با عایقی که خود ساخته بود مقاوم ساخت. مسجد با سه درب ورودی و پنج پنجره پناه عبادت کنندگان و افتخار اهالی روستاست.
۱-۱ معماری مسجد
مسجد در زمینی به مساحت ۲۰۰ متر مربع بنا شده، سقفی شیروانی دارد و دو مناره آن سه بار در روز آمدن وقت سخن با خدا را یادآوری می کنند. این مناره ها ۱۳ متر از سطح زمین ارتفاع دارند و وزن هر کدام از آنها تقریبا ۴ تن است، جایی که زمین را به آسمان متصل می کند. با ظاهری به مانند کشتی وارونه بر زمین، ساخت مسجد حدود ۲ سال طول کشیده و از ۴۰ تن چوب در برپایی آن استفاده شده است. دیواره های دوجداره که مابین این جدارها، اسکلت بنا قرار گرفته است؛ مسجد را تبدیل به سازه ای کرده است که تا قرنها از تخریب و ناملایمتی در امان بماند.
اسکلت مناره ها و سقف و همینطور سقف و دیواره ها به روش عنکبوتی به یکدیگر متصل هستند. از آنجایی که شیوه ساخت این اسکلت ها به مانند تار عنکبوت است به این نام مشهور شده است. اسکلت مسجد به شیوه Two by Four یا Double L ساخته شده است.
در این روش اتصال گلدسته ها طوری است که وزن ۴ تنی خود را به میزان مساوی ابتدا بر روی سقف، سپس دیواره، و از آنجا به زمین منتقل می کند. هنر این شیوه در آن است که به دلیل این مدل اتصال، نیازی به ستون در داخل مسجد برای استحکام و نگاه داشتن سقف بنا نیست. علاوه بر اینها دیوارها کمی زاویه دارند تا وزن را راحت تر از مناره به زمین منتقل کنند.
نکته جالبی که در مورد این مناره ها وجود دارد این است که از طریق نردبان داخل مناره ها می توان به بالای مناره دسترسی پیدا کرد و در آنجا شگفتی معماری دیگری را کشف کرد. در محل اتصال گلدسته به سقف، دریچه ای قرار دارد که به مانند یک کانال تهویه در تابستان ها هوای گرم داخل مسجد را به بیرون و هوای تمیز را از راه بادگیر مخصوصی که در سقف بنا تعبیه شده است به داخل مسجد هدایت می کند.
این دانش مهندسی حمید مجتهدی است که به خدمت سازه در می آید و تهویه طبیعی را در اختیار نمازگزاران قرار می دهد. کارهای کوچک و فکر شده ای که مسجد را از ساختمانی ساده به شاهکار معماری تبدیل می کند.
۲-۱ حقایق جالب مسجد چوبی
تمام مسائلی که در مورد مسجد بیان کردیم همه ی حقایقی نیست که در مورد آن می توان گفت. نکات جالب کوچکی نیز وجود دارد که بر زیبایی و جذابیت مسجد اضافه می کند.
کابینت ها، دیوارها و حتی سینی های آبدارخانه این مسجد، چوبی است. ۶ کتیبه از آیات قرآنی بر دیوارهای بیرونی و ۷ کتیبه بر دیوارهای درونی با قابهایی از چوب درختان گردو و توت مسجد را به شکلی چشم نواز، مزین به نام و کلام جلاله‌ی الله کرده است. کتیبه ای که بر روی محراب قرار گرفته است با خط ثلث و دیگر کتیبه ها با خط نستعلیق برکت دیدن هر روزه این آیات را به مردم هدیه داده است. هر کتیبه قابی منحصر به خود دارد.
چوب درختانی مانند انواع کاجها، اشن، سپیدار، گیلاس، گلابی، زبان گنجشک، گردو و توت مصالح ساخت مسجد چوبی شدند. نورپردازی ویژه این مجموعه، با رنگهایی شاد، شبهای دهکده چوبی را جلوه خاصی می بخشد.
