همشهری شش و هفت: گرمای تابستان كم جان شده و گرم‌ترین فصل سال به انتهای خود نزدیك می‌شود. چند روزی هم بیشتر تا آغاز فصل تازه مدارس و مهر دوست داشتنی نمانده است.
تمام اینها فرصت را برای شروع موج دوم سفرهای تابستانه مهیا كرده است. تا مدارس باز نشده است، فكر برنامه‌ریزی برای سفر تابستانی باشید كه احتمالا تا تعطیلات نوروز فرصت تكرار آن را نخواهید داشت. در این وقت سال، به‌دلیل دمای معتدل در بیشتر نقاط ایران، تقریبا به هر مقصدی می‌توانید سفر كنید اما پیشنهاد ما منطقه‌ای نسبتا خنك‌تر است.
در این مطلب مسیری را در شمال‌غربی ایران پیشنهاد می‌كنیم؛ مسیری كه اگرچه بهانه گردش در آن دیدار با بخشی از آثار تاریخی و ثبت شده ایران در فهرست یونسكو است اما به جز آن، جاذبه‌های طبیعی و تاریخی دیگری را هم می‌توانید ببینید و از هوای معتدل و زیبایی‌های این مسیر لذت ببرید. سلطانیه، مجموعه تخت‌سلیمان، بیستون، كلیساهای ثبت شده ایران، بازار تبریز و مجموعه شیخ‌صفی شش اثری هستند كه شما را به این مسیر طولانی و دور و دراز می‌كشانند. مسیری كه می‌تواند با یك برنامه‌ریزی دقیق و جزئی، سفری تقریبا یك هفته‌ای را برای شما رقم بزند.
تهران به سلطانیه
302 كیلومتر
3 ساعت و 26 دقیقه
اگر از تهران یا كرج راه افتاده‌اید، برای رسیدن به سلطانیه باید وارد آزادراه قزوین ـ زنجان شوید. از تهران با ماشین خودتان این مسیر را تقریبا چهار ساعته طی خواهید كرد. در آزادراه قزوین- زنجان 35 كیلومتر مانده به زنجان تابلوی بزرگ «گنبد سلطانیه» را خواهید دید اما این بنای ماندگار در سمت دیگر جاده قرار دارد و باید از یك زیرگذر، خود را به آنجا برسانید. كمی بعد از تابلو، خروجی سمت راست جاده كوتاه‌ترین راه برای رسیدن به سلطانیه را نشان می‌دهد. اگر از جاده قدیم ابهر ـ زنجان آمده‌اید، از قزوین، ابهر و خرمدره كه بگذرید، از سر سه‌راهی سلطانیه به سمت این اثر جهانی ایران برانید.
گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه، پنجمین اثر ایرانی است كه در فهرست میراث جهانی یونسكو به ثبت رسید؛ 12سال قبل. نخستین بنایی كه در بازدید از مجموعه می‌بینید، خود سلطانیه است. همین غول آجری 48/5 متری است كه مجموعه آرامگاهی «الجایتو» یا همان «سلطان محمد خدابنده» هشتمین ایلخان مغول است. گفته می‌شود قرار بوده بعد از اتمام ساخت گنبد الجایتو پیكر مطهر امام علی(ع) به اینجا منتقل شود اما این طرح با مخالفت علمای عهد الجایتو روبه‌رو شد. بنای آرامگاه، یك عمارت هشت ضلعی است كه گنبدی اناری شكل به قطر 25/5متر بالای آن قرار دارد. گنبد فیروزه‌ای را هشت مناره كه در زمان ساخت، حدود 18متر بلندا داشته‌اند، دوره كرده‌اند.
این گنبد پر است از انواع و اقسام تزئینات ایرانی. راهنماهای مجموعه كه همیشه در محوطه حضور دارند به روزترین اطلاعات را درباره گنبد و بناهای شهر در اختیارتان می‌گذارند. عمارت تربت‌خانه كه محلی برای عبادت بوده به ضلع جنوبی گنبد چسبیده است. تربت‌خانه مستطیل شكل و آجری است و با تمام زیبایی‌هایش بعدا به مجموعه اضافه شده است. درست زیر آن سردابه‌ای قرار دارد كه سال‌ها جسد سلطان را مخفی كرده بودند. علاوه بر خود مجموعه و موزه آن، ارگ سلطنتی، آرامگاه ملاحسن و دستگاه چلپی اوغلی از دیگر بخش‌های دیدنی سلطانیه است.
