معرفي و پراكنش و خواص گياهان دارويي و صنعتي يزد

زرشك
نام علمي : Berberis integerrima
پراكنش جغرافيايي : اين‌گونه درختچه اي در استان يزد در ارتفاعات شيركوه ، ده بالا ، طزرجان ، دره دام گاهان و بهاباد مي‌رويد.
خواص دارويي : پوست ريشه و ساقه زرشك در بي نظمي هاي عمل دستگاه گوارش كه منشاء كبدي يا كليوي داشته باشد و سوء هضم هاي مزمن ، اتيلاء معده ، يبوست ، قولنج هاي كليوي و كبدي ، زردي ، تبهاي صفراوي ، نقرس و تبهاي عفوني به كار مي‌رود . اين گياه داراي اثر قابض ، ضد اسهال و شفابخش ديواره داخلي روده و معده است .
اسطوخودوس
نام علمي : Vavandula officinalis
پراكنش جغرافيايي : به صورت كاشت زراعي
خواص دارويي : ضد نفخ ، برطرف كننده اسپاسم هاي ماهيچه اي ، ضد افسردگي ، ضدعفوني كننده ، ضد باكتري ، محرك جريان خون و آرام بخش
مرزنگوش
نام علمي : Origanum Vulgare
پراكنش جغرافيايي : روستاي خضرآباد – اطراف شهرستان مهريز
خواص دارويي : محرك جريان صفرا و به عنوان ضد نفخ مصرف مي‌شود اين گياه قوياً داراي خاصيت ضدعفوني كننده دارد ، از آن به عنوان يك گياه تسريع كننده در عادت ماهيانه استفاده مي‌شود . از اسانس رقيق شده آن مي توان براي دندان درد و يا درد مفاصل به كار برد .
بنه
نام علمي : Pistacia atlantica
پراكنش جغرافيايي : يزد ( شيركوه ) ، بافق ( شيطور ، كوه باجگان ) ، هرات ( باغ شادي ، بختياري ) ، مروست ، كرخنگان ، بهاباد و دره گاهان تفت
خواص دارويي : بنه مدر و قاعده آور است ، براي تقويت نيروي جنسي مفيد است و خون بواسير قطع شده را باز مي‌كند ، معده و كليه را گرم مي‌كند ، براي درمان سرفه ، فلج و استسقاء مفيد است ، خوردن آن با سركه براي پاك كردن كبد و رفع سردرد نافع است .
پنيرك
نام علمي : Malva sylvestris
پراكنش جغرافيايي : اردكان ( هامانه ) ، مهريز ، تنگ چنار ، اطراف يزد
خواص دارويي : يك مرهم است ، گل‌ها و برگ‌ها نرم كننده مناسب جهت قسمت‌هاي حساس پوست بدن مي‌باشد ، به صورت ضماد جهت كاهش تورم و رفع سموم به كار مي‌رود ، كاهش دهنده تحريكات روده و ضد سرفه و ساير ناراحتيهاي قفسه سينه مي‌شود .
مورد – مورت
نام علمي : Myrtus communis
پراكنش جغرافيايي : كوههاي دربيد ، معبد نارستانه ، عقدا
خواص دارويي : مورد اثر قابض ، ضدعفوني كننده و ضد انگلي دارد ، مقوي معده و نيرودهنده مي‌باشد در رفع بيماريهاي دستگاههاي تنفس ومجاري ادرار به كار مي‌رود .
گل گاوزبان
نام علمي : Barago officinalis
پراكنش جغرافيايي : به صورت زراعي كاشت مي‌شود .
خواص دارويي : اين گياه آرام بخش و نشاط آور است و از قديم به عنوان مقوي قلب و آرام بخش اشخاص تب دار مي‌شناختند . گل‌ها اثر معرق و برگ‌ها خاصيت مدر دارند روغن بذر گياه جهت درمان ناراحتي هاي قبل از عادت ماهيانه زنان ، رماتيسم و اگزما و ديگر ناراحتي هاي پوستي مصرف مي‌شود .
گل رنگ ( كاجيره ، كافشه )
نام علمي : Carthamus tinctorius
پراكنش جغرافيايي : به عنوان گياه زراعي در اغلب مناطق استان كاشته مي‌شود .
خواص دارويي : گل‌هاي آن به عنوان ماده رنگي به كار مي‌رود ، گل و دانه اثر مسهلي دارد ، به عنوان محلل ، نيرودهنده سلسله اعصاب ، خلط آور و قاعده آور نيز استفاده مي‌شود . در استعمال خارجي روغن دانه آن براي معالجه روماتيسم و فلج به كار مي‌رود . گل‌ها همچنين به عنوان درمان كننده تبها و تحريكات پوستي استفاده مي‌شود .