مهندس مجتهدی برای ساخت محراب مسجد از چوب درخت توتی استفاده کرده که سالها پیش پدربزرگ ایشان محمدآقازاده در روستا کاشته بودند. همچنین منبر این مسجد نیز ساخته شده از چوب درخت گیلاس است و پولکهای چوبی از چوب درخت بید گرفته شده است.
سقف مسجد به شکل پولکی از بیرون تزئین شده و جلوه آن را خاص و دیدنی کرده است.
دربهای مسجد نیز از چشم هنرمندانه معمار آن کنار نمانده و در ساخت آن هنر و سادگی، زیبایی را به آن هدیه داده است. هر یک از دربها دو لنگه دارد و بر روی هر کدام ۹ عدد گل میخ از جنس برنج به عنوان تزئین به کار رفته است.
از تمام چوبهایی که در ساخت مسجد به کاربرده شده نمونه ای بدون عایق و با پوست اطرافشان در قسمت شمالی مسجد نصب شده است. این کار به دستور مهندس مجتهدی و برای اینکه چنانچه در زمانی که ایشان در قید حیات نیستند مسجد نیاز به تعمیر داشته باشد انجام گرفت، تا معمار و مرمت‌کاری که قصد تعمیر مسجد را دارد بداند از کدام چوب ها در ساخت مسجد استفاده کند.
قبر آقای حمید مجتهدی در قسمت شمالی مسجد قرار دارد و دوستداران و بازدیدکنندگان ایشان با زیارت قبرشان به روح بزرگ او درود فرستاده و برای این مرد بزرگ طلب آمرزش می کنند.
۳-۱ تاریخچه مسجد چوبی نیشابور
بنای اولیه مسجد در زمان ملامحمد آقازاده، بنیان گذار اصلی روستا و کسی که نام روستا وامدار اسم و کارهای خیر اوست در سال ۱۳۲۵ گذاشته شد. در آن زمان مسجد دیوارهایی کاهگلی و سقفی چوبی داشت که تقریبا به وسعت مسجد فعلی و در همین مکان برپا شد.
با گذر روزگار و به ویژه به دلیل اصلاحات ارضی که در زمان محمدرضاشاه پهلوی انجام شد، روستا خالی از سکنه شد و ساختمان مسجد به خاطر عدم توجه و رسیدگی تخریب شد.
اما در سال ۱۳۸۷ مسجد با همت مهندس حمید مجتهدی، نوه ی ملامحمد، با دانشی که از خارج از ایران و در دانشگاه های آمریکا آموخته و با ذوق و هنری که از نیاکان خود به ارث برده بود با شیوه ای نوین و جلوه ای تازه، رونق گذشته را به مسجد بازگرداند. ایشان بنای مسجد را زمانی گذاشت که سرمایه چندانی به همراه نداشت اما هم ولایتی هایش بزرگترین سرمایه او شدند و کار ساخت مسجد را به پیش بردند.
۲- کتابخانه و موزه
در کنار مسجد، بنای چوبی کتابخانه و موزه با ۱۲۰متر مساحت قرار دارد. در ابتدا این ساختمان به نیت پسر بزرگتر مهندس مجتهدی و این که ایشان در روستا بمانند و در همان جا تشکیل خانواده بدهند ایجاد شد. اما پس از اینکه پسر ایشان دهکده را ترک کرد، این ساختمان به موزه و کتابخانه تغییر کاربری داد. به مانند مسجد چوبی ساختمان کتابخانه دیواره ای دوجداره دارد و نمای خارجی آن (سقف شیروانی و دیواره ها) پوشیده از چوبهای پولکی است.
ساختمان ۲ درب ورودی و خروجی دارد و دو راه پله، دو طبقه آن را به هم متصل می کند. طبقه اول موزه ای است که با چوب آیینه کاری تزئین شده و کتابخانه در طبقه دوم نیز باکتابهای مختلفی از جمله کتابهایی در وصف آثار دیدنی و گردشگری ایران و راهنماهای سیاحتگری مزین شده است.
