سخنان بزرگان جهان در مورد تواضع و فروتنی

ثَلاثٌ تـُورِثُ المَحَبَّه: الـدَیـنُ وَ التَّـواضُعُ وَ البَذلُ؛

سه چیز است که محبت آورد: قـرض دادن و فـروتنـى و بخشـش.

تحف العقول ص 316

مَنِ اقْتَصَدَ اَغْناهُ اللّه‏ُ وَ مَنْ بَذَّرَ اَفْقَرَهُ اللّه‏ُ وَ مَنْ تَواضَعَ رَفَعَهُ اللّه‏ُ وَ مَنْ تَجَبَّرَ قَصَمَهُ اللّه‏ُ؛
 

هر كس ميانه‏ روى كند، خداوند بى‏ نيازش سازد و هر كس ريخت و پاش نمايد، خداوند نادارش كند، هر كس فروتنى پيشه كند، خداوند بلندش نمايد و هر كس بزرگى كند، خداوند خُردش نمايد.

نهج الفصاحه ص 755 ، ح 2939

التَّوَاضُعُ دَرَجَاتٌ مِنْهَا أَنْ يَعْرِفَ الْمَرْءُ قَدْرَ نَفْسِهِ فَيُنْزِلَهَا مَنْزِلَتَهَا بِقَلْبٍ سَلِيمٍ لَا يُحِبُّ أَنْ يَأْتِيَ إِلَى أَحَدٍ إِلَّا مِثْلَ مَا يُؤْتَى إِلَيْهِ إِنْ رَأَى سَيِّئَةً دَرَأَهَا بِالْحَسَنَةِ كَاظِمُ الْغَيْظِ عَافٍ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ.

تواضع درجاتى دارد: يكى از آنها اين است كه انسان اندازه خود را بشناسد و با طيب خاطر خود را در آن جايگاه قرار دهد، دوست داشته باشد با مردم همان گونه رفتار كند كه انتظار دارد با او رفتار كنند، اگر بدى ديد آن را با خوبى جواب دهد، خشم خود را فرو خورد و از مردم درگذرد، و خداوند نيكوكاران را دوست دارد.

كافى(ط-الاسلامیه) ج 2، ص 124 ، ح 13

كانَ النَّبىُّ صلى ‏الله‏ عليه ‏و‏ آله ... يُسَلِّمُ عَلَى مَنِ اسْتَقْبَلَهُ مِنْ غَنِيٍّ وَ فَقِيرٍ وَ كَبِيرٍ وَ صَغِيرٍ وَ لَا يُحَقِّرُ مَا دُعِيَ إِلَيْهِ وَ لَوْ إِلَى حَشَفِ التَّمْرِ وَ كَانَ خَفِيفَ الْمَئُونَةِ كَرِيمَ الطَّبِيعَةِ جَمِيلَ الْمُعَاشَرَةِ طَلْقَ الْوَجْهِ بَسَّاماً مِنْ غَيْرِ ضَحِكٍ مَحْزُوناً مِنْ غَيْرِ عُبُوسٍ مُتَوَاضِعاً مِنْ غَيْرِ مَذَلَّةٍ جَوَاداً مِنْ غَيْرِ سَرَفٍ رَقِيقَ الْقَلْبِ رَحِيماً بِكُلِّ مُسْلِمٍ

رسول اكرم صلى ‏الله‏ عليه‏ و ‏آله به هر كس برخورد مى‏نمودند، از بزرگ و كوچك، ثروتمند و فقير، سلام مى‏كردند و اگر به جايى حتى براى خوردن خرمايى خشك دعوت مى ‏شدند، آن را كوچك نمى‏ شمردند. زندگيشان كم هزينه بود، بزرگ طبع، خوش معاشرت و گشاده رو بودند،هميشه متبسم بودند بى آن‏كه بخندند، محزون بودند بى ‏آن‏كه اخمو باشند، متواضع بودند بى ‏آن‏كه از خود ذلّتى نشان دهند، مى ‏بخشيدند ولى اسراف نمى ‏نمودند، دل نازك و نسبت به تمام مسلمانان مهربان بودند.

وسایل الشیعه ج 5 ، ص 54 ، ح 5886 - ارشاد القلوب(دیلمی) ج 1، ص 115

مَن أَتى غَنيّا فَتَواضَعَ لَهُ لِغِناهُ ذَهَبَ ثُلُثا دينِهِ؛

هر كس در مقابل ثروتمند به خاطر ثروتش تواضع كند دو سوم دينش از بين برود.

