امام حسن ـ عليه السلام ـ: كنية آن حضرت ابو محمد است.درنیمه رمضان سال سوم هجرت متولد شد و ابو محمد از آن جهت مي گويد كه فرزند بزرگ آن حضرت محمد بوده است و القاب آن بزرگوار سيد: (آقا و بزرگ) چنانكه رسول اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمود: حسن و حسين ـ عليهما السلام ـ آقا و بزرگ جوانان اهل بهشت اند.[1] سبط: (نوة و نبيرة پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ) امين: (امانتدار)، حجت: (دليل خداوند)، برّ: (نيكو)، نقي: (پاكيزه)، زكي: (پاك)، مجتبي: (برچيده شده و برگزيده)، زاهد: (بي توجه امورات دنيايي و زخارف آن وارد شده است.)[2]
امام حسن ـ عليه السلام ـ هم داراي کرامت بود و هم کريم به معناي بخشنده بوده است هر يک از ائمه ـ عليهم السلام ـ داراي محاسن و جلوه هاي بسيار برجسته بودند، گاهي برخي از اوصاف آنان بيشتر برجسته بوده است. اگر چه اوصاف و فضايل و ويژگي هاي آنان بي شمار است و از هر بعد از ابعاد انسان، اگر فرصت يافته اند برجستگي خود را نمايان کرده و براي اهل زمان شناخته شده اند، اما متأسفانه به خاطر مظلوميت آن بزرگواران و استيلاي طواغيت و ستمگران اوصاف آنان و ابعاد مختلف سيره آن حضرات براي ما پوشيده مانده است. گاهي براي آن حضرات فرصتي پيش آمد کرده و در اين فرصت ها توانسته اند گوشه هايي از اوصاف و سيره خود را براي مردم نشان دهند. امام حسن ـ عليه السلام ـ در دوره اي مي زيست که به لحاظ سياسي و اقتصادي و اجتماعي، مردم گرفتار فقر و ظلم بني اميه بودند، آنان ثروت هاي جهان اسلام را در اختيار خود داشته و بين خود تقسيم مي کردند و بيشتر مردم به فقر و پريشاني زندگي مي کردند، و گاهي به امام حسن ـ عليه السلام ـ مراجعه مي کردند و آن حضرت قبل از درخواست و پيش از خواسته مردم به آنان انعام و بخشش مي کردند.
اين بذل و بخششها که همه از دارايي خود حضرت بود در ميان عرب به قدري شدت يافت که وي را کريم اهل بيت ناميدند بزرگان بني هاشم در سخا و بخشش و احترام به مردم شهرت داشتند ولي آن حضرت به قدري در اين وصف برجستگي داشت که در ميان مردم و اهل بيت از همه زبان زد شده بود و به کريم اهل بيت معروف گرديد. کرامات و معجزات و دلايل ائمه نيز در نزد آن حضرات فراوان بود که در منابع ذکر شده ولي کرامتش به خاطر رفع نيازهاي اقتصادي و حل مشکلات مردم بيشتر زبان زد گرديده است.
امام داراي قلبي پاك و بسیار رؤوف نسبت به دردمندان و تيره بختان جامعه داشتند و با خرابه نشينان دردمند و اقشار مستضعف و كم درآمد همراه و همنشين مي‎شدند و دردِ دلِ آنها را با جان و دل مي‎شنيدند و به آن ترتيب اثر مي‎دادند، و در اين حركت انسان دوستانه جز خداوند را مدّنظر نداشتند به كريم اهل بيت مشهور شده‎اند.
