ماهيان كه در ميانگين حرارتي 7 تا 17 درجه سانتيگراد به خوبي رشد مي كنند را تحت عنوان ماهيان سرد آبي شناسايي مي نمايند بيشتر اين ماهيان را خانواده آزاد ماهيان
salamonidae
بوده و مشتمل بر ماهيان آب شيرين و ماهيان مهاجر موجود در نيم كره شمالي مي باشند.
امروزه گونه هاي مختلف ماهيان در كشورهايي كه داراي شرايط آب و هوايي مناسب رشد اين ماهيان در كشورهايي كه داراي شرايط آب و هوايي مناسب رشد اين ماهيان مي باشند پرورش داده مي شود. گوشت اين ماهيان بسيار لذيذ بوده و از نظر اقتصادي از جمله ماهيان با ارزش خوراكي محسوب مي گردند.
اغلب گونه هاي مختلف آزاد ماهيان در اين دسته جاي گرفته تقريبا بيشتر انواع اين ماهيان به منظور حفظ ذخاير منابع آبي صيد ورزشي توليد گوشت تكثير و پرورش داده مي شوند.
از اختصاصات ويژه اين ماهيان وجود دندان در دهان فلسهاي ريز نقره فام دهاني نسبتا بزرگ ، باله مخرجي كوتاه، يك باله چربي كوچك، در روي ساقه دمي همو سرك است.
قزل آلاي رنگين كمان
oncorhynchus mykiss
:
نام علمي ماهي قزل آلاي رنگين كمان
salmo gairdneri richبوده است كه با توجه به شباهت تاكسونوميك آن به گونه oncorhynchus mykiss يا آزاد ماهيان كبير به تبديل و مورد تصويب دانشمندان قرار گرفت.
قزل آلاي رنگين كمان در سراسر جهان منتشر گرديده و بدون شك بعد از ماهي كپور عمده تر ين و
قديمي تر ين ماهي پرورش محسوب مي گردد
و همچنين اين ماهي يكي از مهمترين ماهيان براي صيد ورزشي قلمداد مي گردد.
عليرغم تحقيقات وسيع و
همه جانبه اي كه در سطح جهاني بر روي اين ماهي صورت گرفته است ، ماهي شناسان در خصوص نام علمي اين ماهي اتفاق نظر نداشته اند و تاكنون بيش از 30 نام علمي براي اين ماهي پيشنهاد گرديده است.
حدود 80 سال قبل ريگان
Raygan
پيشنهاد داد كه ماهيان قزل آلاي وابسته به اقيانوس كبير با توجه به اندازه و شكل بين دو چشم آنها رده بندي گردد( كيابي -1372)
تجارب قبلي دانشمندان نيز حاكي از آن است كه DNAميتو كندري زل آلاي رنگين كمان شباهت زيادي بهDNA ميتو كندري ماهي آزاد اقيانوس كبير در مقايسه با ماهي آزاد اقيانوس اطلس دارد . اين شباهت به شاه ماهي آزاد اقيانوس كبير حتي به مراتب بيشتر از شباهت آن بهDNA ميتو كندري ماهي قزل آلاي قهوه اي است.
در سال 1988 جامعه شيلاتي آمريكا American fisheries society نام جنس را براي ماهي قزل آلاي رنگين كمان پيشنهاد داد . پس از اينكه معلوم شد ماهي قزل آلاي رنگين كمان تقريبا تمامي ويژگيهاي ماهي آزاد كامچاتكا را دارد نام علميoncorhynchus mykiss براي آن پيشنهاد گرديد تا جاي نام علمي Salmo gairdneri rich را بگيرد .
برخي از ويژگي ها و خصوصيات ماهي قزل آلاي رنگين كمان:
1- ماهي قزل آلاي رنگين كمان به مراتب آسانتر از قزل آلاي خال قرمز نسبت به محيط سازگاري حاصل نموده تمايل بيشتري به اهلي شدن داشته و از غذاي دستي آسانتر استفاده مي نمايد.
2- اين ماهي به درجه حرارت هاي بالا و كمبود اكسيژن مقاوم بوده و در آبهايي كه به اندازه كافي تجديدي گردد مي تواند درجات 20 الي 22 درجه سانتي گراد را تحمل نمايد.
3- قزل آلاي رنگين كمان نسبت به بيماريها و بخصوص بيماريfurunculosis به مراتب مقاومتر مي باشد .
