عملياتهاي دفاع مقدس > 61/02/10- بيت‌المقدس

راستي شهيدان شيداي كوي يار با ديده بصيرت چه ديدند كه بي شكيب و قرار شدند با گوش جان چه نوايي شنيدند كه با جان به سوي خطر شتافتند از كدام سبو نوشيدند كه در بيخودي اين سان تن پوش حرير لاله ها پوشيدند كدامين شربت سركشيدند كه به سر در پي معشوق دويدند
ديديم و ديديد و آنانكه فيض حضور در سرزمين عشق نداشتند شنيدند كه اين پيروان پير خمين معركه نبرد و ميدان مين را زيباترين و متبرك ترين بقعه زمين يافتند دل از حب جان مال و فرزندان بريدند و به ابتياعش با نقد جان شتافتند.
اگر شهيدانمان سردادند با آهنگ عزت اين نوا را سرودند كه مرگ سرخ به از زندگي ننگين است وآنان كه رفتند كاري حسيني كردند و آنان كه ماندند بايد كاري زينبي كنند و گرنه يزيدي اند.
سالروز عمليات غرورآفزين بيت المقدس و حماسه جاويد فتح خرمشهر بهانه اي به دستمان داد تا پاي صحبت امير سرتيپ دوم ستاد فريبرز ماهريان يكي از فرماندهان و يادگاران 8 سال دفاع مقدس بنشينيم و ضمن گفتگو با خاطراتشان به سرزمين عشق سفر كنيم .
به عنوان اولين سئوال از جنابعالي بفرمائيد چه نيروهايي در عمليات بيت المقدس شركت داشتند
عمليات بيت المقدس با شركت نيروهاي زميني هوايي و دريايي ارتش نيروهاي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي و نيروهاي بسيج مردمي در قالب سپاه پاسداران و با پشتيباني جهاد سازندگي از تاريخ دهم ارديبهشت ماه 1361 به مدت 26 روز درمنطقه عمومي اهواز ـ خرمشهر با اتحاد و همدلي نشات گرفته از فرماندهي پيامبرگونه امام راحل انجام گرفت و از وسيعترين و موثرترين عملياتهاي نظامي نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي در دوران جنگ تحميلي به شمار مي رود.
اين عمليات چه دستاوردهايي براي ايران داشت
دستاوردهاي اين عمليات را مي توان به 2 گروه تقسيم كرد : 1 ـ دستاوردهاي نظامي و سياسي از عمليات كه بسيار عظيم بود و به حق ميتوان گفت باپايان گرفتن عمليات بيت المقدس جنگ ايران و عراق وارد مرحله جديدي شد مرحله اي كه عراق در وضعيت انفعالي و ايران در موضع قدرت قرار گرفت .
2 ـ دستاورد استراتژيكي : كه اين دستاورد آن شكست استراتژي ديرينه عراق در كنترل كامل بر آبراه اروند رود يا به عبارت ديگر تثبيت حاكميت غيرقابل انكار ملي و مشروع ما بر رودخانه اروند رود تا امتداد خط القعر اين آبراه است . ضمن اينكه تلفات و ضايعات فراواني بر دشمن متجاوز وارد شد 19 هزار نفر از نيروهاي دشمن اسير وبالغ بر 16 هزار نفر كشته و مجروح شدند و غنايم بسياري به دست ما تصرف شد و به 19 ماه اشغال نظامي يكي از حساسترين نقاط خوزستان پايان داد و ضربه اي قاطع به نيروهاي عراق و توان وميل جنگجويي او وارد آورد.
وسعت منطقه اين عمليات چقدر بود
زمين منطقه اين عمليات از شمال به رودخانه هاي كرخه كور و نيسان از شرق به رودخانه ي كارون از جنوب به خرمشهر و اروند رود و از غرب به كرانه هاي هورالعظيم و شط العرب محدود مي باشد كه وسعت آن به بيش از هشت هزار كيلو متر مربع بالغ مي شود
منظورهاي اساسي از اين عمليات چه مواردي بودند
تداوم رزم عليه دشمن تهديد بصره كاهش توان رزمي دشمن آزادسازي خرمشهر وخارج نمودن اهواز از برد توپخانه دشمن بي ثبات نشان دادن رژيم صدام و وادار نمودن عراق به پذيرش شرائط ايران براي پايان جنگ و كاهش فشار مشكلات مهاجرين جنگي در داخل كشور و ايجاد فعاليتهاي كشاورزي در مناطق حاصلخيز خوزستان از منظورهاي اساسي اين عمليات بودند.
چگونگي طرحريزي اين عمليات را شرح دهيد
الف : آبانماه سال 1360 دانشكده فرماندهي و ستاد ارتش ج . ا . ا طبق تدبير فرمانده وقت نيروي زميني شهيد سپهبد صياد شيرازي به طور موقت از پذيرش دانشجو خودداري و استادان اين دانشگاه بمنظور تقويت قرارگاههاي مقدم نيروي زميني ارتش در جنوب و غرب و تشكيل هسته مركزي گروههاي طرحريزي به آن منطقه مامور شدند و بر اساس هماهنگي بعمل آمده بين ارتش و سپاه مقرر شد سه عمليات عمده كه مكمل عمليات پيروزمند ثامن الائمه محسوب مي شدند بطور همزمان شروع و به ترتيب تقديم اجرا شوند كه عبارت بودند از طريق القدس فتح المبين و بيت المقدس .
ب : از انجا كه يكي از اصول عمليات آفندي شناخته منطقه نبرد از جمله جو زمين و دشمن است و بدون آگاهي از وضعيت آنها طرحريزي عمليات ارزشي ندارد طراحان عمليات اطلاعات بسيار دقيقي مربوط به نقاط ضعف و قوت دشمن و زمين منطقه عمليات از طريق عكسهاي دقيق هوايي بازجويي از اسرا و پناهندگان عراق و به ويژه شناسايي هاي انجام گرفته توسط نيروهاي خودي كسب كردند و پي به اشتباه بزرگ تاكتيكي دشمن در گسترش نيروها و نقص خط پدافندي او بردند و بر اين اساس عمليات را طرحريزي كردند كه شامل : 4 مورد ذيل بود :

1 ـ حمله قرارگاه قدس در شمال و عمليات عبور از رودخانه كارون توسط قرارگاه فتح و نصر و تامين سرپل در غرب كارون .
2 ـ تثبيت سرپل تصرفي و ادامه حمله براي تامين مرز .
3 ـ تامين مرز آزادسازي خرمشهر و ادامه نبرد براي تصرف پل نشوه بنا به دستور.
4 ـ ادامه عمليات به داخل خاك عراق و تهديد بصره كه سه مرحله اول با موافقت به اتمام رسيد و مرحله چهارم بدلايلي انجام نپذيرفت . كه عبارتند از : 1 ـ عقب نشيني دشمن از مناطق جنوب هويزه شمال طلائيه و كوشك تحت فشار بي امان نيروهاي خودي باعث شد تا نيروهاي قابل ملاحظه اي براي حفظ و پدافند از بصره ذخيره نمايد. لذا ادامه عمليات به داخل خاك عراق مغاير با اصول تاكتيكي بود و احتمال موفقيت براي نيروهاي خودي متصور نبود . 2 ـ بيست و پنج روز جنگ و نبرد بي امان و مداوم موجب خستگي و كاهش توازن رزمي يگانها گرديده تصرف بصره با وجود استحكامات و دژهاي قوي دفاعي و نيروهاي مدافع آن در اين شرايط به صرفه و صلاح نظامي نبود.
