سیرى در سیره امام صادق علیه السلام

جلوه هاى صدق اهل بیت علیهم السلام در صادق این خاندان به صورت ویژه بروز یافته است. این جلوه ها را در رفتار آن حضرت بهترمى توان درك كرد. آنچه بیشتر رواج یافته، ذكر« قال الصادق »هاست كه به حق زیرساخت فكرى، فقهى و كلامى شیعه را تشكیل داده است اما در كنار توجه به گفته هاى آن حضرت، فصلى براى تامل و توجه در رفتارهاى آن امام علیه السلام و بهره گیرى عملى از این رفتارها فصل دیگرى را هم باید گشود .

آنچه در این نوشتار مى آید، بخشى از كردارهاى امام صادق علیه السلام را منعكس مى سازد.
1- رسیدگی به محرومان
هشام بن سالم مى گوید: امام صادق علیه السلام هنگامى كه تاریكى شب فرا مى رسید، کیسه ای از نان و گوشت و پول را بر مى داشت و بردوش مى نهاد و به سوى نیازمندان شهر مدینه مى شتافت و آنها را میانشان تقسیم مى كرد. آنها او را نمى شناختند. زمانى كه امام صادق علیه السلام رحلت كرد و آن انفاق هاى شبانه ادامه پیدا نكرد، نیازمندان فهمیدند كه چه كسى هر شب به آنها غذا و پول مى داد. (1)
معلى بن خنیس مى گوید: امام صادق علیه السلام با انبانى (کیسه) از نان بیرون آمد و من همراه او بودم. به اقامتگاه بنى ساعده رسیدیم. در آن جا گروهى خوابیده بودند. آن حضرت یك یا دو نان بر بالین هر كدام نهاد. به آخرین فرد كه رسید، برگشتیم. پرسیدم: من به فدایت! آیا اینها حق را مى شناسند ( یعنى شیعه هستند)؟ از پاسخ امام برمی آید که آنان شیعه نبودند ولی نسبت به آنها نیز رافت داشتند. (2)
در روایتى آمده است:
«كان الصادق علیه السلام یطعم حتى لایبقى لعیاله شى ء»(3) ؛ امام صادق علیه السلام به فقیران اطعام مى كرد تا آن جا كه براى خانواده اش چیزى باقى نمى ماند.

2 - میانه روى
امام صادق علیه السلام - در ایام قحطى - دستورمى داد براى تهیه آرد، گندم را با جو مخلوط كنند و مى فرمود: من مى توانم براى خانواده ام آرد گندم خالص تهیه كنم ولى دوست دارم در زندگى اندازه و حساب و كتاب را خوب رعایت كنم. (4)

3 - دورى از بخل
فضل بن ابى قره مى گوید:
" رایت اباعبدالله علیه السلام یطوف من اول اللیل الى الصباح و هو یقول: اللهم قنى شح نفسى فقلت: جعلت فداك ما سمعتك تدعو بغیر هذا الدعاء؟ قال: واى شى ء اشد من شح النفس، ان الله یقول: «و من یوق شح نفسه فاولئك هم المفلحون .» (5)
امام صادق علیه السلام را دیدم كه از اول شب تا صبح، خانه خدا را طواف كرد و این دعا را خواند: خدایا! مرا از شر بخل نفسم برهان! گفتم: به فدایت شوم! از شما غیر از این دعا را نشنیدم؟ فرمود: چه چیزى بدتر از بخل نفس! بعد آیه « و من یوق شح نفسه...» را خواند.

4 - ادب بیمارى
امام صادق علیه السلام هنگام بیمار شدن عرض مى كرد: «الله اجعله علة ادب لاعلة غضب.» (6)
بارخدایا! آن را بیمارى ادب (و تنبه) قرار بده، نه بیمارى غضب ( و خشمت).

5 - دعا هنگام پیش آمد ناگوار
«كان الصادق علیه السلام: اذا حز به امر جمع النساء والصبیان ثم دعا و امنوا.» (7)
امام صادق علیه السلام هر گاه به پیش آمد ناگوارى برمى خورد، زنان و اطفال را جمع مى كرد و دعا مى كرد و آنها آمین مى گفتند.

6 - سجده بر تربت حسینى
«كان الصادق علیه السلام لایسجد الا على تربة الحسین علیه السلام تذللا لله و استكانة الیه.» (8)
امام صادق علیه السلام جز بر تربت حسینى سجده نمى كرد، تا در درگاه خداوند.

7 - دعا
«كان الصادق علیه السلام یدعو بهذاالدعاء: الهى كیف ادعوك و قد عصیتك و كیف لاادعوك و قد عرفت حبك فى قلبى...» (9)
امام صادق علیه السلام این دعا را مى خواند: خدایا! چگونه تو را بخوانم، در حالى كه تو را معصیت كرده ام و چگونه تو را نخوانم، در حالى كه محبت تو را در قلبم احساس مى كنم ...

8 - روزه
« كان الصادق علیه السلام اذا صام لایشم الریحان فسئل عن ذلك فقال: انى اكره ان اخلط صومى بلذة.» (10)
امام صادق علیه السلام هنگامى كه روزه مى گرفت، ریحان را بو نمى كرد. از او علت این امر را پرسیدند. فرمود: من دوست ندارم كه روزه ام را با لذت درهم آمیزم.