معبد داش كسن
یك اثر تاریخی تماشایی در نزدیكی سلطانیه، معبد «داش كسن» یا «سنگ بُران» است؛ با نقش دو اژدهای افسانه‌ای در نزدیكی آن. این معبد با شهر سلطانیه حدود 10 كیلومتر فاصله دارد. وارد جاده سلطانیه به قیدار شوید تا پس از حدود پنج كیلومتر رانندگی، در یك سه راهی به سمت چپ بپیچید تا به روستای «ویر» برسید. بعضی قدمت این مجموعه را مربوط به دوره ساسانی و برخی هم مربوط به دوره ایلخانی می‌دانند.
غار كتل‌خور
یك اثر طبیعی تماشایی در محدوده سلطانیه، غار تماشایی كتل‌خور یا «كتله‌خور» است. برای رسیدن به آنجا باید وارد جاده سلطانیه به قیدار شوید تا اول به «زرین رود» و بعد به روستای گرماب برسید. از گرماب هم مطابق با تابلوهای غار رانندگی كنید. گفته می‌شود قدمت این غار به 30 میلیون سال قبل برمی‌گردد. یكی از بلندترین غارهای ایران كه 16 هزارمتر دالان و راهروی ثبت شده دارد. برای گشت و‌گذار در این غار باید بلیت بخرید و البته هیچ خوردنی هم با خود وارد غار نكنید.
سلطانیه به تكاب
226 كیلومتر
3 ساعت و 16 دقیقه
می‌توانید پس از گشت و گذار در سلطانیه، مستقیم به تكاب بروید اما می‌توانید در میانه راه یكی از جاذبه‌های طبیعی ایران؛ یعنی «قلعه بهستان» یا «دودكش جن» را تماشا كنید.
دودكش جن
اگر خواستید از سلطانیه مستقیم به قلعه بهستان بروید كه در شهرستان ماه‌نشان قرار دارد، توصیه ما این است كه به جاده اصلی یا همان آزادراه قزوین ـ زنجان بروید؛ چون مسیر رسیدن كوتاه‌تر است. ماه‌نشان تقریبا در فاصله 111 كیلومتری غرب زنجان است، اما از سلطانیه حدود 150 كیلومتر (از جاده اصلی) تا این شهر فاصله دارید. دوباره به آزادراه برگردید. بعد از حدود 80 كیلومتر رانندگی، در سمت چپ جاده باید در حوالی روستای حسن‌آباد وارد خروجی ماه‌نشان شوید.
یكی از مهم‌ترین جاذبه‌های ماه‌نشان همین پدیده طبیعی است كه میان مردم محلی به «دودكش جن» معروف است. بعد از آنكه به فرعی ماه‌نشان وارد شدید، باید حدود 60 كیلومتر رانندگی كنید تا به روستای «ایلی‌بلاغ» برسید كه قلعه بهستان یا بغستان در مجاورت آن قرار دارد؛ قلعه‌ای كه گفته می‌شود، قدمت آن به دوره مادها برمی‌گردد. اگر هم بخواهید شب را در همین منطقه بمانید یا باید خودتان كمپ بزنید یا در مسجد همین روستا بمانید. از این روستا تا خود ماه‌نشان حدود 10 كیلومتر فاصله دارید. از ماه‌نشان تا تخت‌سلیمان كمتر از 70 كیلومتر راه دارید و باید از یكی از دو مسیر «بهستان ـ دندی» یا «ماه‌نشان ـ كپَز» بروید.
تخت‌سلیمان
مجموعه تخت سلیمان چهارمین اثر جهانی ایران است كه در سال 1382در فهرست یونسكو ثبت شد. این مجموعه در شهر تكاب نیست، حدود 42 كیلومتر با شهر فاصله دارد و در نزدیكی روستای تازه‌كند نصرت‌آباد قرار دارد. می‌توانید با كمك مردم محلی، از مسیر ماه‌نشان به سمت روستا بپیچید یا راه‌تان را تا تكاب دور كنید و دوباره به سمت شمال برگردید. این مجموعه اگرچه آثاری از دوران هخامنشی و ماد هم دارد اما شهرتش را مدیون بناهای دوران ساسانی یعنی آتشكده آذرگشنسب و معبد آناهیتا‌ست. روبه‌روی آتشكده هم یك دریاچه با آب زلال و عمق تقریبا 112متری می‌بینید. بعد از تخت‌سلیمان كوه زندان سلیمان قرار دارد؛ كوهی مخروطی‌شكل و میان تهی. اهالی محل این كوه را به نام زندان دیو هم می‌شناسند.