چه يگانهايي از ارتش در اين عمليات شركت داشتند
نيروي زميني : لشكر 92 زرهي لشكر 16 زرهي لشكر 21 حمزه تيپ مستقل 37 زرهي شيراز ـ تيپ مستقل 55 هوابرد تيپ مستقل 58 تكاور ـ تيپ 40 پياده سراب تيپ مستقل 23 نوهد تيپ مستقل 84 خرم آباد تيپ 3 لشكر 77 پيروزگروه 01 مخابرات گروههاي 22 و 33 توپخانه و 411 مهندسي ـ و نوزده گردان يگانهاي عمده
هوانيرو : 3 گروه رزمي هوانيروز شامل : 96 فروند بالگرد از جمله 26 فروند كبري 32 فروند 214 ـ 22 فروند 206 و 16 فروند شنوك با 3152 ساعت پرواز و 11792 نفر تخليه مجروح
نيروي هوايي : پايگاههاي چهارم و پنجم شكاري
نيروي دريايي : تكاوران دريايي بهمراه 300 فروند قايق هجومي
گردانهاي مهندسي يگانهاي شركت كننده و گردان 141 پل شناور شامل :
7 دستگاه پل پي ام پي
10 فروند قايق بزرگ 27 فوتي و 10 طراده جي ـ اس ـ پي
جمعا تعداد... يگان عمده از ارتش و... يگان عمده از سپاه پاسداران و بسيج مردمي در اين عمليات شركت و جانفشاني كردند.
نقش نيروهاي هوايي و دريايي ارتش در اين عمليات چه بود
نيروي هوايي با پشتيباني از عمليات از نظر پشتيباني نزديك هوايي شناسايي و عكسبرداري هوايي ترابري وسيع هوايي پوشش هوايي و پدافند هوايي نقش ارزنده اي را ايفا نموده و نيروي دريايي ضمن شركت در عمليات عبور از رودخانه عبور نيروها را از رودخانه كارون پشتيباني مي كرد.
سرانجام در ساعت 11 صبح روز سوم خرداد ماه در حاليكه قرارگاه نصر به شدت با دشمن در منطقه شلمچه و شمال نهر جنين در گير بود يگانهاي قرارگاه فتح از سمت غرب و خيابان كشتارگاه وارد خرمشهر شدند. مقاومت دشمن داخل شهر بسيار ضعيف و تقريبا هيچ بود فقط در برخي نواحي نظير گمرك خرمشهر مقاومت ناچيزي از خود نشان داد كه به سرعت منهدم شد . در ساعت 12 روز سوم خرداد قرارگاه فتح اعلام كرد نيروهاي دشمن در داخل خرمشهر بصورت ستون طويلي براي اسير شدن نزديك مي شوند و بالاخره در ساعت 16 روز سوم خرداد 1361 خرمشهر بطور كامل پس از 578 روز اسارت بدست رزمندگان اسلام تصرف شد و پرچم پرافتخار كشورمان در آن نصب گرديد.
ازفرماندهان شهيد اين عمليات چه كساني را به خاطر مي آوريد
در اين عمليات امير سرلشكر خسرو تاش شجاعانه به نبرد سنگين با دشمن پرداخت و به خيل عظيم شهدا پيوست و امير سرلشگر آزاده حسن هداوند ميرزايي پس از دلاوريها و از خودگذشتگي هاي زيادي كه از خودشان نشان داد يكروز قبل از فتح خرمشهر مجروح و به اسارت دشمن درآمدند و پس از تحمل 8 سال اسارت در بند دژخيمان بعثي در اسارت به شهادت رسيدند كه بر ارواح طيبه اين فرماندهان شهيد و شهيدان اين عمليات درود مي فرستيم .
تهيه كننده : ستواندوم مجيد رضايي
به حق مي توان گفت با پايان گرفتن عمليات بيت المقدس جنگ ايران و عراق وارد مرحله جديي شد مرحله اي كه عراق در وضعيت انفعالي و ايران در موضع قدرت قرار گرفت
تهديد بصره كاهش توان رزمي دشمن آزادسازي خرمشهر و خارج نمودن اهواز از برد توپخانه دشمن و... از منظورهاي اساسي اين عمليات بودند .

دستاوردهاى نظامى و سياسى اين عمليات چنان عظيم است كه به حق مى توان آن را بزرگ ترين نقطه عطف در طول دفاع مقدس ناميد. رئيس رژيم بعثى عراق كه پيوسته ادعا مى كرد چنانچه ايران بتواند خرمشهر را بازپس گيرد، كليد شهر بصره را به ايرانيان خواهد داد، با دريافت اين ضربه سهمگين چنان مات و مبهوت شد كه نه تنها وفاى به عهد خود را فراموش كرد بلكه پس از پايان اين عمليات و آزادى خرمشهر، به دليل بيم از آسيب پذيرى بيشتر در مقابل تهاجمات گسترده تر نيروهاى مسلح جمهورى اسلامى ايران، در پوشش شعار «صلح طلبى و لزوم آمادگى براى نبرد با اسرائيل به مناسبت اشغال جنوب لبنان» در آستانه تشكيل كنفرانس كشورهاى غيرمتعهد ، به صورت يك طرفه اعلام آتش بس كرد و دست به عقب نشينى عمومى از ساير مناطق اشغالى زد و شكست خفت بار خود و بويژه از دست دادن خرمشهر را يك عقب نشينى تاكتيكى عنوان كرد. همان گونه كه اشاره شد، عمليات بيت المقدس داراى ويژگى هايى است كه آن را از عمليات هاى پيش و پس از آن متمايز مى كند. به اختصار اين ويژگى ها عبارتند از:
۱ ـ كوتاه بودن زمان براى آمادگى
طرح ريزى اين عمليات بزرگ بلافاصله پس از عمليات غرورآفرين فتح المبين آغاز و در كمتر از يك ماه به اجرا درآمد.
۲ـ وسعت منطقه نبرد
وسعت منطقه عمليات بيت المقدس ۶هزار كيلومترمربع يعنى معادل ۱۰برابر وسعت عمليات فتح المبين بود.
۳ ـ مداومت زياد عمليات
بيت المقدس طولانى ترين عمليات تصدى دوران دفاع مقدس با ۲۶ روز مداومت است.
۴ ـ اجراى عمليات عبور از رودخانه كه از پيچيده ترين و مشكل ترين نوع عمليات رزمى چه از نظر طرح ريزى و چه از نظر اجرا و چه از نظر تدارك وسايل ويژه است. بويژه آن كه عمليات عبور در مقياسى وسيع (حدود ۵ لشكر) و با وجود محدوديت هاى بسيار از نظر تجهيزات انجام گرفت.
۵ ـ حجم تلفات و خسارات وارده و نيز اسراى گرفته شده از دشمن بى سابقه بود.
عمليات بيت المقدس در ۳۰ دقيقه بامداد روز ۱۰ ارديبهشت ماه سال ۱۳۶۱ با رمز يا على بن ابى طالب (ع) آغاز شد و رزمندگان اسلام با عبور از رودخانه كارون و طى ۳ مرحله عمليات، خرمشهر را پس از نزديك به ۲۰ ماه اسارت آزاد كردند. اين نوشتار در دو بخش تقديم خوانندگان عزيز مى گردد. در بخش اول با عنوان «خرمشهر چگونه سقوط كرد»، مى كوشيم به طور خلاصه چگونگى سقوط اين بخش از ميهن اسلامى و درعين حال فداكارى ها و ايثارگرى هاى رزمندگان مدافع اين شهر را كه با كمترين نيرو و امكانات روزهاى متمادى در مقابل يورش چندين لشكر ارتش بعث عراق مقاومت كردند، تشريح نماييم و سپس در بخش دوم باعنوان «سرود رهايى» به چگونگى آزاد سازى خرمشهر، رشادتها و دليرى هاى رزمندگان براى تحقق اين امر خطير بپردازيم. البته همچنان سخن حكيمانه آن پير سفركرده را فراموش نخواهيم كرد كه : «خرمشهر را خدا آزاد كرد.»