9 - زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام
از صفوان جمال روایت شده است: با امام صادق علیه السلام وارد كوفه شدیم. امام فرمود: اى صفوان! شتر را بخوابان، كه این جا نزدیك قبر جدم، امیرالمؤمنین علیه السلام است. امام فرود آمد، غسل كرد، جامه را تغییر داد، پا را برهنه نمود و فرمود: تو نیز چنین كن. به جانب نجف رفتیم. فرمود: گام ها را كوتاه بردار و سر را به زیر انداز. خداوند متعال براى هر گام كه بردارى، صد هزار حسنه مى نویسد، صدهزار گناه را محو مى كند، صدهزار درجه مى بخشد، صد هزار حاجت را بر مى آورد و ثواب هرصدیق و شهید را براى تو مى نویسد. آن حضرت با دل آرام، تن آرام، تسبیح، تهلیل وتنزیه به جلو مى رفت، تا رسیدیم به تل ها... بر سر قبر رسید و اشك بر گونه هایش جارى شد و گفت: « انالله و انا الیه راجعون »؛ آن گاه بر امیرالمؤمنین علیه السلام سلام كرد و... (11)

10 - زیارت حسینى
امام صادق علیه السلام در مسجد حنانه - كه از مساجد شریفه، نجف اشرف است. - امام حسین علیه السلام را به گونه اى خاص - كه در مفاتیح الجنان ذكر شده است.- زیارت كرد و سپس چهار ركعت نماز خواند.

11 - دعا هنگام سفر
امام صادق علیه السلام هنگام سفر این دعا رامى خواند:
«اللهم خل سبیلنا و احسن تسییرنا واعظم عافیتنا» (12)؛ خدایا! راه را بر ما بگشاى و نامه ما را نیكو گردان و عافیت ما را کامل ساز.
امام صادق علیه السلام هر گاه پاى در ركاب مى نهاد، مى گفت: «سبحان الذى سخرلنا هذا و ما کنا له مقرنین ». نیز هنگام سفر هفت بار تسبیح مى كرد، هفت بار حمد خدا مى نمود و هفت بار لااله الا الله مى گفت. (13)

12 – شروع صبح
در روایت آمده كه امام صادق علیه السلام صبح كه مى شد، مى گفت:
«بسم الله و بالله و من الله و الى الله و فى سبیل الله و على ملة رسول الله صلى الله علیه و آله اللهم الیك اسلمت نفسى و الیك فوضت امرى و الیك توجهت وجهى و علیك توكلت یارب العالمین...» (14)

13- کیفیت صدقه
در روایت آمده است:
«انه كان یتصدق بالسكر فقیل له: اتتصدق بالسكر؟ قال نعم انه لیس شى ء احب الى منه و انا احب ان یتصدق با حب الاشیاء الى.» (15)
امام صادق علیه السلام شكر را صدقه مى داد. از آن حضرت سؤال شد: آیا شما شكر را صدقه مى دهید؟ فرمود: بلى. هیچ چیز نزد من دوست داشتنى تر از شكر نیست. من دوست دارم كه محبوب ترین چیز را صدقه دهم.

14 - عزادارى براى امام حسین علیه السلام
طفلى شیرخوار را در مجلس عزادارى امام حسین علیه السلام نزد امام صادق علیه السلام آوردند. امام صادق علیه السلام طفل را بغل كرد و گریه اش شدت یافت. (16)
امام صادق علیه السلام به ابوهارون شاعر فرمود: شعرى درباره حسین علیه السلام بخوان. او شعرى درباره آن حضرت خواند. امام فرمود: آن گونه كه در جمع خود مى خوانى، بخوان. ابوهارون قصیده اى را با سوز خاصى خواند. امام با صداى بلند گریست. صداى زنان نیز از پس پرده برخاست. (17)

15 - حضور قلب در نماز
ابوایوب مى گوید: «كان ابوجعفرعلیه السلام و ابوعبدالله علیه السلام اذا قاما الى الصلاة تغیرت الوانهما حمرة و مرة صفرة كانما یناجیان شیئا یریانه.» (18)
امام باقر و امام صادق علیهماالسلام آن گاه كه به نمازمى ایستادند، رنگ چهره آنان تغییر مى كرد؛ گاه سرخ مى شد و گاه زرد. گویا با كسى كه او را مى بینند، سخن مى گویند.
امام صادق علیه السلام در نماز، قرآن تلاوت كرد و بیهوش شد. بعد از به هوش آمدن، از امام سؤال شد: چرا بى هوش شدى؟ امام فرمود: معناى آیات مرا بى هوش كرد. من آیات را تكرار كردم و در حالتى قرار گرفتم كه گویا آیات را از كسى كه آن را نازل كرده است، مى شنیدم. (19)
امام صادق علیه السلام هنگامى كه براى نماز خارج مى شد، مى فرمود:
«اللهم انى اسالك بحق السائلین لك و بحق مخرجى هذا فانى لم اخرج اشرا ولابطرا ولا رئاء ولا سمعة ولكن خرجت ابتغاء رضوانك و اجتناب سخطك فعافنى بعافیتك من النار.» (20)

پى نوشت ها:
1- میزان الحكمة، ج 5، ص 332.
2- وسایل الشیعه، ج 9، ص 408.
3- كشف الغمه، ج 2، ص 430.
4- فهرست روایات فقهیه، ج 1، ص 841 .
5- میزان الحكمة، ج 5، ص 33.
6- مستدرك، ج 2، ص 162.
7- بحارالانوار، ج 90، ص 394.
8 - وسایل الشیعه، ج 5، ص 366.
9- امالى، شیخ صدوق، ص 438.
10- وسایل الشیعه، ج 7، ص 67.
11- مفاتیح الجنان .
12 و13- من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 271.
14- مكارم الاخلاق، ص 279.
15- وسایل الشیعه، ج 9، ص 471.
16- مجله كوثر، شماره 26، ص 26.
17- همان، به نقل از وسایل الشیعه، ج 14، ص 593.
18 و19- میزان الحكمة، ج 5، ص 385.
20- بحارالانوار، ج 81، ص 19.