گل محمدي ( گل گلاب )
نام علمي : Rosa damascema
پراكنش جغرافيايي : يكي از گياهان با ارزشي است كه به‌منظور تهيه گلاب در اغلب نقاط ايران و در استان يزد در نواحي كوهستاني شيركوه و اغلب به صورت پرچين و گاهي حياط منزل در ده بالا و طزرجان ديده مي‌شود .
خواص دارويي : از گل آن به‌منظور تهيه گلاب استفاده مي‌شود گلبرگ‌هاي آن اثر ملين و ملايم دارد ، اسانس گل سرخ در فرمول زيادي از فرآورده هاي آرايشي به كار مي‌رود .
تاج ريزي
نام علمي : Solanum nigrum
پراكنش جغرافيايي : در حاشيه زمين‌هاي زراعي اغلب مناطق استان مي‌رويد .
خواص دارويي : داراي اثر مسكن است ، در مصارف داخلي اثر رفع سوء هاضمه دردناك همراه با احساس دردمعده و روده و درمان سياه سرفه دارد . از استعمال خارجي براي درمان سوختگي ها ، كوبيدگي و بيماري‌هاي جلدي ، ترك نوك پستان ، و دردهاي رماتيسمي استفاده مي‌شود .
زوفا
نام علمي : Hyssopus officinalis
پراكنش جغرافيايي : به صورت زراعي كاشت مي‌شود .
خواص دارويي : زوفا خاصيت آرام بخش و تونيك دارد و براي درمان برونشيت و عفونت هاي تنفس بويژه همراه با توليد خلط موثر است ، زوفا براي مقابله با آسم كودكان و هم افراد بالغ استفاده مي‌شود . اسانس آن آرام بخش دستگاه هاضمه بوده و مي‌تواند يك درمان براي سوء هاضمه باشد .
گل ريواس
نام علمي : Rheum Ribesl
پراكنش جغرافيايي : بين تنگ چنار و مروست و لرد شيطور بافق
خواص دارويي : ساقه‌هاي جوان ، بلند و فاقد كلروفيل به عنوان سبزي خورشتي مصرف مي‌شود قابض ، مقوي و براي درمان تبهاي گرم صفراوي مصرف مي‌شود .
آلاله
نام علمي : Ranunculus arvensis
پراكنش جغرافيايي : گردنه بيداخويد ، بردستان ، ده بالا و سانيج
خواص دارويي : به عنوان تب بر و درمان آسم و نقرس استفاده مي‌شود .
شاه تره
نام علمي : Fumaria Parriflora
پراكنش جغرافيايي : اطراف يزد ، مهريز ، تفت ، اردكان و ميبد
خواص دارويي : گونه‌هاي مختلف شاه تره به عنوان گياه دارويي به كار مي‌روند و خواص زير را دارند . مقوي ، تصفيه كننده خون ، صفرابر ، اشتها آور و ضد تصلب شرائين ، اثر آنها بيشتر روي كبد و دستگاه ترشح ادرار است و در معالجه بيماريهاي جلدي مصرف مي‌شود .
آويشن
نام علمي : Zataria Multiflora
پراكنش جغرافيايي : نواحي كوهستاني شيركوه ، قوام آباد و پناهكوه ، ندوشن ، بافق بويژه در منطقه قطروم ، چك چك اردكان
خواص دارويي : يكي از گياهان دارويي شناخته شده ايران است و كاربردهاي ويژه‌اي دارد ، اين گياه خدمت گذار معده و دستگاه هاضمه بوده و انواع تشنجات از قبيل سرفه ، التهاب معده ، آسم ، بي خوابي ، طپش قلب را تسكين مي‌دهد اين گياه بواسطه داشتن ماده معطر به نام تيمول خاصيت ضد عفوني كننده دارد . آويشن نيروبخش و محرك بوده و به‌منظور رفع خستگي اندام ها به‌خصوص سيستم عصبي توصيه شده است .
كاكوتي
نام علمي : Ziziphora tenuir
پراكنش جغرافيايي : شيركوه : اطراف يزد ، تفت و مهريز
خواص دارويي : از كاكوتي به عنوان تقويت كننده معده ، دافع درد و مقوي قلب استفاده مي‌شود  گرد برگ آن جهت معطر نمودن اغذيه استفاده مي‌شود . خلط آور و بادشكن است .