۳- رستوران دهکده چوبی
بعد از مسجد، رستوران دهکده چوبی زیباترین ساختمان در تمام دهکده چوبی است. این سازه دو طبقه کمی پایین تر از مسجد ساختمانی ۸ ضلعی با دیوارهای مشبک خودنمایی می کند و به مانند مسجد و موزه اسکلت چوبی دارد و در برابر زلزله مقاوم است. معماری آن به گونه ای است که خیال می کنی درختی سر از زمین بر آورده و در درون خود شما را میهمان غذاهای رستوران می کند. رستوران در فضایی به وسعت ۲۰۰ متر بنا شده و همزمان ۱۳۰ تا ۱۴۰ نفر را میزبانی می کند.
در درون رستوران خلاف معمول تمام رستوران هایی که تا به حال قدم در آن گذاشته اید، گلدان ها نه در کنار و گوشه رستوران، که در تکه های تنه درختان جای گرفته اند.
این تنه های درختان بعد از برش عرضی درونشان خالی شده و به عنوان گلدان مورد استفاده قرار گرفته اند و طراوت و زیبایی را به فضای رستوران می آورند. گلدانهایی که با سلیقه ی هنرمندانه ای بر روی دیوارهای رستوران نصب شده و چشم را نوازش می دهند. به مانند دیگر سازه های چوبی دهکده، اجزای داخلی رستوران نیز به مانند نیمکت ها و میزها چوبی هستند.
کف محوطه رستوران را چوب و موزائیک فرش کرده است. برای انجام این کار تنه های درخت به صورت عرضی برش خورده و در کنار موزائیک ها و با کمک ملاتی مخصوص زمین رستوران را شکل داده است. این کارها باعث شده تا هنگامی که به درون رستوران وارد می شوید تصور کنید به مکانی قدم گذاشته اید که قبلا جنگلی پرپشت بوده و اکنون درختان آن بریده شده اند.
اما خوش سلیقگی و هنرمندی سازنده به اینجا ختم نمی شود. گیاهان بالارونده در بیرون و درون رستوران و اطراف آن زیبایی ها را دو چندان نمایان می کند. شاید به نظر برسد که چوبی بودن اسکلت و سازه موجب شود رستوران در زمستان بسته بماند اما پوششی پلاستیکی که بر روی سقف و بنا کشیده می شود مانع از ورود برف و باران به داخل ساختمان می شود.
۴- آلاچیق ها
در میان باغ های میوه ای که در دهکده چوبی ساخته شده دوستداران طبیعت می توانند از آلاچیق هایی برای لذت بردن از فضای دلنواز باغها استفاده کنند و در آنجا به استراحت بپردازند. باغ میوه در مکانی جدا از مجتمع اصلی ساخته شده و درختان میوه لذت حضور در میان زیبایی های روستا را دوچندان می کند. به مانند رستوران، آلاچیق ها نیز با پوششی پلاستیکی بر سقف و کناره های آن در فصلهای پاییز و زمستان محیای حضور بازدیدکنندگان است.
۵- نانوایی
در کنار تمام این بناهای زیبا و شگفت انگیز مهندس مجتهدی به فکر کاربری دهکده چوبی نیز بوده و می خواسته که روح زندگی در آن جریان داشته باشد، بنابراین تلاش کرد تا تمام امکانات را در دهکده چوبی لحاظ کند. یکی از این امکانات نانوایی دهکده است که شکل جالبی دارد. دودکش این نانوایی به مانند پیکره ی زنی است که سبدی از نان بر سر دارد و جنسش از کاهگل است. در این نانوایی دو تنور چوب سوز به طریق گذشته نان پخت می کند.
تفریحات در دهکده چوبی
حضور در دهکده ای که تمام ساختمان های آن چوبی و تداعی بخش داستان ها و فیلم های کارتونی است، تنها در دهکده چوبین نیشابور امکان پذیر است.
