اهمیت تقویت فرهنگ اعتکاف

سنت اعتکاف، یکی از سازنده ترین برنامه های معنوی در اسلام، بلکه دیگر ادیان الهی است، هر چند شیوه آن در ادیان گذشته، به طور دقیق برای ما مشخّص نیست.

اهتمام فراوان سالکان راه خدا، بویژه شخص پیامبر خاتم (صلی الله علیه واله وسلم) به این عبادت، و نیز مقیاس قرار دادن آن برای تبیین فضیلت شماری از عبادات و کارهای نیک،  نشانه جایگاه ویژه این برنامه عبادی در تعالی و تکامل انسان است. از این رو تلاش برای فرهنگ سازی و همگانی کردن اعتکاف در جوامع اسلامی در شمار نخستین اولویت های نهادهای فرهنگی است.

خوش‌بختانه، به برکت انقلاب اسلامی در ایران، سنّت اعتکاف در ماه رجب گسترش یافته، استقبال فرهیختگان و به‌خصوص نسل جوان از آن، مسئولیت نهادهای فرهنگی جمهوری اسلامی را مضاعف می‌نماید.

بویژه در فضای سیاسی- فرهنگی حاکم بر جهان امروز که دشمنان انسانیت، با همه توان و با بهره گیری از کارآمدترین امکانات روز، برای ضربه زدن به اسلام ناب، به میدان آمده و با تهاجم همه جانبه فرهنگی، منحرف کردن نسل جوان را در دستور کار خود قرار داده اند، تقویت فرهنگ اعتکاف، از اولویت بیشتری برخوردار است.

راه های تقویت فرهنگ اعتکاف

اقدام های لازم برای تقویت فرهنگ اعتکاف، عبارت اند از:

1- گسترش زمانی اعتکاف

با توجه به استقبالی که از سنّت اعتکاف در ماه رجب وجود دارد، فرهنگ‌سازی و برنامه ریزی برای فرصت های مناسب دیگر بویژه دهه آخر ماه مبارک رمضان و حداقل سه روز از آن دهه، یکی از اقدام‌های لازم برای توسط کمی این عبادت است. در حدیثی به سند معتبر از پیامبر (صلی الله علیه واله‌وسلم) نقل شده است که می فرماید:

اعتکاف عشر فی شهر رمضان یعدل حجتین و عمرتین. 

اعتکاف یک دهه در ماه رمضان، برابر دو حج و دو عمره است.

البته باید مراقب بود که توسعه اعتکاف، موجب تضعیف استقبال از آن نگردد.

2- معرفت افزایی

توسط فرهنگ اعتکاف باید همراه یا تعمیق این فرهنگ باشد. در حدیثی از امیرمومنان (علیه السلام) نقل شده که می فرماید:

ما من حرکة إلّا و أنت محتاج فیها إلی معرفة. 

هیچ حرکتی (رفتاری) نیست، مگر این که تو در آن به شناخت نیازمندی، بی تردید، بهره گیری از فرصت کوتاه اعتکاف برای معرفت افزایی، به برنامه ریزی دقیق و همه جانبه نیاز دارد و بنابراین، مهم ترین وظیفه شخص معتکف و نهادهایی که در خدمت تقویت فرهنگ اعتکاف اند، تلاش برای تهیه برنامه ای جامع جهت معرفت افزایی و تعمیق فرهنگ اعتکاف و بهره برداری هر چه بیشتر از برکات این عبادت است.  

3- آسیب‌زدایی

در کنار تلاش برای توسعه و تعمیق فرهنگ اعتکاف، برنامه ریزی جهت آسیب‌زدایی از این عبادت نیز فوق‌العاده مهم و ضروری است؛ زیرا بدون توجه به این نکته، همه تلاش ها بی ثمر خواهد بود.

شناخت آسیب های اعتکاف، نخستین گام در جهت آسیب‌زدایی از این عبادت است و برداشتن این گام، نیازمند بررسی های دقیق و پژوهش های میدانی است تا برنامه ریزان و معتکفان بتوانند از نتایج بررسی‌ها و پژوهش ها بهره برداری نمایند؛ ولی به طور کلّی می توان آسیب های اعتکاف را به دو دسته تقسیم کرد:

دسته اول: آسیب هایی که از ناحیه برنامه ریزی نهادهای مرتبط، این عبادت را تهدید می کنند. این آسیب‌ها به سبب وجود عواملی هستند که با حال و هوای اعتکاف ناسازگارند و مانع خلوت کردن معتکف با خداوند- که حکمت اعتکاف است- می شوند، مانند: رویکردهای سیاسی، ضعف محتوا یا تکراری بودن سخنرانی ها و بی توجّهی به نیازهای معتکفان.

 دسته دوم: آسیب هایی که از ناحیه شخص معتکف، متوجه برکات اعتکاف می گردند و محرمات یا مکروهات اعتکاف نامیده می شوند. 

به طور کلّی، هر اقدامی که مانع خلوت و أنس معتکف با خداوند سبحان گردد و لذت و شیرینی این عبادت را از بین ببرد- از جمله افراط  و تفریط در عیادت- آسیب اعتکاف شمرده می شود.

بهترین مکان و زمان برای اعتکاف

بهترین مکان برای اعتکاف، مسجدهای جامعی است که پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) یا اهل بیت (علیه السلام) در آنها اقامه جماعت کرده اند، مانند مسجدالحرام، مسجدالنبی (صلی الله علیه واله وسلم) مسجد جامع کوفه و مسجد جامع بصره.  بهترین زمان برای اعتکاف نیز ماه مبارک رمضان بویژه دهه سوم آن است که پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) تا آخر عمر بر آن مداومت نمود. 

منبع:
کتاب فرهنگ نامه اعتکاف؛ نوشته محمدی ری شهری

تبیان