بخش اول : خرمشهر چگونه سقوط كرد؟
ارتش عراق در ۳ محور اصلى زير پيشروى خود دراستان خوزستان را آغاز كرد:
۱ ـ جبهه غرب دزفول و شوش
۲ ـ جبهه بستان ـ سوسنگرد و هويزه
۳ ـ جبهه اهواز و خرمشهر
در جبهه اهواز و خرمشهر، ابتدا لشكر ۵ مكانيزه از سپاه ۳ عراق با استفاده از محورهاى زير ، اهواز و خرمشهر رامورد هجوم قرار داد:
ـ محور بصره ، تنومه، كوشك، جفير، اهواز
ـ محور بصره ، تنومه ، پاسگاه زيد، ايستگاه حسينيه، پادگان حميد، اهواز
ـ محور بصره ، تنومه ، شلمچه ، پل نو، خرمشهر
زمانى كه دشمن با مقاومت دور از انتظار رزمندگان ايثارگر ايرانى در محور شلمچه روبه رو مى شود ، تصميم مى گيرد خرمشهر را از سمت شمال تحت فشار قرار دهد. از اين رو، عناصرى از لشكر ۵ مكانيزه عراق در امتداد جاده آسفالته اهواز ـ خرمشهر از شمال به جنوب نيروهاى مدافع خرمشهر را مورد هجوم قرار مى دهند. اما زمانى كه دشمن احساس مى كند قادر نيست با لشكر ۵ مكانيزه اهواز و خرمشهر را تصرف كند، عناصر لشكر ۳ زرهى را كه در احتياط سپاه ۳ قرار داشته است، در منطقه خرمشهر وارد عمل كرده، لشكر ۵ مكانيزه را مأمور تصرف شهر اهواز مى نمايد. علاوه بر بمباران هوايى آبادان و تأسيسات دريايى و ترمينال گمرك خرمشهر ، در مرز زمينى فشار دشمن از جبهه شلمچه آغاز شد و نيروهاى ارتش بعث بعدازظهر روز ۳۱ شهريور تلاش كردند شلمچه را اشغال كنند.
بدين منظور تا ساعت ۱۸ آن روز پاسگاه را محاصره كردند ولى نيروهاى مدافع پاسگاه كه تركيبى از عناصر نيروى زمينى ارتش، ژاندارمرى و نيروهاى مردمى بودند، موفق شدند عناصر دشمن را از حوالى پاسگاه دور سازند. اين پايدارى شجاعانه كاملاً برخلاف انتظار نيروهاى عراقى بود، زيرا ظاهراً به آنها تفهيم شده بود كه به محض عبور از خط لوله به جز مقاومت مرزى بسيار ضعيف، ديگر مقاومتى روبه روى آنها نخواهد بود و به سادگى خواهند توانست به اهداف تعيين شده دست يابند. ولى در همان برخورد اول خلاف اين وعده براى سربازان عراقى ثابت شد. از سوى ديگر، حوادث روز ۳۱ شهريور سبب آمادگى نسبى نيروهاى ايرانى در مواضع پدافندى مرز شد.
حملات متجاوزان عراقى براى تصرف خرمشهر روز اول مهرماه سال ۵۹ نيز ادامه يافت، اما با وجود برترى كامل متجاوز ، نيروهاى دشمن موفقيت چندانى كسب نكردند و نتوانستند مقاومت نيروهاى ايران را در خط مرز درهم بشكنند و مجبور به توقف درمواضع نزديك مرز شدند.
براساس گزارش هاى پايگاه هاى دريايى و هوايى ايران درخليج فارس و كرانه آن در روز اول مهرماه، ۱۱ فروند هواپيماى ميگ و ۶ فروند ناوچه لوزا متعلق به ارتش عراق در نيروهاى هوايى و دريايى منهدم شدند و نيروى دريايى ايران كنترل كامل تنگه هرمز را به دست گرفت.
با وجود فشارهاى خردكننده ارتش عراق ، متأسفانه به دليل شرايط موجود نيروى قابل توجهى درمقابل هجوم وحشيانه ارتش بعث عراق وجود نداشت و نيروهاى موجود فقط مى توانستند نقش نيروى پوشش را ايفا كنند و اين درحالى بود كه در پشت سر آنها نيروى عمده اى كه عهده دار دفاع از مواضع اصلى شود، وجود نداشت.
بدين ترتيب بودكه مسئولان متوجه شدند با يك لشكر زرهى (۹۲ زرهى اهواز) آن هم با كميت و كيفيت نه چندان مطلوب نمى توان در ۵۰۰كيلومتر از كرانه اروندرود تا دهلران در مقابل تجاوز چندين لشكر زرهى و مكانيزه عراق پايدارى كرد و از اين رو اعزام نيروهاى تقويتى از مناطق داخلى كشور به خوزستان آغاز شد.
۲ مهرماه به دانشكده افسرى دستور داده شد از دانشجويان سال دوم و سال سوم به صورت گردان رزمى پياده سازمان داده شوند تا به خوزستان اعزام گردند و به اين ترتيب تعداد كثيرى از دانشجويان ، افسران و درجه داران دانشكده افسرى در قالب ۳ گردان پياده و مجهز به جنگ افزارهاى انفرادى، تيربار و آرپى جى ۷ به جبهه هاى نبرد جنوب اعزام شدند كه در مقاومت دليرانه قبل از سقوط خرمشهر نقش بسزايى ايفا كردند و تعدادى از آنان به شهادت رسيدند. فشار دشمن براى تصرف خرمشهر هر روز بيشتر مى شد و تا قبل از روز ۲۴ مهر ماه كه خرمشهر به اشغال نظاميان ارتش بعث عراق درآمد، نيروهاى مدافع خرمشهر در نهايت ايثار و از خودگذشتگى و رشادت و جوانمردى در مقابل دشمن ايستادگى كردند. اين رزمندگان كه مركب از افراد نيروى زمينى ارتش، تكاوران دريايى نيروى دريايى و دليرمردان سپاه پاسداران بودند هر آنچه داشتند در طبق اخلاص گذاشتند تا مانع از سقوط خرمشهر شوند اما سرانجام در روز ۲۴ مهر ماه سال ۵۹ سقوط خرمشهر رسماً اعلام شد و اين در حالى بود كه رزمندگان باقى مانده در شهر درگير خونين ترين نبرد با نيروهاى متجاوز بودند و از همين رو خرمشهر، خونين شهر ناميده شد.