بالا رفتن از این كوه مشكل نیست، اما تماشای فضای خالی درون آن از بیرون، كار خطرناكی است. در اطراف كوه «زندان دیو» چشمه‌های آبگرم گوگردی وجود دارد كه استخرهایی در نزدیكی آن ساخته شده است. در تكاب حتما سراغی هم از چمن شناور بگیرید؛ دریاچه مقدسی در كنار آتشكده كه دائم در حال جوشیدن است. زندان دیو از دیگر آثار تاریخی اینجاست. از ما می‌شنوید، بعد از گشت و‌گذار تاریخی، با راهنمایی محلی‌ها، راهی «چملی» یك منطقه سرسبز كنار روستا بشوید. اینجا آبگیر بسیار عمیقی دارد كه چمن روی آن با جریان آب حركت می‌كند و گاهی گله‌های گوسفند هم برای چرا روی آن می‌روند.
تكاب به كرمانشاه
320 كیلومتر
4 ساعت و 45 دقیقه
این بخش از مسیر می‌تواند، به‌نوعی مسیر فرعی یا گزینه جایگزین شما در این سفر باشد؛ چون در جهت مخالف مسیر اصلی سفر ما قرار دارد. درواقع هم می‌توانید از تكاب مستقیم به سمت شمال و دیدن قره‌كلیسا بروید یا حدود 320 كیلومتر به سمت جنوب برانید و یك اثر جهانی دیگر یعنی بیستون را ببینید. می‌توانید از بیستون به سمت قره‌كلیسا راهی شوید یا سفرتان را در كرمانشاه به انتها برسانید. از تكاب برای رسیدن به بیستون می‌توانید یا مسیر دیواندره را انتخاب كنید یا مسیر بیجار را. پیشنهاد ما مسیر بیجار است؛ چون شما را زودتر به مقصد می‌رساند. از تكاب به بیجار بروید و از آنجا پس از پشت سر گذاشتن قروه و سنقر به بیستون برسید؛ این یعنی حدود چهار ساعت و نیم رانندگی.
بیستون
بیستون در تیر ماه سال 1385 به‌عنوان هشتمین اثر جهانی ایران در فهرست میراث جهانی ثبت شد. در اینجا مجموعه تاریخی ـ باستانی همراه با 23 اثر تاریخی همجوارش پذیرای شما خواهد بود. با ورود به مجموعه بیستون، لوح «روزتای آسیا» (كتیبه داریوش بزرگ) چشم را معطوف به‌خود می‌كند. این لوح یا سنگ‌نوشته بردامنه كوه بیستون قرار دارد كه گفته می‌شود یكی از مهم‌ترین اسناد تاریخی دوره هخامنشیان است كه شرح پیروزی داریوش بزرگ بر گئومات مغ و به بند كشیدن شورشیان را نشان می‌دهد.
البته مجسمه هركول، نقش گودرز، غار شكارچیان، كاروانسرای صفوی، كاخ ایلخانی، پل ساسانی، نیایشگاه پارتی و... دیدگان‌تان را در این مجموعه تاریخی بی‌نظیر به سوی خود می‌كشاند. اگر بخواهید می‌توانید راه‌تان را كج كنید و بعد از نیم‌ساعت رانندگی به شهر كرمانشاه و همه آثار دیدنی آنجا برسید. معروف‌ترین اثر تاریخی كرمانشاه، طاق بستان است. برای رسیدن به اینجا كافی است پل ولایت را بیابید، سپس وارد بلوار چهارباغ شده و تا انتها مسیرتان را ادامه دهید، طاق‌های ساسانی، شبدیز و نقش اردشیر در مقابل‌تان است.
