شهرستان زیبا و باستانی شوشتر، با قرارگیری در دامنه‌ی کوه‌های سربه‌فلک کشیده‌ی زاگرس، با آب و هوایی مطلوب به‌‌ویژه پاییز و زمستان‌هایی مدیترانه‌ای، آثار باستانی و تاریخی، زیبایی‌های طبیعی و جاذبه‌های گردشگری متعدد، از جمله مقاصد اصلی گردشگری در ایام مختلف سال، مخصوصا روزهای زیبا و بهاری نوروز است. در مورد وجه تسمیه این شهر زیبای جنوب غربی کشور، روایات مختلفی وجود دارد. برخی از مورخان بر این عقیده‌اند که در روزگاری شهر شوش دچار ویرانی شد، بنابراین مردم آن زمان، شهری جدید در شش فرسنگی بنا کردند که از نظر آب و هوایی مطلوب‌تر و حاصلخیزتر بود. بنابراین به «شوشتر» یعنی از شوش بهتر، لقب گرفت.
برخی دیگر نیز معتقدند که در گذشته شهر شوشتر دارای شش دروازه به نام‌های ماپاریان، دسبول، آدینه، لشکر، مقام علی و گرگر بوده است. به همین علت به «شوشتر» شهرت یافته است. در این میان، برخی دیگر این شهر کهن را «شه شاتر» یعنی شهر شاه نامیدند. گروهی دیگر از مورخان بر این باورند که نام شوشتر را از واژه‌ی «شوشا» یا «سوسا» که به معنای مطبوع و دلپسند است، گرفته‌اند. حال اینکه احتمال نام گرفتن این شهر به دلیل نام همسر «یزدگرد سوم»، «شوشین دخت» نیز دور از تصور نیست. فردی که گفته می‌شود، دو شهر «شوشتر» و «شوش» را احداث کرده است. جالب است بدانید که در میان روایات متعددی که در باب علت نامگذاری و شهرت این شهر وجود دارد، برخی دیگر معتقدند که واژه‌ی شوشتر از «تیشتر»، که همان الهه‌ی باران، ایزدبانوی آب‌آفرین است، گرفته شده است.
۱. سازه‌های آبی شوشتر
سازه‌های آبی شوشتر که به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های صنعتی در قرون قبل از انقلاب صنعتی شناخته می‌شود، دارای پیشینه‌ای به قدمت تاریخ ایران است که حتی با گذشت قرون و اعصار مختلف، هنوز قد برافراشته و مورد توجه و استقبال امروزیان قرار دارد. این مجموعه‌ی ارزشمند حتی از سازمان جهانی یونسکو نیز به «شاهکار نبوغ و خلاقیت» لقب گرفته و نشان‌دهنده‌ی علم و هنر ایرانیان در ادوار کهن است. به نظر می‌رسد که تاریخ ساخت سازه‌ی آبی شوشتر، متعلق به دوران هخامنشیان است ولی نمی‌توان از اقدامات مفید و نوسازی بسیاری که در قرن سوم میلادی و در زمان حکومت ساسانیان صورت گرفته است، چشم‌پوشی کرد.
دیدنی‌ترین قسمت سازه‌های آبی شوشتر جاری شدن آب از روی صخره‌ها به آبگیر پایین‌دست است که بسیار تماشایی و جذاب به نظر می‌رسد.
اما جذاب‌ترین بخش سازه، صخره‌های تماشایی است که از روی آن‌ها آب به آبگیر پایین‌دست جاری می‌شود. سپس به دشت‌های جنوبی شوشتر وارد شده و به کشاورزی و باغبانی منطقه رونق می‌بخشد. سازه باستانی شوشتر به مدت هزاران سال نیاز آب این منطقه را تامین کرده و تا چند دهه گذشته نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت.