بخش دوم: سرود رهايى
بعدازظهر ۸ فروردين ماه سال ۱۳۶۱ هنگامى كه عمليات فتح المبين به پايان موفقيت آميز و درخشان خود رسيده بود، فرمانده وقت نيروى زمينى ارتش (سپهبد شهيد على صياد شيرازى) عناصر طراح عمليات طريق القدس را كه در اهواز مستقر بودند به دزفول (قرارگاه عملياتى كربلا۲) احضار و خطوط كلى عمليات آفندى بعدى (طرح كربلا ۳ كه در مرحله اجرا بيت المقدس نام گرفت) را به آنها ابلاغ و خط مشى طرح ريزى عمليات بيت المقدس را نيز مانند عمليات فتح المبين بر مبناى هماهنگى و همكارى نزديك و صميمانه ميان ارتش و سپاه تعيين كرد. در نخستين نشست شور ستادى دو راهكار كلى مطرح گرديد كه عبارت بودند از:
۱) تك از شمال به جنوب از جبهه كرخه كور و نيسان با هدف وصول به جفير، كوشك و طلايه و ادامه پيشروى به سوى خرمشهر
۲) تك از شرق به غرب با عبور از رودخانه كارون، با هدف گسستن جبهه دشمن از وسط و تجزيه آن به دو بخش شمالى و جنوبى و سپس احاطه جفير در شمال و خرمشهر در جنوب
تدبير كلى روى سرعت در طرح ريزى و تهيه مقدمات و آمادگى به منظور شروع عمليات تأكيد مى كرد و با تدبير ياد شده به دشمن فرصت به خود آمدن از ضربه اى كه در عمليات فتح المبين دريافت داشته بود، داده نمى شد و در نتيجه به نوعى غافلگيرى مى انجاميد. از اين رو، ۹ فروردين ماه ۶۱ با وجود اين كه هنوز طرحى براى عمليات تهيه نشده بود ولى منطقه عمليات آتى از قبل مشخص گرديده بود، به ارتش و سپاه دستور داده شد تا تعدادى از يگان هاى خود را براى پدافند از منطقه عملياتى فتح المبين نگه دارند و بيشتر نيروهاى خود را به مناطق تعيين شده در جنوب اهواز و شرق كارون اعزام كنند.
فرماندهى عمليات بيت المقدس
با خلع بنى صدر (رئيس جمهور وقت) از فرماندهى كل قوا و تغيير و تحولى كه در سيستم فرماندهى نيروها پيش آمد، رزمندگان ارتش و سپاهى كه از آغاز جنگ دوشادوش يكديگر جنگيده بودند، وحدت و انسجام بيشترى يافتند و اين وحدت كه در صحنه هاى عملياتى به صورت تركيب و ادغام رزمندگان و يگان هاى ارتش و سپاه در يكديگر تجلى يافت و از آن پس عمليات ها به صورت مشترك اجرا گرديد. شهيد صيادشيرازى، فرمانده وقت نيروى زمينى ارتش، اين وحدت و يكپارچگى رزمندگان را كه ثمرات ارزنده اى داشت، «تركيب مقدس» ناميد.
در عمليات بيت المقدس، قرارگاه عملياتى كربلا در جنوب كه در ۳۱ فروردين سال ۱۳۶۱ افتتاح شده بود، هدايت و كنترل عملياتى دو بازوى توانمند دفاع مقدس را كه چون يك روح در دو جسم بودند به عهده داشت.
هدايت عمليات بيت المقدس
عمليات بيت المقدس در ۴ مرحله به شرح زير طرح ريزى شد:
مرحله اول: عبور از رودخانه كارون، تصرف و تحكيم سرپل (تلاش اصلى) و همزمان درگير كردن دشمن در جبهه كرخه كور (تلاش پشتيبانى)
مرحله دوم: ادامه تك نيروها از سرپل و پيشروى به سوى خط مرز در باختر همزمان با احاطه خرمشهر و پيشروى در جبهه كرخه كور در صورت امكان .
مرحله سوم: ادامه تك از خط مرز به سمت شرق بصره و رسيدن به كرانه شرقى اروندرود درحد فاصل نشوه تا بصره.
مرحله چهارم: پدافند در ساحل شرقى اروندرود.
در عمل، به دلايل متعدد و از جمله واكنش هاى دشمن وقوع رويدادهاى غيرقابل پيش بينى، فقط مراحل اول و دوم با موفقيت كامل به اجرا درآمد و از اجراى مراحل سوم و چهارم صرف نظر شد. در اجراى مرحله اول عمليات، عبور از رودخانه كارون ۲ ساعت زودتر از زمان پيش بينى شده و در ساعت ۴ بعدازظهر آغاز شد. فرماندهان كه از روز قبل پيش بينى صدور دستور حمله را كرده بودند، صبح روز ۹ ارديبهشت ماه عمليات پل زنى را آغاز و پل هاى شناور را در محل هاى تعيين شده نصب كردند. سرانجام در ۳۰ دقيقه بامداد روز جمعه ۱۰ ارديبهشت ماه ،۱۳۶۱ قرارگاه كربلا با صدور رمز «بسم الله الرحمن الرحيم، بسم الله القاصم الجبارين، يا على بن ابى طالب» به قرارگاه هاى قدس، نصر و فتح دستور آغاز عمليات بيت المقدس را صادر كرد. بدين ترتيب، نيروهاى سلحشور ارتش جمهورى اسلامى ايران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامى و دلاورمردان مخلص بسيجى، عملياتى را آغاز كردند كه حيرت كارشناسان نظامى جهان را برانگيخت. رزمندگان اسلام با طرح ريزى، هدايت و اجراى عمليات بيت المقدس ضمن آزادسازى خرمشهر پس از حدود ۲۰ ماه اسارت، توانمندى خود را نه تنها به رخ رژيم بعث و ارتش عراق بلكه به رخ همه جهانيان كشيدند.

 اگر به رفتار صدام و صداميان نسبت به شهرها و مناطقي كه هدف هجوم قرار مي دادند و يا به رفتار آن ها نسبت به اسيران جنگ و يا به هر چيز و هر پديده ديگر دقيق شده باشي ; و اگر امروز نيز به مناطق جنگي كه هر قطعه آن با خلق حماسه هاي بي شمار و شور هزاران دل بي قرار از چنگال صداميان نجات يافته است سري بزني و به نواي دل آن سرزمين هاي به ظاهر خاموش گوش فرابدهي حتما متوجه خواهي شد كه هر توصيف و هر تعريف اصيلي كه از دوره دفاع مقدس شده است بجا و درست است ولي اين تعريف را نيز بايد بپذيريم كه دفاع ما و جنگ ما تقابل كينه آشوري با عشق عاشورايي بود.
شايد ابتدا پنداشته شود كه « آشور » كجا و « عاشورا » كجا و چه ربطي بين آشور و عاشورا كه قرن ها با هم فاصله دارند وجود دارد
در پاسخ بايد گفت : همچنان كه مي دانيم رفتار هر كس منبعث از نوع ذهنيات و الگوهاي ذهني و آرماني اوست بنابراين صدام و صداميان نيز چنين بودند. گرچه نوع رفتار صدام و صداميان حكايت از اين داشت كه ذهن آشوري دارند و الگوهاي ذهني و رفتاري آن ها فرمانروايان بسيار خونخوار آشور است ولي همچنان كه مي دانيم صدام و صداميان در بعد نظري و كلامي نيز به وارث آشوربودن مباهات مي كردند. فرمانروايان آشور كه در هزاره دوم و اول قبل از ميلاد در عراق كنوني حكمراني مي كردند تمام افتخاراتشان در تجاوز سهمگين به همسايگان تخريب شهرها و مزارع و درختان كشتار بي امان اسيران زنده پوست كندن مغلوبان نمك پاشيدن به مزارع و باغ ها دشمن براي ريشه كن كردن اساس آباداني استفاده از اسيران به جاي گاو و الاغ و بستن آن ها به ارابه و... جهت حمل ونقل و ده ها كار ديگر تخريب چشمه ها و انباشتن قنات ها از خاك از بين بردن صداي هر ذي حياتي در سرزمين هاي مغلوبه و...
خلاصه اينكه آشوريان افتخار مي كردند كه هرگاه به سرزمين هاي جنوبي ايران يورش مي برند حتي حيوانات را هم نابود مي كنند تا صداي هيچ موجود زنده اي به گوش نرسد و هيچ سايه اي هم وجود نداشته باشد.