4- نمو تخم در مدت كوتاهتر انجام شده و رشد آن سريعتر است. اين ماهي گوشتخوار مي باشد فلذا ماهيان كمتري را شكار مي نمايد اين ماهي از انواع كرمها و نرم تنان تغذيه ميكند و اين موجودات را در بستر آبگير جستجو مي نمايد .از همين طعمه ها براي صيد ورزشي استفاده مي كنند .
5- اين ماهي داراي رشد سريع مي باشد و در صورتي كه خوب تغذيه شوند و در يكسالگي به وزن 100 گرم و در سالگي به 250 الي 300 گرم و در چهار سالگي به 40 الي 45 سانتي متر مي رسد حداكثر وزن آن به 7 كيلو و حد اكثر طول گزارش شده به 70 سانتي متر است. اين ماهي نسبت به whirling diseaseبيماري حساس مي باشد و گوشت آن از حيث كيفيت نازلتر از گوشت قزل آلاي خال قرمز مي باشد.
6- ماهي قزل آلاي رنگين كمان مناسب تر ين ماهي سرد آبي جهت پرورش مي باشد بطوريكه آسانتر به غذاي دستي عادت كرده و نسبت به درجه حرارت و كيفيت آب كمتر حساس مي باشد و بدين جهت در سراسر دنيا اساسي تر ين ماهي آزاد مورد پرورش جهت تغذيه مي باشد. از اين ماهي مي توان جهت ماهي دار كردن آبگير هاي طبيعي استفاده نمود .
مهاجرت:
خيلي از ماهيان آب شيرين ساكن مي باشند اردك ماهي در يك منطقه محدود اقامت مي كند مخصوصاً در دوران جواني . يك دسته سيخ باله يا يك جفت لاي ماهي اغلب در محل مورد علاقه خود براي مدتهاي طولاني باقي مي مانند و معمولاً به هر سنگ و مخفيگاه در آن منطقه آشنا مي باشند . ماهيان مهاجر در مقايسه به سفرهاي طولاني دست مي زنند مخصوصاً قبل يا بعد از فصل توليد مثل گروههايي از ماهيان جهت تخم ريزي به بالي رودخانه مهاجرت مي كنند عده اي به پايين رودخانه . ماهيان خاوياري آزاد به بالاي رودخانه مي روند علت مهاجرت ماهي ها هورمون هايي است كه توسط بلوغ غدد جنين ترشح مي شود. آنها در اين هنگام داراي احساسات جديدي ميشند . بصورتي كه ديگر قادر به تحمل محيط اطراف خود نبوده و نياز مبرمي به عوض كردن جايگاه خود را دارند اين ماهيان جهت پيدا كردن مكانهاي مناسب دست به مهاجرت مي زنند .
آزاد ماهيان و از جمله ماهي قزل آلا ي رنگين كمان قدرت فوق العاده اي در به خاطر سپردن محيط آبهاي محل تولد خود دارند .
بطور كلي زندگي ماهي قزل آلا ي رنگين كمان
شبيه ماهي قزل آلا مي باشد دوره تخم ريزي از اواخر زمستان تا اواخر بهار بوده و تعداد تخم ها بين 1 تا 5 هزار عدد مي باشد بچه ماهيان تقريبا زماني كه 15 سانتي متر طول دارند داراي 11-12 عدد لكه هاي تيره رنگ بر روي بدن مي باشند( جنسيت و توليد مثل)2/17
مشاهداتي كه در خصوص قزل آلاي رنگين كمان و قزل آلاي خال قرمز انجام گرفته است گوياي اين نكته مي باشد كه قزل آلاي رنگين كمان ، قزل آلاي خال قرمز را از محل خويش دور مي سازد . اين ماهي مناطقي از رودخانه را انتخاب كرده و تحت تسلط خويش قرار مي دهد.
قزل آلا ي رنگين كمان
در مقابل تغييرات درجه آب اكسيژن آب زياد حساس نمي باشد در صورتيكه ماهي قزل آلاي خال قرمز نسبت به تغييرات فوق الذكر و همچنين نوسانات مواد غذايي حساسيت خاصي از خود نشان مي دهد . اين ماهي بعد از سازش تدريجي مي تواند به خوبي در آب اقيانوس زندگي كند .