۲. بقعه براءبن مالک
یکی از جاذبه‌های گردشگری مذهبی در شهرستان تاریخی شوشتر، آرامگاهی است متعلق به براءبن مالک، از اصحاب پیامبر (ص) که در جنگ شوشتر، به شهادت رسید. این آرامگاه که به «بقعه‌ی براءبن مالک» شهرت دارد، در شمال این شهرستان قرار گرفته است. جالب است بدانید که این بنای تاریخی، تا دوران حکومت صفویان دارای گنبد و بارگاه بوده است اما پس از آن به دلایل مختلف ویران شده است. سرانجام در بدو قرن یازدهم قمری، به دستور «مهدی قلی خان شاملو» که در زمان «شاه عباس صفوی» به حکومت شوشتر رسید، بازسازی و مرمت شد. متاسفانه در طول تاریخ بارها ویران شده، اما باز به بازسازی و مرمت آن پرداخته شده است. امروزه نیز این بارگاه مقدس که به ثبت ملی ایران رسیده است، میزبان دسته‌های عزاداران و سینه‌زنان امام حسین (ع) در روز عاشورا است.
دراین میان بسیار به‌جاست که به آرامگاه یعقوب لیث صفاری اشاره کنیم که برای اولین بار پس از حکومت اعراب در ایران، حکومت ایرانی را بنیان و زبان پارسی را در این سرزمین رسمی اعلام کرد و عجیب از اینکه بسیار مورد بی‌مهری سازمان میراث فرهنگی قرار گرفته است.
۳. مسجد جامع شوشتر
یکی از آثار تاریخی در شهرستان شوشتر، مسجد جامع این شهرستان است که با توجه به کتیبه‌ی موجود این مسجد، به نظر می‌رسد که در زمان امام حسن عسگری (ع) احداث شده است. این بنای کهن دارای ۵۴ ستون و بهره‌مند از معماری زیبا و تزئیناتی چشم‌نواز مانند گچبری‌ها، کنده‌کاری‌ها و آجرکاری‌های شلوغ و پر نقش است و امروزه به یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری استان خوزستان، تبدیل شده است.
۴. خانه مستوفی شوشتر
یکی از بناهای تاریخی در شهرستان شوشتر، «خانه‌ی مستوفی» است که دارای قدمتی متعلق به حکومت قاجاریان است. این اثر ملی ایران، متعلق به شخصی به نام «محمدعلی مستوفی» از تجار و بازرگانان شوشتر است که در نزدیکی مسجد مستوفی، قرار گرفته است. مجموعه‌ی مستوفی عماراتی است متشکل از حمام، پل، خانه‌ای تاریخی و مسجد که امروزه با دایر شدن بخش‌های مختلفی از جمله موزه خانه‌ی مستوفی، رستوران، مرکز صنایع دستی و عکاسخانه در این مجموعه‌ی تاریخی، به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری شوشتر، پذیرای توریست‌ها و گردشگران بسیاری است.
۵. برج کلاه‌فرنگی شوشتر
عمارتی متعلق به دوران حکومت قاجار، در مرکز شهرستان شوشتر و در کنار رود کارون و نزدیک به بند میزان این شهرستان قرار گرفته است که به «برج کلاه‌فرنگی شوشتر» شناخته می‌شود. این اثر تاریخی به صورت هشت‌ضلعی طراحی شده که فاصله‌ی بخش زیرین آن که برج را بر آن سوار کرده‌اند با سطح زمین بالغ بر چهار متر است. این در حالی است که ارتفاع برج نیز حدود هفت متر است و با توجه به راوایات مردم شوشتر، این برج، زمانی به عنوان مکان دیده‌بانی قیصر روم یا شاپور ساسانی بوده است که امر نظارت بر امور و فعالیت کارگران که در بند میزان مشغول به کار بوده‌اند، صورت می‌گرفت.
۶. چهارطاقی شوشتر
در شهرستان شوشتر و در مجموعه‌ی آسیاب‌ها و آبشارهای این شهرستان تاریخی کشور، می‌توان بنایی کهن و تاریخی را با سقفی گنبدی مشاهده کرد که گنبد آن را روی چهارپایه‌ی بنا، احداث کرده‌اند. در واقع این مکان‌ها(آتشکده) یا چهارطاقی‌ها (به گفته‌ی سیاحان اروپایی) را در گذشته برای حفظ و نگهداری از آتش مقدس پیروان دین زرتشت احداث کرده و این مکان را بسیار گرامی می‌داشتند. این در حالی است که این اثر تاریخی که به «چهارطاقی شوشتر» شهرت یافته است، در زمان حکومت قاجاری و به عنوان مسجد و نمازخانه برای عبادت آسیابانان آن دوران، ساخته شده است.