نهج البلاغه(صبحی صالح) ص 508 ، حكمت 228

إِنَّ الزَّرْعَ يَنْبُتُ فِي السَّهْلِ وَ لَا يَنْبُتُ فِي الصَّفَا فَكَذَلِكَ الْحِكْمَةُ تَعْمُرُ فِي قَلْبِ الْمُتَوَاضِعِ وَ لَا تَعْمُرُ فِي قَلْبِ الْمُتَكَبِّرِ الْجَبَّارِ لِأَنَّ اللَّهَ جَعَلَ التَّوَاضُعَ آلَةَ الْعَقْلِ وَ جَعَلَ التَّكَبُّرَ مِنْ آلَةِ الْجَهْل‏

زراعت در زمين هموار مى رويد، نه بر سنگ سخت و چنين است كه حكمت، در دل هاى متواضع جاى مى گيرد نه در دل هاى متكبر. خداوند متعال، تواضع را وسيله عقل و تكبر را وسيله جهل قرار داده است.

تحف العقول ص 396

 إنّ اللَّه أوحى إليّ أن تواضعوا حتّى لا يفخر أحد على أحد و لا يبغي أحد على أحد.

خداى متعال به من وحى فرمود كه متواضع باشيد، تا هيچ كس بر ديگرى فخر نفروشد و احدى به ديگرى زورگويى و تجاوز نكند.

نهج الفصاحه ص 290 ، ح 678

 ثَلَاثَةٌ لَا يَزِيدُ اللَّهُ بِهِنَّ إِلَّا خَيْراً التَّوَاضُعُ لَا يَزِيدُ اللَّهُ بِهِ إِلَّا ارْتِفَاعاً وَ ذُلُّ النَّفْسِ لَا يَزِيدُ اللَّهُ بِهِ إِلَّا عِزّاً وَ التَّعَفُّفُ لا يَزِيدُ اللَّهُ بِهِ إِلَّا غِنًى.

سه چيز است كه خداوند به سبب آنها جز بر خير و خوبى نمى افزايد: تواضع كه خداوند به سبب آن جز بلند مرتبگى نمى افزايد، شكسته نفسى كه خداوند به سبب آن جز عزّت نمى افزايد و مناعت طبع كه خداوند به سبب آن جز بى نيازى نمى افزايد.

عده الداعی ص 178 - بحارالأنوار(ط-بیروت) ج 72 ، ص 124، ح 22

إِذا تَفَقَّهَ الرَّفيعُ تَواضَعَ؛

انسان بلند مرتبه چون به فهم و دانايى رسد، متواضع مى شود.

عیون الحکم و المواعظ(لیثی) ص 135 ، ح 3075

از جمله‌ي تواضع و شكستگي آن است كه با هر برخوردي سلام بكني.((امام جعفر صادق (ع)))

امام على عليه السلام :

زِينَةُ الشَّريفِ التَّواضُعُ

 زيور انسان شريف (بزرگ زاده) فروتنى است.

امام رضا عليه السلام :

 التَّواضُعُ أن تُعطِيَ النّاسَ ما تُحِبُّ أن تُعطاهُ

 فروتنى آن است كه با مردم چنان رفتار كنى كه دوست دارى با تو رفتار شود.

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از فروتنى ـ فرمود: 

 هُو أن تَرضى مِن المَجلِسِ بدُونِ شَرَفِكَ ، و أن تُسَلِّمَ على مَن لَقِيتَ ، و أن تَترُكَ المِراءَ و إن كُنتَ مُحِقّا

فروتنى اين است كه از مجلس به نشستن در جايى پايين تر از مقام و موقعيّت خود رضايت دهى، به هر كه برخوردى سلام كنى و مجادله را رها كنى، اگر چه حق با تو باشد.

بحار الأنوار : امام عسكرى عليه السلام فرمود: 

