حدود چهل سال پیش تصمیم گرفته شد برخی فیلم های خارجی با قید گروه سنی مثبت هجده اکران شود. حالا هم بار دیگر محدودیت سنی برای برخی فیلم ها اعمال می شود اما نمی توان آن ها را جدی گرفت و خانواده ها خودشان باید بیشتر به هوش باشند. از دو هفته پیش «پا تو کفش من نکن» با قید سنی 12+ اکران شد و مساله محدودیت سنی بار دیگر مورد توجه قرار گرفت.   

تبیان

قصه از کجا شروع شد؟

در سال های اول انقلاب نظارت سف و سختی روی تولید فیلم ها وجود داشت و فیلم های خارجی هم از فیلتری تنگ عبور می کردند ؛پس خیال خیلی ها راحت بود که سینما جای فسق و فجور نیست. دولت اصلاحات که روی کارآمد فضای فرهنگی جامعه باز شد و فیلمسازها با جسارت و دل گرمی بیشتر سراغ موضوعات روز رفتند. با این حال برای فیلمسازها شرط گذاشته شد که فیلمتان برای همه قابل تماشا نیست. «مصائب شیرین» سال 77 با قید گروه سنی بالای هجده سال به سینماها آمد و گمان می شد این رویه برای تولیدات بعدی سینمای ایران ادامه خواهد داشت. کمی بعد فیلم هایی ساخته شدند که مستحق دریافت رده بندی سنی بودند اما مشمول این قانون «سلیقه ای» نشدند. حالا که به عقب نگاه می کنیم باورمان نمی شود فیلمی مثل «خوابگاه دختران» قید سنی خورده و «زندان زنان» نه. برای آینده هم «فعلا» دورنمایی نمی توان متصور بود چرا که برخلاف سینمای جهان معیاری منطقی برای رده بندی سنی نداریم، حال آن که منع تماشا از سال 1930 در آمریکا تصویب و اجرایی شده است. 

کدام فیلم ها قید سنی خوردند؟

این شش فیلم شاخص ترین فیلم هایی اند که با قید سنی روی پرده رفته اند. هر کدام را آنالیز کرده ایم تا بدانیم فضای کلی داستان شان چه بوده، چرا برای همه گروه ها مناسب تشخیص داده نشدند و آیا قرار دادن محدودیت تماشا، مخاطب را بیشتر وسوسه نکرده و به کمک فروش فیلم نیامده؟ 

مصائب شیرین/ علیرضا دواد نژاد/ 1377

درجه سنی: 18+

داستان چه بود؟ علیرضا داود نژاد كه در فیلم هایش به جوان ها توجه داشته بعد از فیلم «عاشقانه» و روایت یك عشق پاك كه منجر به ازدواج می شود، سراغ بحران بلوغ رفت و داستان دلدادگی دو جوان (رضا و مونا) كه پسر عمه و دختر دایی هستند محور قرار داد. 

چرا قید سنی خورد؟ كارگردان با قرار دادن نشانه هایی واضح به مخاطب می گوید بین دو جوان عشق بر قرار شده. البته این مفهوم توسط داودنژاد نه با بی پروایی كه با رعایت حرمت ها بیان شد ولی خب آن زمان باز كردن بحران بلوغ امری تابو بود و به همین خاطر «مصائب شیرین» قید سنی خورد. فیلم بعدی این كارگردان یعنی «بچه های بد» هم با همین قید سنی پروانه نمایش گرفت. 

تاثیر روی فروش: آمار دقیقی از میزان فروش فیلم ها بدست نیاوردیم اما سینماروها خاطرشان هست «مصائب شیرین» و «بچه های بد» به خاطر محدودیت سنی سر زبان ها افتادند و علاوه بر كیفیت خوب شان، به كمك گیشه فیلم ها آمد. 

پارک وی/فریدون جیرانی/1385

درجه سنی:16+

داستان چه بود؟ فریدون جیرانی در ادامه تجربه اندوزی سینمایی اش «پارك وی» را در ژانر وحشت ساخت. او داستان فیلم را با محور قرار دادن رها (رعنا آزادی ور) كه دختری از خانواده متمولی است و عاشق یك جوان (نیما شاهرخ شاهی) می شود روایت كرد. بعد از ازدواج رفتارهای كوهیار و مادرش مشكوك می شود و رها پی می برد كه آن ها روانی ها هستند. 

چرا قید سنی خورد؟ مادری روانی و پسری روانی با رفتارهای خشن باعث شد فیلم «پارك وی» قید سنی بخورد و به مخاطبان هشدار داده شود مناسب افراد زیر شانزده سال نیست. اما اگر فكر كنیم حالا و با گذشت بیش از یك دهه «پارك وی»‌ در صورت اكران قید 16+ می خورد در اشتباهیم!

تاثیر روی فروش: جمله «تماشای این فیلم به افراد زیر 16سال توصیه نمی‌شود» در روزهای ابتدایی كار خودش را كرد و «پارك وی» صدر نشین شد در نهایت هم به فروش معقولی رسید ؛ حتی فروش آن دو برابر «رئیس» مسعود كیمیایی بود.