امروزه پرورش اين ماهي در دريا در سبد هايي محصور صورت مي گيرد كه جمعيت هايي از ماهي ها از همين سبدها فرار كرده به دريا راه يافته اند قزل آلا ي رنگين كمان در شرايط طبيعي در آب شيرين و مناطق معتدل كه حرارت در تابستان حدود 12 درجه سانتي گراد است زندگي مي كند اين ماهي در شرايط خوب پرورش مي تواند نوسانات صفر تا 25 درجه سانتي گراد را تحمل نمايد.
تاكنون مطالعات بسيار زيادي بر روي اصلاح نژاد قزل آلاي رنگين كمان صورت پذيرفته است.
جنسيت و توليد مثل:
جنس نر و ماده قزل آلاي رنگين كمان
از لحاظ ظاهري شبيه به هم مي باشد فصل توليد مثل با بلوغ جنسي رنگ نرها غليظتر ده و تغييرات قابل ملاحظه اي در نرها ايجاد مي شود در خارج از فصل تخم ريزي غدد جنس كاملاً كوچك هستند و فقط با نزديك شدن فصل توليد مثل بزرگ شده و كيسه مواد تخم و اسپرم را به وجود مي آورد
نكته : با اين كه بلوغ غدد جنسي توسط هورمونها كنترل مي شود ولي قبل از انجام تخم ريزي آب بايد داراي دماي مناسب باشد.
تخمك ها و اسپرم ها آزادند و در آب رها شده و لقاح در آنجا صورت مي گيرد و تخم شفاف كه كمي از آب سنگينتر بوده و قدري چسبناك هستند تا توانند به سنگها و گياهان متصل شوند را به وجود مي آورند.
قابليت رشد و مقاومت ماهيان اصلاح شده افزايش يافته است بطوري كه آنرا براي پرورش مصنوعي و با غذاهاي كنتسانتره بخوبي مهيا ساخته است محل طبيعي زندگي اين ماهي در قسمتهاي علياي رودخانه ها و درياچه هاي خنك و در محيطي كه سرشار از اكسيژن و غذاي كافي است مي باشد.
اين ماهي ظريف، عصبي، فوق العاده چالاك است . داراي عكسس العمل هاي شديد مي باشد گوشت اين ماهي فوق العاده لذيذ و خوش طعم و داراي رنگي زيبا مي باشد كه اين مطلب باعث علاقه ماهيگيران ورزشي به اين ماهي شده است.
رنگ بدن :
پوست و اندام شفاف و گلگون و از فلسهاي ريزي پوشيده شده است رنگ آن در رودخانه هاي مختلف تغيير مي كند و در رودخانه هايي كه در سايه واقع گرديده است بسيار تيره
رنگ مي گردد.
از اهم مشخصات ديگر آن داشتن دندان هاي ريز در دهان و باله چربي بالاي ساقه دمي است.
ماهياني كه معمولاً در لايه هاي بالايي آب زندگي مي كنند داراي بدن و فلسي نقره اي هستند . اين رنگ به خاطر انعكاس نور از بلورهايي بي رنگ و ميكروسكوپي به نام كوانين
CUANIN است . اين بلورها در واقع محصول فرعي يك سوخت و ساز شيميايي است كه در زير فلس يا در لايه مخصوص رنگ در پوست ايجاد مي شود ماهيان نيمه شفاف مثل كفالها فاقد اين ماده فلسهايشان مي باشند.
دانه هاي رنگي قرمز زرد و سياه هزاران سلول رنگي Chromtophore تجمع يافته اند . اين دانه به توسط عمل انقباض يا انبساط به هم نزديك يا از هم دور مي شوند و اين فرآيند اساس قابليت تغيير رنگ در ماهي مي باشد . غلظت رنگ در ماهيان به خط سلول رنگي و تراكم دانه در هر سلول بستگي دارد.
اكوسيستم مناسب جهت پرورش ماهي:
اين ماهي در جاهايي كه بستر شني و آب شفاف ، سرد ، سرشار از اكسيژن مي باشد اقدام به تخم ريزي مي نمايد . قزل آلا ي رنگين كمان مي تواند حرارت بالاتر و اكسيژن كمتر را نسبت به ساير آزاد ماهيان تحمل نمايد و در شرايط يكسان ، رشد سريعتري نسبت به قزل آلاي قهوه ا ي دارد
تخمهاي قزل آلا در 82 روز و 5 درجه كامل مي شود اما همين عمل در حرارت 10 درجه 41 روز طول مي كشد با دو برابر شدن دما همين 20 درجه فقط در مدت 5 روز كامل مي شوند.
قزل آلا ي رنگين كمان ديرتر از ماهي قزل آلاي خال قرمز تخم ريزي مي نمايد.