أعرَفُ النّاسِ بحُقوقِ إخوانِهِ و أشَدُّهُم قَضاءً لَها أعظَمُهُم عِندَ اللّه ِ شَأنا ، و مَن تَواضَعَ في الدُّنيا لإخوانِهِ فهُو عِندَ اللّه ِ مِن الصِّدِّيقينَ ، و مِن شِيعَةِ عليِّ بنِ أبي طالبٍ عليه السلام حَقّا . و لَقَد وَرَدَ على أميرِ المؤمِنينَ أخَوانِ لَهُ مُؤمنانِ : أبٌ و ابنٌ ، فقامَ إلَيهِما و أكرَمَهُما و أجلَسَهُما في صَدرِ مَجلِسهِ و جَلَسَ بَينَ يَدَيهِما ، ثُمّ أمَرَ بطَعامٍ فاُحضِرَ فأكَلا مِنهُ ، ثُمّ جاءَ قَنبَرُ بِطَستٍ و إبريقَ خَشَبٍ و مِنديلٍ لِيُيْبِسَ . و جاءَ لِيَصُبَّ على يدِ الرّجُلِ ، فوَثَبَ أميرُ المؤمنينَ عليه السلام و أخَذَ الإبريقَ لِيَصُبَّ على يدِ الرّجُلِ ، فتَمَرَّغَ الرّجُلُ في التُّرابِ و قالَ : يا أميرَ المؤمنينَ ، اللّه ُ يَراني و أنتَ تَصُبُّ على يَدِي ! قالَ : اقعُدْ و اغسِلْ فإنّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ يَراكَ و أخوكَ الّذي لا يَتَمَيَّزُ مِنكَ و لا يَتَفَضَّلُ علَيكَ يَخدِمُكَ ، يُريدُ بذلكَ في خِدمَتِهِ في الجَنَّةِ مِثلَ عَشرَةِ أضعافِ عَدَدِ أهلِ الدُّنيا ، و على حَسبِ ذلكَ في مَماليكِهِ فيها فقَعَدَ الرّجُلُ ، فقالَ لَهُ عليٌّ عليه السلام : أقسَمتُ علَيكَ بعِظَمِ حَقِّي الّذي عَرَفتَهُ و بَجَّلتَهُ و تَواضُعِكَ للّه ِ ؛ حتّى جازاكَ عَنهُ بأن نَدَبَني لِما شَرَّفَكَ بهِ مِن خِدمَتي لَكَ ، لَما غَسَلتَ مُطمَئنّا كَما كُنتَ تَغسِلُ لَو كانَ الصّابُّ علَيكَ قَنبَرَ ، ففَعَلَ الرّجُلُ ذلكَ ، فلَمّا فَرَغَ ناوَلَ الإبريقَ محمّدَ بنَ الحَنَفيَّةِ و قالَ : يا بُنيَّ لَو كانَ هذا الابنُ حَضَرَني دُونَ أبيهِ لَصَبَبتُ على يَدِهِ ، و لكنَّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ يأبى أن يُسوِّي بَينَ ابنٍ و أبيهِ إذا جَمَعَهُما مَكانٌ ، لكنْ قَد صَبَّ الأبُ علَى الأبِ فلْيَصُبَّ الابنُ علَى الابنِ ، فصَبَّ محمّدُ بنُ الحَنفِيَّةِ علَى الابنِ . ثُمَّ قالَ الحَسَنُ بنُ عليِّ العسكريُّ عليه السلام : فمَنِ اتَّبَعَ عليّا عليه السلام على ذلكَ فهُو الشِّيعيُّ حَقّا

كسى كه به حقوق برادران خود آشناتر باشد و در گزاردن آن حقوق تلاش بيشترى كند، منزلتش نزد خداوند بزرگتر از ديگران است و هر كه در دنيا براى برادران خود فروتنى كند، در پيشگاه خداوند از صدّيقان است و از شيعيان راستين على بن ابى طالب باشد. پدر و پسرى از برادرانِ ايمانى امير المؤمنين عليه السلام خدمت ايشان رسيدند. حضرت برايشان بلند شد و با احترام آن دو را در بالاى مجلس نشاند و خود مقابل آنها نشست. سپس دستور داد غذايى آوردند و آن دو غذا خورند، پس از غذا قنبر،آفتابه و لگنى چوبى و حوله اى براى خشك كردن دست هايشان آورد و جلو آمد كه روى دست مرد آب بريزد. امير المؤمنين عليه السلام از جا جَست و آفتابه را گرفت تا به دست مرد آب بريزد، اما مرد خودش را به خاك افكند و عرض كرد: يا امير المؤمنين! خدا مرا در حالى ببيند كه شما روى دست من آب مى ريزيد؟! حضرت فرمود: بنشين و بشوى؛ زيرا خداوند عزّ و جلّ تو را مى بيند كه برادرت كه بر تو امتياز و فضيلتى ندارد خدمتت مى كند و قصدش از اين خدمت آن است كه خداوند در بهشت ده برابر جمعيّت دنيا عطايش فرمايد مرد نشست و على عليه السلام به او فرمود: تو را به بزرگى حقّ من كه تو آن را شناختى و حرمتش را به جا آوردى و براى خدا فروتنى كردى ـ تا جايى كه خداوند در قبال آن ، اين پاداش را به تو داد كه مرا مأمور خدمت به تو كرد و اين افتخار را نصيب تو نمود ـ سوگند مى دهم كه وقتى دستانت را مى شويم كاملاً آسوده باشى، همان گونه كه اگر قنبر به دستت آب مى ريخت. مرد اطاعت كرد. وقتى حضرت دست او را شست، آفتابه را به محمّد بن حنفيّه داد و فرمود: فرزندم! اگر اين پسر بدون پدرش بر من وارد مى شد، خودم دستش را مى شستم، اما خداوند عزّ و جلّ خوش ندارد كه وقتى پدر و پسرى در يك جا جمع باشند ميان آنها برابرى نهد. بلكه پدر روى دست پدر آب مى ريزد و بايد پسر روى دست پسر آب بريزد. محمّد بن حنفيّه بر دست پسر آن مرد آب ريخت امام حسن عسكرى عليه السلام سپس فرمود: كسى كه در اين زمينه از على عليه السلام پيروى كند، شيعه حقيقى است.

امام صادق عليه السلام :

 رأسُ الخَيرِ التَّواضُعُ

 رأس خوبى ها فروتنى است .