تكاب به چالدران
576 كیلومتر
8 ساعت و 51 دقیقه
از تكاب تا چالدران؛ یعنی اثر جهانی بعدی ایران حدود 530 كیلومتر راه دارید. بنابراین به‌جای اینكه مستقیم تا مقصد پای‌تان را روی گاز بگذارید، توصیه ما این است كه جاذبه‌های مسیر را بگردید و خوشان خوشان به مقصد برسید. شهرهایی را كه تا چالدران طی خواهید كرد، اینها هستند: شاهین‌دژ، میاندوآب، نقده، ارومیه، سلماس، خوی، قره‌ضیاع‌الدین و چالدران.
میاندوآب
میاندوآب شهری است كه در میانه دو رودخانه «زرینه‌رود» و «سیمینه‌رود» قرار دارد و به همین‌خاطر این نام را به‌خود گرفته است. پس از تكاب می‌توانید از كنار این شهر رد شوید و آثار تاریخی آن را ببینید. از تكاب تا میاندوآب حدود 140 كیلومتر راه دارید. پل مشهور «میرزا رسول» را در بیرون شهر میاندوآب خواهید دید كه در دوره قاجار روی سیمینه‌رود ساخته شده بود. هرچند رودخانه‌های میاندوآب هم دیگر به پرآبی سال‌های گذشته نیستند اما هنوز هم چشم‌انداز زیبایی را خلق كرده‌اند.
غار سهولان
غار سهولان هم یكی از دیدنی‌های مسیر ماست؛ یك غار آبی زیبا كه می‌توانید در آنجا قایق‌سواری و پیاده‌روی كنید. از میاندوآب تا برای رسیدن به این غار باید حدود 50 كیلومتر رانندگی كنید؛ یعنی وارد جاده ارومیه شوید. در بلوار «شمس‌برهانی» مهاباد به سمت جنوب رفته تا به سه‌راه «عیسی كندی» برسید. در سه‌راهی باید به سمت راست بپیچید تا به غار برسید. بعد از تهیه بلیت بهتر است لباس‌های گرم‌تان را بپوشید، زیرا دمای داخل غار تقریبا سرد است. در نزدیك پاركینگ، فضایی برای برپا كردن چادر وجود دارد و سرویس بهداشتی و چند فروشگاه هم در دسترس است.
حسنلو
برای دیدن تپه حسنلو؛ تپه‌ای تاریخی كه قرن‌های بسیاری، میزبان جام ارزشمند معروف به «حسلنو» بوده، باید از مهاباد به جاده اصلی برگردید و باز هم وارد مسیر ارومیه شوید. در سه‌راه «محمدیار» مسیر فرعی سمت چپ را انتخاب كنید و حدود 10كیلومتر رانندگی كنید تا به حسنلو برسید كه از 14 تپه باستانی تشكیل شده است.
از این تپه‌ها، آثار باستانی فراوانی به‌دست آمده كه مهم‌ترین آنها جام زرین حسنلو است. اگر هم می‌خواهید خود جام سه هزار و 200 ساله حسنلو را ببینید كه در همین محوطه باستانی در آغوش یك اسكلت كشف شد، باید تا موزه ملی در تهران بروید.
ارومیه
برای گشت و‌گذار در مقصد گردشگری بعدی، یعنی ارومیه دوباره به جاده اصلی برگردید. از فرعی روستای محمدیار تا ارومیه حدود 95 كیلومتر راه دارید. ارومیه مخصوصا در این فصل بسیار خنك است و یكی از شهرهای زیبا و تماشایی شمال‌غربی ایران محسوب می‌شود. برای شروع می‌توانید به تماشای بنای تاریخی سه‌گنبد، در محله «بازارباش» در خیابان استاد برزگر بروید. در محوطه بنای سه‌گنبد، تماشای موزه سنگ ارومیه را هم از دست ندهید، مخصوصا عكاسی در ورودی گنبد با آجرهای تراش‌خورده.
كلیسای حضرت مریم در خیابان خیام، كوچه كلیسا قرار دارد. این كلیسا از قدیمی‌ترین كلیساهای ارومیه است. برای تماشای این كلیسا باید از مسئولان آن اجازه بگیرید. البته این شهر كلیساهای دیگری هم دارد؛ چون زمانی جمعیت آشوری فراوانی در این شهر زندگی می‌كرده‌اند.
