«بندگان خدا! بی‌گمان روزگار بر ماندگان چنان می‌گذرد که بر رفتگان گذشت. نه آنچه از روزگار پشت کرده است، بازمی‌گردد و نه چیزی که در آن است جاودان ماند پسین‌رفتار او همانند رفتار نخستین آن است. کارهایش بر یکدیگر پیشی‌جویان و پرچم‌ها و نشانه‌هایش یکدیگر را پشتیبان.»
آینده زشت یا زیبا؟!
جامعه شیعه قرن‌هاست كه با امید به تحقق وعده الهی در خصوص ظهور حضرت ولیّ عصر ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ بسر می‌برد اما برخی روایات بیان‌كنندة آینده‌ای روشن و یا آینده‌ای تاریك برای بشر است. یعنی علاوه بر آینده‌های قطعی سرای جاودان (معاد) و عصر ظهور، كه در باورهای دینی مسلمانان حتمی تلقی می‌شود، بخشی دیگر از آینده نیز برای مسلمانان یا بشریت، ترسیم شده است.
در برخی از آیات قرآن كریم و یا روایات معصومان علیهم السلام، وضعیت‌های گوناگون آینده، برای مسلمانان ترسیم شده است. که گاه آینده‌ای زیبا برای مردم است؛ همان‌گونه كه در آیات قرآن كریم شرایط مطلوب برای بشر بیان شده است.(قصص/5) گاه نیز آینده‌ای ناخوشایند را برای مردم پیش‌بینی كرده‌اند.
با هشدار روایاتی که مضامین آن با وضع امروز دنیای اسلام مطابقت دارد آیا می توان آینده روشنی را ترسیم کرد؟! میتوان گفت عبرت‌گرفتن، از گذشته می‌تواند برای شکل‌دادن به آینده‌ای که تحت عوامل بسیار، سامان می‌یابد، موثر باشد.
رسول خدا صلی الله علیه وآله، فرمودند: «امّت من زمانی را درك می‌كنند كه از قرآن فقط ظاهر آن باقی است، و از اسلام فقط نامش باقی است. مسلمان و اهل قرآن خوانده می‌شوند، در حالی كه دورترین مردم نسبت به قرآن هستند. مساجدشان آباد است، اما در آنجا هدایتی صورت نمی‌گیرد. دانشمندان آن زمان بدترین دانشمندان جهانند؛ به جای هدایتگری عامل فتنه هستند و فتنه به خودشان بازمی‌گردد.»
کتاب های خود را نگه دارید!
بر اساس روایات مؤمنان باید برای چنین آینده نامطلوبی طرح‌ریزی لازم و اقدام‌های مؤثر داشته باشند. پیش‌بینی و تدارك مواجهه با آینده، جامعه اسلامی را به طور هوشیار در برابر وقایع پیش‌بینی نشده قرار می‌دهد.
در روایت دیگری از امام صادق علیه السلام چنین نقل شده است: «كتاب‌های خود را نگه‌داری كنید كه در آینده؛ به آنها نیازمند خواهید شد.»
حفاظت از میراث علمی و جلوگیری كردن از نابودی آنها، برای بهره‌برداری در آینده، بیان‌كننده عاقبت‌اندیشی در امور است. باید همه منابع را برای آینده‌ها، غنی‌سازی و نگه‌داری نمود و مسلمانان همان‌گونه كه خود حق استفاده از این منابع را دارند، باید بدانند كه آیندگان نیز حق استفاده از منابع موجود را دارند.
اسلام واژگون می‌شود
امروزه نشانه‌های زمانی را مشاهده می كنیم که پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله، نسبت به آمدن آن هشدار داده بودند. مسلمانان تنها به نام «اسلام» قناعت کرده و در رفتار و كردار آنان اثری از اخلاق اسلامی دیده نمی شود و تقوای الهی و توكّل به فراموشی سپرده شده است، گویا وارونه شدن اسلام تحقق یافته است.
حضرت محمد صلی الله علیه و آله، می‌فرمایند: «ای مردم، به زودی زمانی بر شما فرامی‌رسد كه اسلام واژگون می‌شود؛ همچون ظرفی واژگون كه آنچه در آن است، بریزد. ای مردم، خداوند به شما امان داده است كه هرگز بر شما ظلم روا ندارد، ولی هرگز امان نداده است كه شما را آزمایش نكند، و حال آنكه خداوند متعال در قرآن فرموده: «در این ماجرا، نشانه‌هایی است (از حق) و ما به یقین، همگان را می‌آزماییم!»(مؤمنون/30)
تعبیر به «یُكْفَأُ فِیهِ الإِسْلاَمُ» كنایه لطیفی از دگرگون شدن همة مفاهیم اسلام و از دست رفتن حقیقت آن است!
گذشته چراغ راه آینده است
اکنون این سئوال پیش می آید که با هشدار روایاتی که مضامین آن با وضع امروز دنیای اسلام مطابقت دارد آیا می توان آینده روشنی را ترسیم کرد؟! میتوان گفت عبرت‌گرفتن، از گذشته می‌تواند برای شکل‌دادن به آینده‌ای که تحت عوامل بسیار، سامان می‌یابد، موثر باشد.
روشنترین راه همان کلام معصومین است؛ هم چون امام علی علیه السلام که در آموزه‌های خود، مردم را به عبرت آموزی از گذشته برای آبادی آینده شان، راه‌نموده و یادآور شده است:
«امّت من زمانی را درك می‌كنند كه از قرآن فقط ظاهر آن باقی است، و از اسلام فقط نامش باقی است. مسلمان و اهل قرآن خوانده می‌شوند، در حالی كه دورترین مردم نسبت به قرآن هستند».
«بندگان خدا! بی‌گمان روزگار بر ماندگان چنان می‌گذرد که بر رفتگان گذشت. نه آنچه از روزگار پشت کرده است، بازمی‌گردد و نه چیزی که در آن است جاودان ماند پسین‌رفتار او همانند رفتار نخستین آن است. کارهایش بر یکدیگر پیشی‌جویان و پرچم‌ها و نشانه‌هایش یکدیگر را پشتیبان.»
به بیان دیگری از امیرمومنان، علی علیه السلام: «این راه گذشتگان است که آیندگان نیز همان را می‌پویند.»
کلام آخر
قوانین حاکم بر نظامات عالم و مشترکات انسانی، سبب می‌شود که گذشته و حال و آینده انسان ها، مشابهت‌هایی داشته باشند و جوامع انسانی مسیرهای همانندی را برگزینند و به نتایجی شبیه هم دست یابند.
برای آینده بهتر و گریز از فتنه های آخرالزمان، اولیای دین به شیوه‌های گوناگون مسلمانان را به آینده‌نگری تشویق كرده‌اند. در چنین شرایطی علمای دین باید با تیز بینی و تسلّط بر وقایع اجتماعی و فرهنگی، مسیر حركت جامعه را از میان آلودگی‌های موجود بیابند و با ارائة طرح‌‌ها و اقدام‌های آینده‌نگرانه به هدایت جامعه بپردازند. همان‌گونه كه برنامه‌ریزی‌های علمای سلف موجب پویایی اسلام شد.
منابع:
- نهج البلاغه، خطبه 157، خطبه 99 ، خطبه 291.
- محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج 108، ص 25.
- محمد بن یعقوب كلینی، كافی، ج 3 ص 353.
فرآوری: حامد رفیعی - بخش نهج البلاغه تبیان