ختمي
نام علمي : Alteaea rosea
پراكنش جغرافيايي : اراضي دشتي اطراف مهريز به طرف طزرجان و تنگ چنار ، دره دام گاهان تفت ، ده بالا ، شيركوه و اطراف عقدا
خواص دارويي : ختمي از مطبوعترين مواد دارويي در بين گياهان است به طوريكه نام لاتين آن از يك كلمه يوناني به نام شفا مشتق مي‌شود ، ماده است تسلي بخش و نرم كننده ، از آن به عنوان ماده ضد تب ، ضد سرفه و براي رفع اخلاط مجاري و تنفسي و سردرد به كار ميرود ، فراورده هاي ريشه ختمي نرم كننده و آرام بخش است و براي بيماريهاي گلو و ريه ، زخم معده ، ناراحتي مثانه و كليه بويژه سنگ كليه تاثير بسزايي دارد .
گون
نام علمي : Astragalus SPP
پراكنش جغرافيايي : در ارتفاعات نصرآباد ، علي آباد ، ندوشن ، شهرستان تفت و مهريز و بافق
خواص دارويي : بر اثر شكاف دادن گياه گون كتيرا به دست مي‌آيد . كتيرا در صنعت داروسازي  توليد مواد آرايشي ، پارچه بافي و چيت سازي مورد استفاده قرار مي‌گيرد . در پزشكي از كتيرا براي برطرف كردن گرفتگي صدا و ناراحتي هاي سينه توصيه مي‌شود . علاوه بر اين چون دارويي است امولوسيون دهنده جهت معلق نگه داشتن گرده هاي دارويي غير محلول در آب به كار مي‌رود ، علاوه بر اين در صنعت از كتيرا در تهيه شامپو به‌منظور براق و نرم كردن و در تهيه رنگ به علت جلاي خاصي كه به مو مي‌دهد استفاده مي‌شود .
اسفرزه
نام علمي : Plantago SPP
پراكنش جغرافيايي : عمدتاً به صورت زراعي كاشت مي‌شود .
خواص دارويي : مرهم ملين ، برطرف كننده بواسير و درمان كننده اسهال خوني استفاده مي‌شود .
شكر تيغال
نام علمي : Echinops SPP
پراكنش جغرافيايي : انواع گونه‌هاي شكر تيغال در اطراف روستاهاي ده بالا و شهرستان تفت ، بيابان‌هاي اطراف يزد ، تفت ، مهريز ، بافق ، يزد ، ميبد و اردكان مشاهده مي‌شود .
خواص دارويي : شكرتيغال خاصيت ملين و مسكن دارد و براي سوزش مري و خشونت سينه و معالجه سرفه و رفع خستگي گلو و معده نافع است .
گلپر
نام علمي : Heracleum Persicum
پراكنش جغرافيايي : تفت ( سانيج ، بردستان ، دره آبشار ) منشاد ، طزرجان ، ده بالا خواص دارويي : نام لاتين اين گياه گوياي اين نكته است كه در افسانه‌ها گياهي است كه به هركول تقديم شده و اين معني جهت بيان نيروي اين گياه و هم خواص آن است ، از آن همچنين به عنوان ماده ضد نفخ معالجه اختلالات هاضمه استفاده مي‌شود .
رازيانه
نام علمي : Foeniculum Vulgare
پراكنش جغرافيايي : به صورت كاشته شده در اطراف تفت ، ندوشن ، بافق و به صورت خودرو در منطقه دهوك بافق
خواص دارويي : ريشه رازيانه اثر مدر دارد ، برگ و كليه قسمت‌هاي گياه قاعده آور است ، ميوه آن نيرودهنده ، مقوي معده ، اشتها آور ، آرام كننده و زياد كننده ترشحات شير و بادشكن است .
خار خسك
نام علمي : Tribulus terrestris
پراكنش جغرافيايي : مناطق شني استان ( بين يزد و اردكان ، يزد و ساغند ) و اشكذر
خواص دارويي : ريشه ، ميوه ، برگ ، سرشاخه گلدار و دانه اين گياه داراي خواص دارويي است ، خارخسك درمان كننده ورم گلو ، زخم هاي چركي ، عفوني ، خردكننده سنگ مثانه ، سختي ادرار ، پادزهر مارگزيدگي ، اخلاط و زياد كننده شير است . اين گياه داراي اثر ضد سرطان است .
وشاء ( كماكندل )
نام علمي : Dorema ammoniacum
پراكنش جغرافيايي : بافق ( دشت شيطور ) ، مهريز ( علي آباد چهل گزي )
خواص دارويي : اين گياه در طب غربي و طب هندي استفاده مي‌شود ، وشاء به عنوان يك گياه ضد اسپاسم و خلط آور ، محرك سرفه همراه با خلط سفت استفاده مي‌شود . يك درمان كننده ويژه برونشيت هاي مزمن آسم و سرفه هاي مداوم مي‌باشد وشاء همچنين گاهي به عنوان معرق و قاعده آور مصرف مي‌شود .