دریاچه ارومیه
از خود شهر ارومیه، برای رسیدن به دریاچه باید به خیابان ولی‌عصر(عج) بروید و بعد به جاده دریا برسید. با اینكه روزبه‌روز این دریاچه شفابخش كوچك‌تر می‌شود، اما می‌توان تا ساحل نمكی رفت و قدمی زد و در میان گل و لای شفا بخش آن چند ساعتی وقت گذراند.
یكی از نقاط تفریحی ارومیه مجتمع گردشگری باری است. غیر از هتل و انواع غذاخوری در این مجتمع می‌توانید از امكاناتی مانند: پیست سواركاری، درشكه سواری و دوچرخه، محل بازی كودكان، باغ وحش و استخرهای آب شور و آب شیرین استفاده كنید. ضمن آنكه این مجتمع در فاصله نزدیكی از دریاچه قرار دارد. برای رسیدن به این مجتمع باید تا كیلومتر 55جاده ارومیه- سلماس بروید و سه كیلومتر بعد از «قوشچی» به مجتمع می‌رسید.
سلماس
بعد از گشت و‌گذار در ارومیه، مقصد بعدی سلماس است. از ارومیه تا سلماس حدود 100 كیلومتر راه دارید. بیشتر آثار باستانی سلماس در زلزله سال 1309تخریب شد. با این حال در سلماس و اطراف آن امامزاده و كلیسا می‌توانید تماشا كنید.
مهم‌ترین دیدنی سلماس كتیبه یا سنگ نگاره «خان‌تختی» است؛ در روستایی به‌همین نام در راه ارومیه. از سلماس كه حدود 20 كیلومتر در جاده ارومیه برانید به محوطه مقابل پله‌های منتهی به كتیبه می‌رسید. این كتیبه در دوره ساسانیان روی كوه‌های «پیرچاوش» كنده شده و شاپور اول را سوار بر اسب نشان دهد، درحالی‌كه والرین رومی در مقابل او زانو زده.
خوی
پس از سلماس به خوی خواهید رفت كه حدود 50 كیلومتر از این شهر فاصله دارد. دیدن خوی را با مقبره شمس آغاز كنید؛ محوطه‌ای كه بعد از مراسم هشتصدمین سالگرد مولانا بازسازی شده است. در این محوطه چندین مقبره قرار گرفته كه آرامگاه شمس تبریزی با شیشه حفاظت شده در میانه آنها جای دارد. عمارت شهرداری با گچبری‌های رنگارنگ، بازار تاریخی و دروازه سنگی بازار با نقش دو مار، مقبره پوریای ولی و كلیسای سورپ سركیس در محله امامزاده از دیگر دیدنی‌های خوی هستند.
قره‌كلیسا و كلیسای زور زور
302 كیلومتر
3 ساعت و 26 دقیقه
9 سال قبل، پنج كلیسای ایران در دو استان آذربایجان شرقی و غربی به ثبت رسیدند كه ازجمله قدیمی‌ترین كلیساهای جهان محسوب می‌شوند. قره‌كلیسا، كلیسای سنت استپانوس، كلیسای مریم‌مقدس دره‌شام، كلیسای چوپان و كلیسای زور زور، این پنج كلیسا را تشكیل می‌دهند.
نخستین كلیسای این مجموعه، همین قره‌كلیساست كه به «سنت تاتاوس» و «سنت تادئوس» هم شناخته می‌شود و برای دیدن آن باید تا روستای «قره‌كلیسا» از توابع «سیه‌چشمه» چالدران در آذربایجان غربی بروید. در اینجا بنایی را می‌بینید كه تاریخ ساخت آن به قرن‌های نخستین مسیحی برمی‌گردد. از خوی باید به سمت قره‌ضیاءالدین برانید و از آنجا وارد مسیر قره‌كلیسا شوید كه در طول مسیر با تابلو مشخص شده است.
مسیری كه از قره‌ضیاءالدین طی خواهید كرد حدود 55 كیلومتر است. از دور می‌توانید كلیسای سیاه و سفید را روی تپه ماهورهای منطقه ببینید. غیراز بنای خود این كلیسای تاریخی، حجره‌های طلاب دینی، مقبره «سان‌دوخت»، گورستان و دشت چالدران از دیگر دیدنی‌های این محوطه است. كلیسای بعدی «زور زور» یا «سور سور» است، حدود 20 كیلومتری شمال چالدران یا سیه چشمه در نزدیكی روستای «بارون»؛ یعنی می‌توانید بعد از قره كلیسا به تماشای آن بروید. جالب است بدانید كه این كلیسا به‌دلیل آبگیری سد بارون، تخریب شد و حدود 600 متر دورتر از محل اصلی و مشرف به سد، عینا بازسازی شد.