فضای صمیمانه و دلپذیر یک روستای چوبی، عطر چوب، بوی گل ها و گیاهانی که در فضا پراکنده است، صفای غذا خوردن در رستورانی تماما چوبی، لذت بردن از منظره و محیط دهکده چوبی در سایه آلاچیق ها و قدم زدن در موزه ای کوچک و جالب، خنکای استخر دهکده و نورپردازی های زیبای مسجد که نوید شادی و رنگ می شود و صحبت با خدا در مسجد دل انگیز چوبی، همه از دلایلی هستد که می توانند شما را به دهکده چوبین بکشانند و خاطرتان را پر از آرامش و خوشی کنند.
کجا بمانیم؟
سوئیت هایی هماهنگ با المان های چوبی و معماری دهکده چوبین، کار استراحت و اقامت را برای بازدیدگنندگان راحت تر می کند و به تازگی بنا به گفته سازمان میراث فرهنگی قرار است مجموعه ای اقامتی دیگری نیز در دهکده چوبین ساخته شود.
امکانات
برای رفاه حال گردشگران و اهالی روستا پنج واحد فروشگاه با اسکلت چوبی به شکل شش ضلعی ساخته شده است. این فروشگاه ها با دو جنس خاک مختلف، خاک رس برای سقف و خاک معمولی برای دیوارها، تزئین شده و نمایی سنتی و جالب به آنها داده است. علاوه بر آن خود مسجد، رستوران، آلاچیق، نانوایی همه علاوه بر کارکردی که در جذب گردشگر دارند، از امکانات روستا به شمار می روند. همچنین روستا مجهز به آب آشامیدنی، برق و تلفن است.
آب و هوا
روستای ملامحمد آقازاده و دهکده چوبی در منطقه نیمه بیابانی قرار گرفته و زمستانهایی سرد و تابستان هایی معتدل دارد.
بهترین فصل سفر
به مانند اکثر روستاها و مناطق ایران، بهار و تابستان بهترین فصل های سفر به دهکده چوبی هستند و به واسطه حضور زیاد گردشگران در دهکده در ایام تابستان و نوروز رستوران و فروشگاه های آن باز و امکان خدمات رسانی دارد.
بهار: فصل بهار به ویژه ایام نوروز از بهترین زمان های سفر به روستاست و از آنجایی که حجم مسافر در این زمان زیاد است رستوران و فروشگاه در این ایام باز هستند.
تابستان: تابستان فصل رونق دهکده چوبی است. رستوران و فروشگاه ها باز است و فضای سبز دهکده لحظات خوشی را برایتان رقم می زند.
پاییز: شاید در پاییز امکان خدمات رسانی از طریق رستوران و فروشگاه ها نباشد اما دیدن این دهکده کوچک و زیبا در میان رنگهای پاییزی خالی از لطف نیست.
زمستان: فصل سرما، باران و برف، روستا از فصل های دیگر سال ساکت تر و خلوت تر است اما این امکان خوبی است تا تمام بناهای دهکده را با فرصت بیشتری به تماشا بنشینید. اما حتما قبل از سفر خود پیش بینی آب و هوا را چک کنید تا با نمای ساختمانهایی که با پلاستیک های بزرگ به دلیل ریزش باران پوشانده شده اند مواجه نشوید.
مسجد چوبی دهکده چوبی
راه دسترسی
آدرس: انتهای بلوار شهدای نیشابور، ۱۶.۸ کیلومتری شهر نیشابور، جاده تقی آباد طلایی، دهکده توریستی چوبی نیشابور
مسیر دسترسی: به سمت خراسان رضوی، هم از راه مشهد و هم سبزوار می توانید خود را به نیشابور برسانید. از نیشابور راه جاده اسحاق آباد (جاده خیام) را بگیرید. ۵ کیلومتر بعد از زیارتگاه فضل بن شاذان، بر سر راه روستای جیلو وارد جاده سمت راست خود شوید. اندکی بعد دهکده چوبین و روستای ملامحمد آقازاده در برابر شماست.
نکته:
چنانچه وقت اضافه داشتید، بازدید از مقبره خیام و آرامگاه فضل ابن شازن را حتما در برنامه خود بگنجانید.