يكي از فرمانروايان آشور در كتيبه اي كه از او به جاي مانده است . حمله به خوزستان را از افتخارات خود مي داند و در آن كتب مي گويد : به دشمن حمله كردم و همه را كشتم سه هزار اسير را در آتش افكندم و اجازه ندادم حتي يكي از آن ها زنده بماند. فرمانرواي شهر را زنده پوست كندم و پوستش را از دروازده شهر آويختم به سرزمين هاي آباد خوزستان نمك پاشيدم تا ديگر گياهي نرويد. موفق شدم اسيران را درحالي كه زنده بودند قطعه قطعه كنم . از سرهاي مردم تپه ها ساختم دختران و زنان را در آتش افكندم درختان را بريدم . شوش را به تصرف درآوردم و آن را چنان خراب كردم كه گويي اصلا شهري در آن جا نبوده است ...
صدام نيز خود را ميراث دار چنين فرمانرواياني مي دانست و كينه آشوري را بعد از سه هزار سال بار ديگر زنده كرد و جنوب ايران و... را چنان هدف هجوم قرار داد كه گويي بار ديگر آشوربني پال زنده شده است . صدام به هر شهري كه وارد شد آن را ويران كرد نخل ها را سوزاند درختان را بريد بناها را نابود كرد; همچنان كه خرمشهر را به خرابه اي تبديل نمود و...
اما خطاي صدام اين بود كه نمي دانست كينه ي آشوري در برابر عشق عاشورايي نمي تواند قد علم كند. عشق عاشورايي كه وجود مردم ايران به ويژه رزمندگان سرشار از آن بود اجازه خودنمايي به كينه آشوري نداد و در نهايت صدام و صداميان مغلوب عشق عاشورايي ملت بزرگ ايران شدند. عشق عاشورايي ملت ايران نه تنها اجازه نداد حتي يك وجب از سرزمين ايران در دست صداميان باقي بماند بلكه ويرانه هاي باقي مانده از تهاجم صداميان را آباد كرد. ملت عاشورايي ايران اجازه نداد خرمشهر ويران بماند و خرابه هاي آن پناهگاه مار و عقرب و... شود; زيرا اگر يك بعد عشق عاشورايي حماسه آفريني و مقاومت حيرت انگيز در برابر دشمنان است بعد ديگر آن آبادكردن و سرسبزكردن است .
عشق عاشورايي از يك سو حماسه مي آفريند و از سويي در پهنه اي كه حماسه آفريده است بنيان ها و نمادهاي باشكوه و معنوي را علم مي كند و آباداني را به اوج قله مي رساند. عشق عاشورايي از يك سو در شورآفريني و اهداي خون در راه حق سخاوت مندي حيرت انگيز نشان مي دهد و از سوي ديگر محل خلق حماسه هايش و محل ايثار خونش را به برترين كانون هاي معنوي آباداني و تجمع مومنان تبديل مي كند همچنان كه صحراي سوزان كربلا بيابان نجف مشهدالرضا و ده ها و صدهاي جاي ديگر در تاريخ چنين شده است . قطعا عشق عاشورايي در خرمشهر دهلاويه شلمچه چزابه و صدها جاي ديگر كه محل خلق حماسه هاي بي نظير دوره دفاع مقدس است چنين كرده و خواهد كرد

در حالى كه بخش هاى وسيعى از سرزمين ايران بويژه مناطق نفت خيز كه شاهرگ اقتصادى كشور به شمار مى رفتند در اشغال دشمن قرار داشتند، نظام انقلابى براى حفظ و تثبيت خود و نيز حفظ مشروعيت انقلابى، بايد كارآمدى خود را در اداره و حل جنگ نشان مى داد. در غير اين صورت و نيز چنانچه قادر به آزادسازى سرزمين ها نمى بود، بايد در سازش ديپلماتيك علاوه بر تن دادن به شروط دشمن، خود نيز قدرت را واگذار كرده و از آرمان هاى انقلابى عدول مى كرد.
در اين راستا، عدم تطابق هدف هاى رئيس جمهورى مخلوع وقت (بنى صدر) با افكار عمومى برترى نظامى در صحنه جنگ را با مشكل جدى مواجه ساخته بود. با وجود اين وضع روانه شدن نيروهاى مردمى به جبهه، در ابتدا توانست از پيشروى بيشتر عراقى ها جلوگيرى كند. كارآمدى اين نيروها به اندازه اى بود كه توانست دشمن را تا ۳۵ روز، از دستيابى به خرمشهر ناكام بگذارد و از تسلط كامل ارتش عراق بر آبادان جلوگيرى كند.
بحران هاى داخلى
پس از شكست عمليات كلاسيك به رهبرى بنى صدر، رئيس جمهور وقت جنگ را از جبهه ها به داخل كشور كشاند. اتحاد وى با گروهك تروريستى منافقين، موجب تشديد درگيرى منافقين عليه مردم و سران نظام اسلامى شد كه شهادت بسيارى از مردم كوچه و بازار و همچنين شمارى از برجسته ترين نيروهاى انقلابى همچون آيت الله بهشتى، حجت الاسلام والمسلمين باهنر و شهيد رجايى را در پى داشت. در اين وضع، جبهه هاى جنگ دومين هدف ملى به شمار مى رفت، نظام سياسى كه موجوديت خود را از ناحيه دشمن بيرونى در خطر مى ديد، نخست بايد خود را از تعرض دشمن داخلى نجات داده و حفظ مى كرد. بنابراين، با عزل بنى صدر از قدرت بحران فروكش كرد و امكان رويكرد مجدد به مسأله جنگ فراهم شد. با اين تفاوت كه اين بار، با يكپارچگى و امكان نيروهاى انقلابى براى ايفاى نقش در صحنه نبرد، زمينه بيرون راندن ارتش عراق بيش از پيش فراهم شد.