۷. خانه امین‌زاده
از دیگر عمارات کهن در شهرستان شوشتر، خانه‌ای مشهور به «امین‌زاده» است که به عنوان یکی از معروف‌ترین ساختمان‌های موجود در بافت قدیمی شهر، شناخته می‌شود. از ویژگی‌های بارز این اثر تاریخی، تزئینات بسیار زیبای آن است که با آجر، سنگ، گچبری‌های مشبک و کنده‌کاری‌های سنگی بر بخش‌های مختلفی از عمارت از جمله پیشانی ایوان‌ها اجرا شده است.
زیبایی تزئینات انجام شده در خانه‌ی امین‌زاده شوشتر ستودنی و تحسین‌برانگیز است.
همچنین می‌توان در حاشیه‌ی ورودی‌ها ستون‌های آجری تزئین شده را مشاهده کرد که بسیار زیبا و تحسین‌برانگیز است. داخل عمارت نیز همانند بیرون آن، برخوردار از تزئیناتی قابل توجه و تحسین‌برانگیز است که بازدید از آن بسیار جالب و هیجان‌انگیز خواهد بود.
۸. روستای کوه‌زر
در ۱۵ کیلومتری شرق شهرستان شوشتر و در مسیر شوشتر به عقیلی، یکی از زیباترین روستاهای استان خوزستان قرار دارد که به «روستای کوه‌زر» شناخته می‌شود. در اطراف این منطقه از کشور می‌توان طبیعتی زیبا و چشم‌نواز را در کنار جاذبه‌های ارزشمند تاریخی مشاهده کرد که «بند چرخاب گرد»، «چشمه یوز» «اشکفت اناری» و «گوردخمه‌های دارچیتی» از جمله آن‌ها است. از نکات قابل توجه در مورد این روستا، معماری خانه‌های آن است که شباهت بسیاری به بناهای ساخته شده در دوران قدیم این شهرستان دارد.
۹. امامزاده عبدالله شوشتر
در نزدیکی شوشتر و در جنوب این شهرستان، روی تپه‌ای با چشم‌اندازی بسیار زیبا، آرامگاه «امامزاده عبدالله» از فرزندان امام زین‌العابدین (ع) قرار گرفته است که به نظر می‌رسد بنای اولیه و اصلی آن در دوران حکومت سلجوقی، در اوایل قرن هفتم و در سال ۶۲۹ هجری قمری ساخته شده است. ضریح این بارگاه ملکوتی متعلق به دوران حکومت قاجاری است که در سال ۱۲۲۸ هجری شمسی و با الگوبرداری از معماری دوران سلطنت صفوی احداث شده است. این بقعه‌ی متبرکه، امروزه پذیرا و میزبان جمع زیادی از عاشقان ولایت و گردشگران از سراسر ایران و جهان است.
شهرستان شوشتر که یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران و استان خوزستان است، مملو از جاذبه‌های طبیعی و آثار تاریخی ارزشمندی است که متاسفانه معرفی تمامی آن‌ها در یک مقاله امکان‌پذیر نیست. آبشارهای شوشتر (سیکاها)، پل بند شادروان، پل شاه علی، پل بند لشکر، منطقه‌ی حفاظت‌شده‌ی کرایی، قلعه‌ی سلاسل، پل بند گرگر، بند برج عیار، بند ماهی بازان شوشتر، نهر داریون، رودخانه‌ی گرگر، بند میزان، بند خاک، دخمه‌های زرتشتی شوشتر، چشمه‌ی سوزنگر و بازار سنتی شوشتر تنها بخشی از دیگر جاذبه‌های گردشگری در این شهرستان زیبا است.