البته امروزه واريته هايي حاصل گرديده كه تخم ريزي آنها حتي جلوتر شروع مي شود . بهترين درجه حرارت براي رشد و نمو و سلامت طبيعي آن 12 سانتي گراد است (7 تا 9 دكتر عمادي) حال آنكه عالي ترين گرما براي رشد و نمو اقتصادي آن در صورت مناسب بودن كيفيت آب بين 15 تا 20 درجه سانتي گراد ( عمدتا 17 درجه سانتي گراد ) مي باشد.
فصل تخم ريزي قزل آلا نسبت به محل و درجه حرارت متفاوت مي باشد ماهي قزل آلاي رودخانه اي و قزل آلاي قهوه اي در پاييز و ماهي قزل آلاي رنگين كمان در بهار تخم ريزي مي نمايند . در برخي از رودخانه ها ي كاليفرنيا كمتر ماهي داز سال مي باشد كه حداقل نوعي ماهي قزل آلا يا ماهي آزاد تخم ريزي نكند.(عمادي)1360
فصل و زمان تخم ريزي را مي توان به طرق مختلف جلو انداخت اين روشها شامل تخم گيري گزينشي – مصرف نور مصنوعي با كنترل زمان تابش –و تزريق هورمون هيپوفيز مي باشد .
تخم گيري گزينشي حائز اهميت فراوان بوده و از اين طريق توانسته اند قزل آلاي رنگين كمان بهاره نژاد هات كريك Hotcreek را توليد كنند .
احتمالاً هيچ عاملي در تنظيم نمو جنين و رشد آن به اندازه درجه حرارت مهم نمي باشد . تجربه نشان داده است ماهي قزل آلا ي رنگين كمان در درجه حرارت ثابت 5/15 درجه سانتي گراد هر ماه 5/2 سانتيمتر رشد مي كند و در حرارت 2/7 درجه سانتي گراد كمتر از 625/. سانتي متر در ماه رشد مي كند .
ماهي قزل آلاي يكساله و بالغ مي تواند درجه حرارت بيشتر از 20 درجه سانتي گراد را براي مدتي بدون آنكه متحمل آسيب شود به خوبي پشت سر بگذارد .به منظور توليد تخم خوب ماهي قزل آلا ي رنگين كمان بايستي حداقل 6 ماه قبل از – تخم ريزي در اينكه بيشتر از 30/13 درجه سانتي گراد و ترجيحا بيشتر از 2/12 درجه سانتي گراد نباشد نگهداري شود(عمادي1360)
براي توليد ماهي قزل آلا ي رنگين كمان
با سرعت رشد زياد و تخم ريزي در سن 2 سالگي در 16 ماه اول بايستي آنها را در درجه حرارت نسبتا ثابت 15 درجه سانتي گراد نگهداري كرده و هنگام رسيدن به سن بلوغ حرارت را به حداكثر 2/12 درجه سانتي گراد كاهش داد.
تغذيه ماهي :
بسياري از ماهيان سرد آبي و معتدله داراي روده اي كوتاه مي باشند اين خاصيت مربوط به ماهيان گوشتخوار و همه چيز خوار است . اين ماهيان به رژيم غذايي غير زنده يا مصنوعي نيز عادت مي كنند كه البته در خصوص آزاد ماهي درياي خزر
(Salmo troutta caspius) اين تغيير رژيم به سختي امكان پذير است بطوريكه حتي ماهي غير زنده را هم نمي خورند .
گوشتخواري اين ماهيان سبب مي شود تا رژيم غذايي آنها از لحاظ پروتئين هاي حيواني غني باشد و به همين علت تغذيه اين ماهي گران تمام مي شود .
ماهي قزل آلا فقط مقدار كمي از مواد نشاسته اي قابل هضم را مورد استفاده قرار مي دهد ولي مواد چربي بهتر مورد استفاده قرار مي گيرد.
در بعضي از گونه هاي آزاد ماهيان و قزل آلاي درياچه اي مواد چربي ممكن است به عنوان منبع انرژي تا 20درصد از وزن خشك را به جاي پروتئين و كربو هيدراتها تشكيل دهد.
روشهاي پرورش :
اين ماهي به روش مونو كاپو ( سيستم روش يك گونه اي ) ، پلي كاپو ( سيستم پرورش چند گونه اي ) به عنوان مثال پرورش همراه گياه برنج در شالي زار هاي مازندران صورت مي گيرد