شروع سلسله عمليات موفق موسوم به «طرح كربلا»
در شرايط جديد، سپاه و بسيج در كانون تصميم گيرى و اقدام حضور يافتند و با بهره مندى از توان ارتش، دور جديدى از عمليات نظامى را طراحى كردند و قرارگاه مشترك ارتش و سپاه، سلسله عمليات «طرح كربلا» را به اجرا گذاشت. هنوز۳ ماه از ماجراى خرداد ۱۳۶۰ (بحران داخلى) نگذشته بود كه عمليات ثامن الائمه (ع) در ۵ مهر ۱۳۶۰ در محور آبادان و با هدف شكستن محاصره اين شهر، با موفقيت كامل انجام شد. اين پيروزى كه بيش از هر چيز، مرهون روش جديد در جنگ بود و با اتكا به روش هاى مردمى انجام شده بود و همچنين وحدت و همدلى نيروهاى مسلح در آن نقش داشت،زنگ خطر جدى براى ارتش عراق به شمار مى رفت. پس از اين عمليات نيروهاى خودى بدون از دست دادن زمان و با جمع كردن نيرو و تجهيزات، عمليات دوم را با نام «طريق القدس» در محور بستان و در ۸ آذر ۱۳۶۰ انجام دادند. مهم ترين ويژگى اين عمليات، گذاشتن فلش حمله از زمين هاى رملى بود كه دشمن براساس روش كلاسيك، امكان حمله از اين محور را منتفى مى دانست اما چنين شد و با آزاد شدن شهر بستان، پيروزى بزرگ ديگرى به دست آمد. اين موفقيت، فرماندهان ارتش و سپاه را بر آن داشت كه به اجراى عمليات ادامه دهند و از شوك وارد شده به دشمن به گونه اى شايسته بهره بردارى كنند. از اين رو، در ۳ ماه، سپاه تلاش زيادى براى افزايش تيپ ها و لشكرهاى خود به كار بست تا نبرد بعدى، بزرگ تر از عمليات گذشته طراحى و اجرا شود. بويژه آن كه پيروزى هاى قبلى، موجب افزايش روحيه و تجربه نيروها شده بود. بدين سان، فرماندهان مصمم شدند در اسفندماه ،۱۳۶۰ عمليات ديگرى را آغاز كنند؛ اما پيشدستى عراق و حمله به «چزابه» موجب به تعويق افتادن زمان عمليات شد. حمله عراق چنان سنگين و ادامه دار بود كه احتمال لغو عمليات نيز مى رفت. اما استقامت نيروها و فرماندهان موجب شد، حمله عراق مهار شود و بدين ترتيب، عمليات فتح المبين در فروردين ۱۳۶۱ و همزمان با نخستين روزهاى عيد نوروز آغاز شد. عمليات فتح المبين در مقايسه با عمليات قبلى (طريق القدس) از وسعت بيشتر و هدف هاى مهم ترى برخوردار بود. همچنين، براى اين عمليات نيرو و امكانات بسيار بيشترى فراهم شده بود. در مجموع، رزمندگان اسلام پس از هشت روز نبرد، با دستيابى به هدف هاى مورد نظر، به بزرگ ترين پيروزى جنگ دست يافتند. شوق و شور ناشى از اين فتح بزرگ نظامى، تمام كشور را فرا گرفت و امام خمينى (ره) اين حماسه بزرگ را «فتح الفتوح» ناميدند و متواضعانه فرمودند:
«من بر دست و بازوى رزمندگان بوسه مى زنم و بر اين بوسه افتخار مى كنم»
فتح الفتوح مقدمه آزادى خرمشهر
پس از عمليات فتح المبين، يك گام ديگر تا آزادسازى كامل مناطق استراتژيك ايران باقى مانده بود و آن، آزادى خرمشهر به عنوان نماد توازن سياسى ـ نظامى بود كه بدين ترتيب، استراتژى عراق و متحدان بين المللى و منطقه اى آن به طور كامل به شكست مى انجاميد و اراده دينى و ملى ملت ايران در سخت ترين شرايط تاريخى (كه در دوران معاصر نظير نداشت) تحقق مى يافت. بدين ترتيب، عمليات بيت المقدس با هدف آزادسازى خرمشهر در ۱۰ ارديبهشت ۱۳۶۱ تنها ۴۰ روز پس از عمليات فتح المبين آغاز شد. اما حساسيت و اهميت هدف هاى ايران و عراق در اين منطقه موجب شد كه عمليات به مدت ۲۵ روز به درازا بكشد. ولى در نهايت رزمندگان اسلام، در حالى كه در شرايط بسيار دشوار آب و هوايى (گرماى سخت جنوب) مى جنگيدند، در اوج اقتدار، خرمشهر را آزاد كردند. عمليات بيت المقدس از نظر توان ارتش عراق، وسعت منطقه درگيرى و نيز موانع بسيار، چنان بزرگ و شگفت انگيز بود كه امام خمينى (ره) هشتم خرداد ۱۳۶۱ فرمودند:
«فتح خرمشهر يك مسأله عادى نبود، اين كه ۱۵ تا ۲۰ هزار نفر به صف براى اسارت بيايند و تسليم شوند مسأله عادى نيست، بلكه مافوق طبيعت است.»
تغيير موازنه به نفع جمهورى اسلامى ايران
پيروزى هاى دوران آزادسازى كه در چهار عمليات و در مدت ۹ ماه تحقق يافت، موازنه نظامى ـ سياسى را به نفع ايران تغيير داد. مهم تر از آن چند عمليات اين دوره، يكى پس از ديگرى از جنبه نيروى انسانى و يگان هاى درگير و همچنين گستره جغرافيايى، دامنه وسيع ترى يافت و نتايج هر كدام از آنها، ضمن آن كه هدف هاى ديگرى را تكميل مى كرد، به طور مستقل، نيز از اهميت ويژه اى برخوردار بود. همچنين، تسلسل عمليات موسوم به «كربلا» به گونه اى طراحى شد كه هدف هاى اساسى و كلان را دنبال كند. عمده ترين اين هدف ها عبارتند از: آزادسازى مناطق اشغالى و انهدام ارتش عراق؛ كه پس از پايان دوره آزادسازى تقريباً به طور كامل تحقق يافت. سرزمين هاى اشغالى جنوب كشور كه مهم ترين برگ برنده عراق به شمار مى رفت، كاملاً آزاد شد. در عمليات فتح المبين و بيت المقدس ۲۴ هزارتن از نيروهاى عراق به اسارت رزمندگان اسلام درآمدند. همچنين، تنها در عمليات بيت المقدس ۱۶ هزار تن از آنها كشته شدند. علاوه بر اين، در اين دو عمليات، ۵۱۱ دستگاه تانك و نفربر، ۳۸ فروند هواپيما و ۸۰ قبضه توپ از ارتش عراق منهدم شد و شمارى بيش از اين (به جز هواپيما) به غنيمت درآمد. بدين ترتيب دوره اول با ناكامى دشمنان دربرابر اراده خدا و ملت به پايان رسيد.

ما در جنگ در حقیقت دو مقطع زمانی خاص داشتیم. مقطع اول مربوط به آغاز جنگ تا آزاد سازی خرمشهر است که استراتژی ایران نظامی و با هدف بیرون راندن عراق از خاک کشور بود و مقطع بعدی مربوط به پس از آزاد سازی خرمشهر است که استراتژی ایران دوگانه بود. مسئوولان رسمی و سیاسی کشور معتقد به ادامه جنگ برای کسب پیروزی و  پایان جنگ از طریق دیپلماسی بودند که این با استراتژی بلافاصله پس از آزاد سازی خرمشهر آغاز شد. در جلسه­ای که خدمت امام تشکیل شد، در جلسه شورای عالی دفاع در محضر امام که آقایان حاج احمد خمینی، میر حسین موسوی، موسوی اردبیلی، ولایتی و مقام معظم رهبری- که آن زمان رییس جمهور بودند- حضور داشتند. آقای هاشمی رفسنجانی گفتند که ما باید از مرزهای بین­المللی عبور کنیم  تا اگر خواستیم جنگ را تمام کنیم یک چیزی در دست داشته باشیم که بتوان درمیز مذاکره از آن استفاده کنیم. آقای ظهیر نژاد هم استدلال کردند مرزهای جنوب قابل دفاع نیستند و باید به مانعی طبیعی مثل اروندرود تکیه کنیم و با تکیه بر آن بتوان دفاع کرد. این دو استدلال ارایه و من و دیگر دوستان هم در بعد سیاسی و نظامی از آن دو حمایت کردیم. لذا عملا استراتژی پس از آزادی خرمشهر استراتژی سیاسی شد. یعنی انجام یک عملیات نظامی برای تحقق صلح و با استفاده از عملیات نظامی برای آنکه بتوان از طریق دیپلماسی جنگ را تمام کرد. به عبارت دیگر قرار شد عملیات نظامی به عنوان ابزاری در خدمت دیپلماسی قرار گیرد. این استراتژی سیاسی بود ولی عملیات و جنگ هدف نبود بلکه هدف حمایت از سیاست خارجی بود. با این استراتژی همه مسئوولان سیاسی و نظامی موافقت کردند ولی حاج احمد آقا مخالف بودند و می­گفتند: باید سر مرز بمانیم و امام هم سئوال کردند، چرا باید از مرز عبور کنید.