آتشکار/محسن امیر یوسفی/1389

درجه سنی:16+

داستان چه بود؟ محسن امیریوسفی بر اساس سیاست کنترل جمعیت که در دوره ای هم و غم مسولان کشور شده بود، فیلمنامه ای نوشت که قهرمانش سهراب (حمید فرخ نژاد) کارگر کارخانه ذوب آهن اصفهان به اجبار همسرش باید عمل وازکتومی انجام دهد.  

چرا قید سنی خورد؟ «آتشکار» قرار بود اردیبهشت 87 در گروه سینمایی عصر جدید اکران شود ولی 10 روز مانده به اکران عمومی،جلوی آن گرفته شد. فضای فیلم و شوخی هایی که با رابطه مرد و زن شده بود، مناسب همه گروه های سنی مناسب دانسته نشد و در نهایت فیلم سال 89 و با قید گروه سنی بالا 16 سال به نمایش در آمد. «آتشکار» مخالفانی جدی داشت که معتقد بودند شوخی هایش تمام منشوری است و نیاید اکران شود.

تاثیر روی فروش: «آتشکار» در فصل مرده اکران یعنی بهمن و اسفند 89 روی پرده سینماها رفت و با 200 میلیون تومان در میانه جدول فروش سال قرار گرفت. بایگانی و قید سنی چندان به کارش نیامد.

استراحت مطلق/عبدالرضا کاهانی/1393

درجه سنی:16+

داستان چه بود؟ فیلم عبدالرضا کاهانی درباره سمیرا(ترانه علیدوستی) است که از شهرستان به تهران می آید و قصد دارد ادامه زندگی اش را بدون همسر (بابک حمیدیان) سپری کند. با داود (رضا عطاران) وارد مشارکت برای فروش رسیور ماهواره می شود و از آن سو همسر سابق خواهان رجوع است اما اعتیاد و بی کاری اش مانع این اتفاق است.

چرا قید سنی خورد؟ به طور مشخص دلیل قید سنی «استراحت مطلق» اعلام نشد(مثل بقیه فیلم ها) اما کاراکتر سمیرا که علیه شرایط طغیان کرده و نیز موقعیتی که درجمع مردانه دارد، یکی از عوامل می تواند باشد. سکانش نشئگی کاراکتر حمیدیان و مجید صالحی هم می تواند عامل دیگری باشد که فیلم را واجد عدم مناسب بودن برای مخاطب زیر 16 سال کرده.

تاثیر روی فروش:فیلم های کاهانی غالبا با سر و صدا اکران می شوند و همین به کمک گیشه شان می آید. این اتفاق با قرار گرفتن قید سنی روی «استراحت مطلق» هم رخ داد و فیلم حدود یک میلیارد و ششصد میلیون تومان فروش کرد.

در مدت معلوم / وحید امیرخانی/1394

درجه سنی:12+

داستان چه بود؟ فیلم «در مدت معلوم» داستان میثم (جواد عزتی) است که کتابی درباره ازدواج موقت و نیازهای غریزی جوانان نوشته و سعی دارد از طریق راه حلی که فکر می کند صحیح است، مشکلات اجتماعی جوانان را از بین ببرد. او در کلاس های درسش به این موضوع اشاره می کند وقصد ترویج تئوری اش را دارد.

چرا قید سنی خورد؟ سوژه فیلم «در مدت معلوم» مسائل جنسی جوانان است و نقبی به ازدواج موقت هم می زند.طبیعی است که چنین مساله ای مناسب همه گروه های سنی نیست. حتی می شد بازه سنی مخاطبان فیلم را بالاتر گرفت چرا که اشاره های آن روشن است و کارگردان خیلی از حرف ها را بدون تعارف بیان کرده.

تاثیر روی فروش: فیلم کیفیت قابل دفاعی دارد و در شکافتن معضل مورد نظر موفق است اما نمی توان کتمان کرد بخش عمده ای از فروش سه میلیارد و هشتصد میلونی آن به سوژه اش بر می گردد. این یعنی موفقیت گیشه ای «در مدت معلوم» بخاطر عنوان 12+ نیست.

لانتوری/رضا درمیشیان/1395

درجه سنی: 16+

داستان چه بود؟ فیلم داستان یک زورگیر خیابانی است(نوید محمد زاده) که گروهی به نام لانتوری تشکیل داده است و از آدم های پولدار اخاذی می کند، او به طور اتفاقی درگیر عشق دختری خبرنگار به نام مریم(مریم پالیزبان) می شود. ماجرایی که در نهایت اسید پاشی و قصاص عضو در برابر عضو را به همراه دارد.

چرا قید سنی خورد؟ فیلم پر است از صحنه های خشن مثل قمه کشی و زد و خورد آدم ها. اوج خشونت فیلم سکانس اسیدپاشی است که در ادامه مخاطب با یک صورت دفرمه مواجه می شود. فصل مقدمه چینی برای قصاص نفس ها را بند می آورد و حتی موجب ترس مخاطبان می شود و با این حساب قید گروه سنی بالای 16 سال برای «لانتوری»لازم است.