و لذا هر ناتوان و ضعيف و درمانده‎اي درِ خانة آن حضرت را مي‎كوبيد نا اميد بر نمي‎گشت و حتّي خود ايشان به سراغ فقراء مي‎رفتند و آنها را دعوت به منزل مي‎كردند و به آنها غذا و لباس مي‎دادند.[3]
امام حسن ـ عليه السّلام ـ تمامي توان خويش را در راه انجام امور نيك و خداپسندانه به كار مي‎گرفت و اموال فراواني در راه خدا مي‎بخشيد، مورّخان و دانشمندان در شرح حال زندگاني پر افتخار ايشان، بخشش‎هاي بي‎سابقه و انفاقهاي بسيار بزرگ و بي‎نظيري ثبت كرده‎اند كه در تاريخ زندگاني هيچ كدام از بزرگان به چشم نمي‎خورد و نشانة ديگر از عظمت و كريم بودن ايشان بي‎اعتنايي به مظاهر فريبندة دنياست كه نوشته‎اند حضرت در طول عمر خود دو بار تمام اموال و دارايي خود را در راه خدا خرج كردند و سه بار نيز ثروت خود را به دو نيم كردند و نصف آن را براي خود و نصف ديگر را در راه خدا به فقرا بخشيدند.[4]
گفته شده روزي امام حسن ـ عليه السّلام ـ بر جمعي از گدايان گذشت كه پاره‎اي چند از نان خشك‎ها را بر روي زمين گذاشته‎اند و مي‎خورند، چون نظر ايشان به آن حضرت افتاد از امام دعوت كردند و حضرت از اسب پياده شدند و فرمودند كه خدا متكبّران را دوست نمي‎دارد و با ايشان نشستند و از طعام ايشان تناول كردند و بعد از همة گدايان خواستند كه براي صرف غذا به خانة حضرت بروند و حضرت بر ايشان طعام‎هايي نيكو حاضر ساختند و به لباس‎هاي فاخر همة آنها را مزيّن ساختند.[5]
تاريخ از بخشندگي‎هاي امام حسن ـ عليه السّلام ـ داستان‎هاي فراوان به ياد دارد مثلاً روزي عربي به نزد ايشان آمد و درخواست كمك كرد و امام دستور دادند كه آنچه موجود است به او بدهند و قريب ده هزار درهم موجود را به آن اعرابي بخشيدند.[6]
نسبت به كرامتهاي امام حسن ـ عليه السّلام ـ داستانهاي زيادي در تاريخ نقل شده . وقتي  درباره ی سفره ی گسترده ی کرمش از او از پرسيدند، چرا هرگز سايلي را نا اميد بر نمي‎گردانيد؟ فرمودند: من هم به درگاه خدا سايلي هستم و مي‎خواهم كه خدا محروم نسازد و شرم دارم كه با چنين اميدي سايلان را نااميد كنم؛ خداوندي كه عنايتش را به من ارزاني مي‎دارد، مي‎خواهد كه من هم به مردم كمك كنم.[7]درباره چشمه جوشان کرامتش گفته شده سائلین ونیازمندان را قبل از اینکه از او بخواهند رفع نیاز می کرد واینقدر برای آبروی مردم وکرامت انسان اعتبار وبهاء می داد.
پس اين بخشندگيها و كارهاي نيكويي كه از امام حسن ـ عليه السّلام ـ در مسير خير و احسان و كمك به طبقات درمانده و نيازمند انجام مي‎گرفت و آنچه را كه داشت به آنها مي‎بخشيد؛ خلق ورفتار آن حضرت مظهری از اسماء  الهی  بود؛ ومی توان گفت درحقیقت کریم بودن حضرت تجلی وصف کریم حقتعالی  بوده است که از وصف نا قص ما بیرون است.

پی نوشت ها:
[1] . مجلسي، بحار، ج 43، ص 275، نشر موسسه الوفاء، بيروت.
[2] . مجلسي، جلال آمريكالعيون، ص 379، انتشارات اسماعيليان، قم.
[3] . زماني، احمد، حقايق پنهان، نشر دفتر تبليغات اسلامي، قم، چاپ اوّل، سال 1375، ص 268.
[4] . شيخ عباس قمي، منتهي الأعمال، ج 1، انتشارات هجرت، چاپ هشتم، 1374، قم، ص 417 ـ سيرة پيشوايان، مهدي پيشوايي، نشر مؤسسة تحقيقاتي امام صادق، چاپ دوّم، 1374، قم، ص 90.
[5] . جلاء العيون، ملا محمد باقر مجلسي، نشر انتشارات علميه اسلاميه، ص 241.
[6] . منتهي الأعمال، پيشين، ص 418.
[7] . باقر شريف القريش، زندگاني امام حسن ـ عليه السّلام ـ ، ترجمة فخر الدين حجازي، نشر بعثت، چاپ اوّل، 1376، تهران، ص 135.

مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات ـ حوزه علمیه قم