آرامگاه سیدصدرالدین
از ما می‌شنوید، حالا كه تا اینجا آمده‌اید، حتما سری به دشت چالدران و مقبره شهدای چالدران بزنید. اگرچه آرامگاه شهدای جنگ چالدران در محوطه شیخ صفی اردبیلی قرار دارد اما بعضی از شهدای این جنگ در همین دشت چالدران به خاك سپرده شدند، ازجمله سیدصدرالدین وزیر شاه‌اسماعیل صفوی. از قره‌كلیسا حدود 25 كیلومتر برانید تا به شهر سیه‌چشمه برسید. از مردم محلی می‌توانید مسیر فرعی رسیدن به این آرامگاه دنج و پر دار و درخت را همراه با مجسمه این وزیر خوش‌نام پیدا كنید.
چالدران به جلفا
156 كیلومتر
2 ساعت و 12 دقیقه
برای دیدن كلیسای بعدی باید به شهر جلفا در آذربایجان غربی بروید. برای این كار دوباره باید به قره ضیاءالدین برگردید و بعد از گذشتن از شهرهایی مثل ایواوغلی و هادی‌شهر به جلفا برسید، یعنی حدود 100كیلومتر رانندگی.
كلیساهای سنت استپانوس، چوپان و مریم مقدس
برای تماشای مهم‌ترین جاذبه شهرستان جلفا و یكی از زیباترین كلیساهای ایران باید در حاشیه رود زیبای ارس رانندگی كنید. در ورودی شهر و پس از ورود به جاده سمت چپ با تابلوهای ویژه مناطق گردشگری مشخص شده‌است. باید وارد جاده روستای «دره شام» شوید كه در 16كیلومتری غرب جلفا قرار دارد تا به كلیسای «سنت استپانوس» با سنگ‌های زرد و نارنجی آن برسید. این كلیسا از نظر اهمیت بعد از قره كلیسا جای می‌گیرد. در این مسیر اصلا نگران گم‌كردن راه نباشید؛ چون تمام مسیر با تابلو مشخص شده. بعد از رسیدن به مسیر منتهی به محوطه تاریخی و پاركینگ كلیسا، گنبد زرد و اُخرایی «سنت‌استپانوس» را خواهید دید.
بعد از بازدید از كلیسا، چرخیدن در محوطه صلیب مانند، ایستادن زیر طاق بلند سنگی و دیدن سنگ‌تراش‌های ظریف مجموعه، به جلفا برگردید. می‌توانید وقت برگشت از سنت استپانوس و در سمت راست جاده یكی دیگر از كلیساهای جهانی ایران را ببینید؛ كلیسای «چوپان»و این كلیسا، نمازخانه چوپان یا چوپانان منطقه بوده. به‌دلیل مسائل امنیتی مرزی، بهتر است در كنار این كلیسا خیلی توقف نكنید. در امتداد ارس، یك كلیسای دیگر جهانی هم انتظار شما را می‌كشد؛ كلیسای مریم مقدس. این كلیسای ساده و آرام در محل تلاقی «آق چای» و ارس و در كنار روستای دره شام ساخته شده و مسیر آن، از راه رسیدن به سنت‌استپانوس جدا می‌شود.
رود ارس
رود پرپیچ و خم ارس تا پیش از عهدنامه «تركمانچای» در اسفند 1206 متعلق به ایران بود، اما پس از آن تبدیل به مرز میان ایران و روسیه آن زمان شد. این رود از آن زمان تا امروز، مرز ایران و همسایگان شمال غربی آن را تشكیل می‌دهد. ارس كه از كوه‌های آناتولی در تركیه سرچشمه می‌گیرد، پس از پیوستن به رود «كورا» در جمهوری آذربایجان در نهایت به دریای خزر می‌رسد. رود ارس و رطوبت آن باعث شده، بسیاری از نقاط جنوب رودخانه كه طبیعتی بسیار سرد دارند، در زمستان معتدل‌تر شوند. در سراسر نیمه جنوبی این رود بلند، طبیعت زیبایی شكل گرفته كه البته به‌دلیل مرزی بودن آن، نمی‌توانید در بسیاری نقاط آن توقف كنید.