آنغوزه
نام علمي : Ferula assa – foetida
پراكنش جغرافيايي : مروست ، بهاباد بافق ، لرد شيطور ، تفت به اسلاميه ، تفت به ده بالا ، دام گاهان مهريز ، ارتفاعات شيركوه و دره گاهان تفت
خواص دارويي : ايرانيان باستان با آنغوزه و صمغ آن آشنا بوده اند ، از آنغوزه به عنوان يك داروي ضد تشنج ، خلط آور و تسكين دهنده بيماري استفاده مي‌شود . آنغوزه معمولاً به صورت قرص جهت درمان برونشيت ، سرفه سياه و ديگر ناراحتي هاي كننده آن دارد .
زيره سياه
نام علمي : Bumim persicum
پراكنش جغرافيايي : مهريز ( كوه لاخسه و دره دام گاهان ) ندوشن ( صدرآباد ، مزرعه گلبوك ) كوههاي ساغند
خواص دارويي : زيره يكي از ادويه‌هاي شناخته شده است كه مقوي ، ضد اسكوربوت ، بادشكن  صفرابر ، تب بر است ، ضد سنگ كليه ، يرقان ، آسم مرطوب و ضعف عمل معده است .
خرفه :
نام علمي : Portulaca oleracea
پراكنش جغرافيايي : در غالب نقاط استان يزد در اراضي زراعي يافت مي‌شود .
خواص دارويي : به عنوان يك گياه با ارزش جهت درمان ناراحتي هاي هاضمه و ادراري مورد استفاده مي‌باشد . اثر مدر آب گياه جهت درمان بيماري‌هاي مزمن مثانه به كار مي‌برند ، جهت ناراحتي هاي روده‌اي و معده‌اي نظير اسهال و اسهال خوني استفاده مي‌شود ، مصرف گياه به صورت دم كرده يا شيره گياه ناراحتي هاي پوستي نظير برش ها ، كورك ها و كاهش تب به كار مي‌رود .
اكليل كوهي
نام علمي : Rosmarinus officinalis
پراكنش جغرافيايي : در سال‌هاي اخير به صورت زيستي در اغلب نقاط استان كاشته مي‌شود .
خواص دارويي : تونيك ، محرك ، قابض ، تقويت كننده قلب ، ضد التهاب ، ضد نفخ ، سرگيجه و فقر جريان خون
افسنتين
نام علمي : Artemisia absinthium
پراكنش جغرافيايي : به صورت زراعي كشت مي‌شود .
خواص دارويي : محرك ترشح صفرا ، ضد التهاب ، دفع كننده كرم‌ها ، برطرف كننده درد معده ، ضد افسردگي و ضد تومور است ولي مصرف زياد آن ايجاد مسموميت مي‌كند .
ارژن
نام علمي : Amygdalus scoparia
پراكنش جغرافيايي : ارتفاعات بين ندوشن و عقدا ، اطراف بافق ، باغ شادي ، خضرآباد ، شادكام  بافق ، ساغند ، درند ، خرانق ، باغ معدن در شهرستان خاتم
خواص دارويي : علاوه بر مصرف دانه تلخ آن در قنادي ها روغني از آن استخراج مي‌شود كه به مصرف دارويي مي‌رسد .
نارنج
نام علمي : Citus aorantium
پراكنش جغرافيايي : درخت نارنج به صورت كاشته شده در يزد ، مهريز ، بافق ، طبس ديده مي‌شود .
خواص دارويي : ميوه قوياً داراي خاصيت اسيدي است و ميوه آن محرك هاضمه و برطرف كننده نفخ معده است ، گلاب نارنج داراي خاصيت ضد اسپاسم و ضد درد دارد ، آب‌ميوه نارنج به دفع مواد زائد برن كمك مي‌كند و حاوي ميزان زيادي ويتامين C مي‌باشد . دمكرده ميوه تسكين دهنده سردرد و پايين آورنده تب و برطرف كننده تپش قلب است .
پر سياوش ( سياوشان )
نام علمي : Adianthum capillus – Veneris
پراكنش جغرافيايي : اين گياه در اغلب نقاط كوهستاني استان و مرطوب با آب جاري بويژه در ارتفاعات شيركوه و شهرستان تفت مي‌رويد .
خواص دارويي : پرسياوشان يكي از گيهان دارويي شناخته شده‌اي است كه مصارف ويژه‌اي در درمان سرفه ، درمان درد طحال و معالجه يرقان دارد ، مدر و قاعده آور است و سنگ كليه را خرد مي‌كند . اين گياه از قديم براي درمان ناراحتي هاي مو و پوست سر استفاده مي‌شود .