حرف آقای هاشمی همان استراتژی سیاسی بود که پس از آزاد سازی خرمشهر در دستور کار دولت و مسئولان تا پایان جنگ به آن عمل می­شد. اتفاقا آنچه که به آن عمل نشد استراتژی پیشنهادی فرماندهان سپاه بود که پس از رمضان به مسئوولان ارایه می­شد.
امام هم در این مساله ابهام داشت که چرا می­خواهیم از مرزهای بین المللی عبور کنیم اما پس از شنیدن استدلال ها گفتند: "من یک هفته فکر می­کنم سپس پاسخ می­دهم." یک هفته بعد احمد آقا تماس گرفت و نظر موافق امام را اعلام کردند و در پی آن عملیات رمضان طراحی شد و هدف آن پیشروی نیروهای ما تا کنار اروندرود بود تا قسمتی از خاک عراق در اختیار ما قرار بگیرد.  بنابراین همه با استراتژی سیاسی، پس از آزاد سازی خرمشهر موافق بودند و دیگر استراتژی نظامی مطرح نبود. یعنی عملیات رمضان تنها یک عملیات بود. در حالی که در استراتژی نظامی یک عملیات طراحی نمی­کنید، بلکه تعداد زیادی عملیات طراحی می­کنند که پی­درپی صورت می­گیرد تا برسند به هدف اصلی. اما دراستراتژی سیاسی عملیات­ها سلسله­وار نیست بلکه عملیات صورت می­گیرد تا از طریق دیپلماسی جنگ به پایان برسد.  تا پیش از آزادسازی خرمشهر استراتژی نظامی مطرح بود تا همه سرزمین­های ایران آزاد شود. لذا چهارده عملیات درتابستان سال 1360 طراحی شد که یکی پس از دیگری تا آزاد سازی خرمشهر انجام شد اما پس از آزادی خرمشهر استراتژی ایران تغییر یافت.

انجام عملیات جداگانه
ما در انجام عملیات­ها مشکلاتی داشتیم و مسایلی بود که اجازه نمی­داد ما به موفقیت دست پیدا کنیم در بعد اول تلاش زیادی شد که استراتژی سیاسی تغییر یابد ولی مسئوولان سیاسی کشور نپذیرفتند و می­گفتند که امکانات و بودجه مورد نیاز تغییر استراتژی را نداریم. لذا عملا استراتژی نظامی که شعار آن جنگ جنگ تا سقوط صدام و رفع فتنه از عالم در شعار باقی ماند و دلیل آن این بود که مسئوولان سیاسی و اقتصادی می­گفتند ما قدرت برنامه ریزی برای تحقق این استراتژی را نداریم. درحالی که این استراتژی نظامی خواسته امام و رزمندگان بود. لذا تغییر اساسی در جنگ حاصل نشد و پس از اینکه فرماندهان از تصویب استراتژی نظامی ناامید شدند، تلاش شد که استراتژی سیاسی با همه نواقص آن به موفقیت­هایی برسد لذا استراتژی سیاسی ادامه پیدا کرد با این تفاوت که پاسدارها گفتند حال که اجازه نمی­دهید استراتژی نظامی طراحی و برنامه­ریزی شود، اجازه بدهید سپاه جدا از ارتش عمل کند و تغییری در مدیریت جبهه ایجاد شد. این تغییر مدیریت عملیات منجر به پیروزی­های فاو، کربلای 5 درشلمچه و حلبچه با مدیریت سپاه شد و این پیروزی­ها منجر به قطعنامه 598 شد.
با وجود اینکه شعار «جنگ جنگ تا سقوط صدام» داده می­شد، ولی عملا  راهی غیر از این طی شد. با اینکه استراتژی نظامی طرح شد ولی برنامه ریزی نشد و در حد یک شعار باقی ماند. بر اساس استراتژی سیاسی، آقای هاشمی می­گفت: بروید فاو را بگیرید تا جنگ را تمام کنیم. درکربلای 5 هم گفتند بروید شلمچه را بگیرید و به بصره نزدیک شوید، ما جنگ را تمام می­کنیم. یعنی ما همیشه عملیات می­کردیم برای پایان دادن به جنگ و جنگ عملا  در 5 سال آخر دچار روزمرگی شده بود. علت روزمرگی آن این بود که عملیات­ها در خدمت سیاست قرار گرفته بود. یعنی پس از آزادسازی خرمشهر، سیاست بود که عملیات­ها را طراحی می­کرد. تنها زمانی که از سپاه خواستند طرحی را برای استراتژی نظامی بدهد درسال­های پایانی جنگ بود که ارتش عراق حملاتی را آغاز کرده بود و سپاه هم اعلام کرد که برای تغییر استراتژی سیاسی به نظامی باید امکاناتی فراهم شود که بتوان بغداد را فتح و جنگ را تمام کرد. وقتی این نامه به آقای هاشمی نوشته شد، ایشان نامه را پیش امام بردند و گفتند سپاه این امکانات را می­خواهند و وزرای اقتصادی هم گفته اند این امکانات را نداریم. درحقیقت مشکلی که باید سیاسیون حل می­کردند را به میدان امام انداختن و نتیجه آن پذیرش قطعنامه 598 بود.

تداوم جنگ تا ...
مردم حق دارند بدانند چرا پس از آزادسازی خرمشهر عملیات­ها تداوم پیدا می­کرد در حالی که در استراتژی سیاسی تنها هدف پیروزی دریک عملیات برای پایان جنگ و استفاده از ابزار دیپلماسی بود. دو عامل دراینجا دخالت دارد یکی اینکه عراق و آمریکا و کشورهای عربی و غربی دست ایران را خوانده بودند و لذا در مواجهه با سیاست مداران ما می­دانستند که قضیه چیست، هرچند امام می­گفتند: " ما جنگ را تا دفع فتنه ادامه می­دهیم" اما آنها می­دانستند این حرف امام و رزمنده­هاست که درحد یک شعار است. آنچه که آنها در عمل می­دیدند«جنگ جنگ تا یک عملیات» بود. یعنی دشمن می­دانست جنگ جنگ تا پیروزی مطرح نیست بلکه جنگ جنگ تا یک پیروزی هدف است.
دنیا دست سیاستمداران ایران را خوانده بود.  با اینکه سیاستمداران هم شعار امام را تکرار می­کردند اما دنیا با شعارها کار ندارد. حرف­های پشت صحنه سیاست و رفتار سیاستمداران ملاک است. خیلی زود دنیا متوجه شد که ایران جنگ جنگ تا یک پیروزی را می­خواهد. مساله دیگر اینکه دیپلماسی ایران نمی­توانست ازهمان موفقیت­های نظامی استفاده کند و مدیریت دیپلماسی باید بسیار قوی­تر عمل می­کرد. ضمن اینکه واقعیت این است که ما در دنیا یار زیادی نداشتیم ما اتحادهای سیاسی جدی در دنیا نداشتیم که بتوانیم از آرای آنها درسازمان ملل استفاده کنیم.
تا پیش از قطعنامه تنها پیشنهادی که به ایران شد آتش بس بود؛ آتش بس هم یعنی جنگ نیمه تمام.  یعنی طرفین در هر نقطه­ای هستند بمانند و مذاکره کنند.  مذاکرات می­توانست 30 تا 40 سال ادامه یابد و در این مدت ایران و عراق آماده آغاز جنگ باشند. این یک گزینه بود. گزینه دیگر این بود که ایران استراتژی سیاسی را در پیش بگیرد یعنی درپی عملیات به صلح دست یابد.  گزینه سوم این بود که ایران با استراتژی نظامی تا سقوط صدام حرکت کند که یا به سقوط صدام منجر می­شد یا دستیابی به یک پیروزی بزرگ.  در حقیقت این گزینه پس از آزاد سازی خرمشهر پیش روی ایران بود. آن چیزی که به آن عمل شد استراتژی دوم بود یعنی انجام یک عملیات برای کسب امتیازات سیاسی، این عملیات­ها منجر شد که ایران بتواند 598 را از دنیا بگیرد. در 598 برای نخستین بار پیشنهاد صلح و یک­سری امتیازات به ایران داده شد. از جمله بازگشت به مرزهای بین­الملل،  تعیین و پرداخت خسارت، کمیته تعیین متجاوز که از دستاوردهای قرارداد 598 است و در آن حداقل امتیازاتی به ایران داده شد. هر چند اهداف ایده­آل استراتژی سیاسی و نظامی در 598 تامین نشد.