آبشار آسیاب‌خرابه
بعد از اینكه از كلیسای سنت‌استپانوس خارج شدید، می‌توانید خود را به خنكای آبشار «آسیاب خرابه» بسپارید. بقایای یك آسیاب آبی قدیمی را هم در نزدیكی این آبشار می‌توانید ببینید كه هر دو در فاصله تقریبا 25 كیلومتری از شرق جلفا و به موازات ارس قرار گرفته‌اند. برای رسیدن به مجموعه آبشار باید حدود هشت كیلومتر از جاده اصلی منحرف شده و در جاده منتهی به آبشار پیش بروید. كمی قبل از رسیدن به آبشار، جاده‌ای كه در آن هستید به یك دوراهی می‌رسد؛ راه سمت چپ به روستای «الوان» و در ادامه مسیر سمت راست به آبشار می‌رسد. پس از رسیدن به محوطه ورودی آبشار، باید خودرو را پارك كنید و باقی راه را پیاده بروید.
جنگل‌های ارسباران
برای رسیدن به جنگل ارسباران چند مسیر وجود دارد. اما نزدیك‌ترین مسیر برای شما این است كه تقریبا ۶۰ تا ۷۰ كیلومتر بعد از نوردوز و پایانه مرزی ارمنستان، جاده عاشقلو را در سمت راست‌تان انتخاب كنید. وارد این جاده فرعی كه شدید، حدود ۱۵ كیلومتر برانید تا به سه‌راهی آینالی برسید. به سمت راست كه بروید بعد از حدود چهار كیلومتر به این روستای ییلاقی خواهید رسید و می‌توانید جنگل‌نوردی‌تان در ارسباران را از همین جا شروع كنید.
جلفا به تبریز
146 كیلومتر
1 ساعت و 56 دقیقه
از جلفا تا شهر تبریز حدود 145 كیلومتر به سمت جنوب راه دارید كه مسیر آن از شهرهای مرند و صوفیان می‌گذرد. در تبریز غیراز بازار جهانی این شهر، جاذبه‌های فراوانی برای تماشا و گشت و گذار دارید.
بازار تبریز
بازار تبریز را بزرگ‌ترین بازار مسقف جهان می‌دانند كه حدود هفت سال قبل در فهرست میراث فرهنگی یونسكو به ثبت رسید؛ بازاری با وسعت تقریبا یك كیلومترمربع كه می‌تواند چند روز از وقت شما را بگیرد اما بیشتر گردشگران ترجیح می‌دهند، به تماشای تیمچه مظفریه اكتفا كنند كه مخصوص فروش فرش و تابلوفرش است. دیدن سرای امیر یا همان بازار طلافروشان با معماری خاص و حجره‌هایی جالب توجه هم خالی از لطف نیست. تبریز بزرگ و پیچ‌درپیچ است اما كلید گشت و گذار در آن در دستان كارشناسان خانه بازار تبریز است كه در خانه‌ای تاریخی در كنار ورودی مسجد جامع در خیابان «راسته‌كوچه» قرار دارد. در این بازار مثل بقیه بازارهای بزرگ ایران همه چیز بخرید از پارچه و الیاف محلی گرفته تا انواع وسایل چرمی دست‌دوز.
مسجد كبود
یكی از دیدنی‌های تبریز «مسجد كبود» است كه حدود 550 سال پیش در دوره مقتدرترین پادشاه آق‌قویونلوها در تبریز ساخته شد. این مسجد با آن كاشی‌های كبود و لاجوردی‌اش در یكی از زلزله‌های این شهر در 233 سال قبل به‌شدت تخریب شد. این مسجد بارها مرمت شده و می‌توانید با تهیه بلیت از آن بازدید كنید.
موزه آذربایجان
نرسیده به میدان ساعت، یكی از بزرگ‌ترین موزه‌های ایران را خواهید دید كه پس از موزه ملی، بیشترین آثار باستانی ایران را در خود جای داده. موزه‌ای كه آثار مختلف و دیدنی در سه طبقه پیش از اسلام، دوره اسلامی و آثار مجسمه‌سازی معاصر را به نمایش گذاشته است. تبریز پس از تهران، بیشترین موزه‌های ایران را در خود جای داده؛ موزه مشروطه، موزه عاشورا، موزه شهرداری، موزه فرش، موزه قرآن و كتابت، موزه ارامنه، موزه عصر آهن، موزه قاجار و موزه تاریخ طبیعی از مهم‌ترین موزه‌های این شهر هستند.