تاثیر روی فروش: این که زیر 16 ساله ها از تماشای «لانتوری»منع شدند ، شاخک مخاطب را حساس تر کرد اما به تنهایی عامل فروش بالای شش میلیاردی فیلم نیست. تبلیغات شفاهی فیلم از جشنواره سی و چهارم کلید خورد و برغم ایرادهای ساختاری، خیلی ها برای تماشای آن صف کشیدند.

دیگر فیلم ها

به این فیلم ها می توان باز هم اضافه کرد؛ مثل«من» سهیل بیرقی (زیر 15 سال)،«خوابگاه دختران» محمد حسین لطیفی (زیر ۱۴ سال )، «حریم » سید رضا خطیبی و «کلبه» جواد افشار(زیر 13 سال)، «رخ دیوانه» ابوالحسن داودی (زیر 12 سال) و «یکی از ما دو نفر» تهمینه میلانی و «قصه پریا» فریدون جیرانی (با قید تماشای فیلم به صلاحدید والدین) فرصت اکران پیدا کردند. همان طور که اشاره کردیم مبنای مشخصی برای تعیین رده بندی سنی وجود ندارد و گرنه به عنوان مثل «تسویه حساب» میلانی یا «من مادر هستم» جیرانی بیش از «یکی از ما دو نفر» و «قصه پریا» مستحق توصیه به والدین هستند.

ضعف های اساسی درجه بندی سنی در ایران

تعیین محدوده سنی برای فیلم ها خیلی هم خوب است منتها چند دلیل باعث می شود مخاطب آن را جدی نگیرد و نسبت به آن بی اعتنا باشد. او در این سال ها پی برده گاهی بیهوده یک فیلم محدودیت تماشا دارد و بعضی فیلم ها واقعا باید علامت هشدار می داشت که نداشته. نبود قانون و تصمیم های سلیقه ای بزرگترین ضربه را به مساله محدودیت سنی وارد کرده و این ابزار، کارآیی لازم را بدست نیاورده است.

شفاف نبودن قانون

در سینمای آمریکا وقتی تصمیم گرفته شد برخی گروه های سنی از تماشای برخی فیلم ها منع شوند، ابتدا قانونی نوشته شد و سپس بر اساس آن مخاطب می دانست تکلیفش با عناوین هشدا دهنده چیست. در کشور اما قانون مشخصی وجود ندارد و بر اساس سلیقه عده ای به بعضی فیلم ها قید سنی داده می شود. خیلی ها گمان می کردند«دراكولا» و «آبنبات چوبی»به واسط رضا عطاران کمدی است، حال آن که هر دو صحنه قتل و خون آشامی دارند ولی به خانواده ها هشدار داده نشد.

عنوان هشدار

درجه بندی سنی فیلم ها علاوه بر این که بر اساس سلیقه است، برخلاف همه جای دنیا از علامت های اختصاری برخوردار نیست که مخاطب به محض دیدن آن ها بداند ماجرا از چه قرار است. در سینمای ما غالبا بعد از تعیین گروه سنی ، این عنوان می آید که برای فلان سن توصیه نمی شود: یک هشدار ضعیف و غیر قابل اعتماد.

اجرای ناقص

گفتیم که قانون تعیین گروه سنی فیلم ها در کشور ما مبنای مشخص ندارد و سلیقه ای است. به همین خاطر است که از سال های خیلی دور، سینمادار نه تنها مانع از ورود گروه های سنی ممنوعه به سالن نمی شود که کسی هم او را بخاطر این کار جریمه نمی کند. در سینمای آمریکا اما عده ای مامور اجرای قانون هستند. 

 ابزار فروش

وقتی فیلمهای برخوردار از قید سنی را مرور می کنیم متوجه می شویم گیشه غالب آن ها بواسطه این فاکتور داغ تر شده. مخاطب وقتی عنوان «توصیه نمی شود» را می بیند حساس می شود. دقت کرده اید در تیزرهای تبلیغی بجای هشدار، طوری «توصیه نمی شود» را می خوانند که دل مان غش برود؟!

 میان بری برای رفع توقیف

دلیل دیگری که باعث شده عنوان گروه سنی از درجه اهمیت بیفتد، دستاویز قرار دادن این فاکتور برای رفع توقیف برخی فیلم ها است. سازمان سینمایی چندی پیش به شکل رسمی اعلام کرد بعضی توقیفی ها با قید گروه سنی اکران خواهند شد. اگر قانونی مشخص وجود داشت، تصمیم ستودنی بود اما با این شرایط فیلم قید مثبت 18 هم بخورد،باعث عدم تماشا از سوی هموطنان زیر 18 سال نمی شود. 

باسلام،

متن بسیار جالب و مفیدی بود البته به شرط آنکه مورد توجه قرار بگیرد. امیدواریم که در آینده خیلی خیلی نزدیک همان طور که برای فروش فیلم های ایرانی به صورت قانونی اقداماتی مفید و موثر شده است برای تعیین تکلیف قید سنی هم این اتفاق رخ دهد.

بنام خدا

همه چیزمان درست شده مانده گروه سنی پخش فیلمها .انشاالله آنهم یک روزی درست می شود.