ائل‌گلی
نمی‌شود به تبریز رفت و به ائل‌گلی (شاه گلی) سر نزد؛ استخری بزرگ در جنوب شرقی شهر تبریز كه با درختان كهنسال و كافه‌های مختلف از تفرجگاه‌های عمومی تبریز است. ساخت این مجموعه و عمارت وسط استخر را به پسر عباس میرزا نسبت می‌دهند و از حدود 100 سال قبل تبدیل به تفرجگاه عمومی مردم تبریز شده است. مقبره‌الشعرا، موزه مشروطه، موزه قاجار، بقعه صاحب‌الامر، برج آتش‌نشانی و تفرجگاه‌هایی مثل كوه عینالی یا «عینالی داغی» و آبگیر «گورو گول» در خارج از تبریز از دیگر دیدنی‌های مهم شهر تبریز هستند.
تبریز به اردبیل
223 كیلومتر
3 ساعت و 27 دقیقه
آخرین مقصد این سفر، مجموعه شیخ‌صفی الدین اردبیلی است. اردبیل حدود 230 كیلومتر تا تبریز فاصله دارد. یكی از این مسیرها، مسیر بستان‌آباد، سراب، نیر است.
مجموعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی
این مجموعه تماشایی و تاریخی كه همزمان با بازار تبریز در فهرست یونسكو به ثبت رسید، یكی از زیباترین آثار تاریخی ایران در شمال غربی كشور است. در نزدیكی میدان عالی قاپوی شهر اردبیل، حدود سه سال قبل در فهرست میراث جهانی ثبت شد.
این اثر دوازدهمین اثر جهانی ایران است و بسیار تماشایی. گنبد معروف الله‌الله در سمت راست نخستین نشانه آشنایی است كه به چشم‌تان خواهد خورد. در مجموعه بقعه «شیخ» دیدنی‌های بسیاری پیدا می‌كنید، اما آنچه نباید از آن غفلت كنید مقبره شیخ، تالار چینی‌خانه، قندیل‌خانه و مقبره شاه اسماعیل اول و شهدای جنگ چالدران است. حواس‌تان باشد برای بازدید از چینی‌خانه و محل مقبره، باید كفش‌های خود را درآورید و فلاش دوربین را هم خاموش كنید.
بازار و حمام آقانقی
از بقعه شیخ‌صفی كه به سمت میدان قیام بروید، بازار تاریخی اردبیل 200متر آن‌سوتر از میدان عالی‌قاپو در سمت راست شما قرار دارد و ابتدای خیابانی كه به سمت چپ شماست حمام تاریخی آقانقی با تابلوی موزه مردم شناسی اردبیل منتظرتان است.
دریاچه شورابیل
این دریاچه كه در غرب شهر قرار دارد، زمانی نه چندان دور به‌خاطر شوری آب و خاصیت درمانی گِل آن شهره بود، حالا با اضافه شدن آب به آن و گسترده شدن مساحتش به محلی كاملاً تفریحی تبدیل شده. می‌توانید در آن قایق سواری كنید، در رستوران‌های اطراف و حتی روی دریاچه غذا بخورید و از بزرگ‌ترین شهربازی شهر لذت ببرید.
آبگرم‌های سرعین
نمی‌شود، به شهر اردبیل رفت و سراغ ده‌ها چشمه آبگرم شهر سرعین نرفت. سرعین را پایتخت آبگرم‌های ایران اسم گذاشته‌اند و در آنجا می‌توان انواع آبگرم‌های مختلف را با دماهای مختلف و البته خواص متنوع امتحان كرد. سرعین حدود 28 كیلومتر تا اردبیل فاصله دارد. چشمه‌های آبگرم شهر سرعین، اسامی مختلفی دارند از ایرانیان گرفته تا «ساری‌سو»، «قره‌سو»، «پهن لی‌سو»، «بش باجی» و آتشگاه، اما همچنان معروف‌ترین آنها، آبگرم «گامیش‌گلی» است.