 این با آنچه که امام و رزمنده­­ها می­خواستند خیلی فاصله داشت ولی در مقام پیروزی برای یک کشور جهان سوم بود. البته به خاطر ابهامات و دوپهلو بودن برخی کلمات 598 چند ماهی در پذیرش آن تاخیر افتاد.

بحث معروف نظامیان و سیاسیون
بحث معروفی  بین فرماندهان و آقای هاشمی بود. فرماندهان به ویژه پس ازعملیات خیبر می­گفتند این استراتژی سیاسی نتیجه­ای ندارد و اجازه بدهید برنامه­ای برای استراتژی نظامی تهیه و جنگ را تمام کنیم. هیچ­گاه مسئوولان سیاسی و آقای هاشمی این را نپذیرفتند. یک روز آقای هاشمی گفتند ما حتی نمی­توانیم بند پوتین سربازان و بسیجی­ها را فراهم کنیم. این تعبیر بیانگر این بود که هیچ­گاه به استراتژی نظامی فرماندهان نظامی توجهی نشد و همیشه می­گفتند توان اقتصادی حمایت از این استراتژی را نداریم و اقتصاد کشور تحمل این استراتژی را ندارد.
بعد از عملیات رمضان همیشه پیشنهادات فرماندهان را اگر­چه برای انجام یک عملیات می­پذیرفتند ولی برای پایان دادن به جنگ رد می­کردند. تنها موقعی که راضی شدند، در اواخر جنگ بود؛ زمانی که دیدند استراتژی سیاسی با شکست مواجه شده است ولو 598 هم دستاورد عملیات فاو و کربلای 5 بود. ولی آنها احساس می­کردند همین 598 هم عملی نباشد. در این موقع ازما پرسیدند برای پایان دادن جنگ چه می­خواهید. آن زمان سپاه نامه­ای را برای آقای هاشمی – نه امام – تنظیم کرد زیرا امکانات کشور در اختیار مسئوولان سیاسی کشور بود. دراین نامه برای پیروزی درجنگ امکاناتی خواسته شده بود. آقای هاشمی هم این نامه هم چند نامه دیگر از جمله نامه آقای خاتمی - وزیر ارشاد وقت- ، نامه میرحسین موسوی به عنوان مسئوول دولت، و نامه فرماندهان ارتش را با هم خدمت امام برد. گفته بود که نظامیان این گونه می­گویند و مسئوولان سیاسی و اقتصادی هم می­گویند پول نداریم. شما تکلیف را روشن کنید وامام هم با پذیرش قطعنامه موافقت کردند. این مسایل بسیار مهم است و شاید مهمترین مقطع انقلاب است که باید درک و تحلیل شود تا ما را با برخی مواضع امام و رزمندگان آشنا می­کند، زیرا امام از اول با جنگ مخالف بودند و در تمام دوران جنگ هم صادقانه با مردم سخن گفتند و از رزمندگان حمایت کردند.

ادعای اینکه امام از جنگ با صدام بدش نمی آمد!
با توجه به شناخت دقیقی که من از نزدیک با حضور امام دارم و به ویژه اطلاعاتی که پیش از جنگ، آغاز جنگ و پایان جنگ دارم چنین ادعایی غیر دقیق است و شاید بتوان گفت منصافانه نیست. امام از نظر برخورد با دولتمردان دنیا، صدام را در انتهای لیست خود می­دانستند، جملات معروف امام درباره ملک حسین، ملک حسن و...  خیلی شدیدتر از اظهارات امام علیه صدام بود. ضمن اینکه در آن زمان آقای حسن البکر رئیس جمهور بود و صدام برای حمله به ایران مجبور شد حسن البکر را کنار بگذارد و هیچ­وقت امام صدام را در اندازه­ای نمی­دانست که به خاطر انتقام و تنبیه او کاری کند که منجر به جنگ شود. امام معمولا وقتی از پادشاهان و سران و تجمع منطقه نام می­بردند، منظورشان همه دولت­های منطقه غیر از عراق و سوریه بود. یعنی جاهایی که پادشاهی بود و این ادعا هیچ سندیت تاریخی ندارد و چنین مساله­ای در کلمات و گفتار امام وجود ندارد و من چنین ادعایی را قبول ندارم. مساله جنگ کاملا برنامه­ریزی شده بود و ترکیبی از فرصت­طلبی صدام و انتقام­کشی شیوخ منطقه و حمایت­های آمریکا دست به دست هم داد و جنگ را به عنوان جزیی از یک عملیات ضد انقلابی به ایران تحمیل کردند و این کاملا مستقل از نحوه برخورد ایران با دولت عراق است، لذا انگیزه شخصی علیه صدام نداشته بلکه به دلیل تحمیل جنگ به انقلاب اسلامی، امام او را مستحق تنبیه و خروج از ایران می­دانست.
منبع: سایت محسن رضایی

فتح خرمشهر به عنوان یک حادثه تاریخی و سرنوشت‌ساز، پایان‌بخش دوره اول جنگ است که با تجاوز عراق به ایران در تاریخ 31 شهریور سال 1359 آغاز شد و با آزادسازی مناطق اشغالی به پایان رسید. ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر به مدت شش سال و تحولاتی که در این مرحله از جنگ صورت گرفت، به ویژه نحوه پایان جنگ، پرسش از علت ادامه جنگ را به یک پرسش بنیادین تبدیل کرده است. در این زمینه ملاحظاتی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد:
1ـ تصمیم‌گیری برای پایان دادن یا ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر با نظر اجماع نخبگان و مسئولان سیاسی ـ نظامی کشور و در حضور امام راحل و پس از برگزاری جلسات متعدد، اتخاذ شد.
شرایط تصمیم‌گیری، ناظر بر این معنا بود که قوای نظامی ایران با آزادسازی مناطق اشغالی، ماهیت جنگ تجاوزکارانه و فرسایشی را با کسب برتری سیاسی ـ نظامی تغییر داده‌اند و در چنین وضعیتی به زعم آمریکا و غرب، ارائه هرگونه امتیاز به ایران به معنای به رسمیت شناختن برتری نظام برآمده از انقلاب اسلامی و با منافع غرب در تضاد است. بنابراین، اجتناب از ارائه هرگونه امتیاز به ایران، یک سیاست کلی و مورد توافق بود که از سوی آمریکا و غرب دنبال می‌شد. بر پایه همین ملاحظه با تعریف برتری ایران به عنوان تهدید منافع آمریکا و غرب، مهار این برتری هدف سیاست‌های جدید منطقه‌ای آمریکا قرار گرفت.
2ـ راه‌حل‌های پیشنهادی برای پایان دادن به جنگ در این مرحله، عموما از سوی برخی کشورهای منطقه، از جمله عربستان مطرح شد که بیشتر ناظر بر تشکیل صندوق مشترک برای پرداخت خسارت به ایران و عراق بود. به این ترتیب که کشورهای منطقه با تشکیل صندوقی مشترک، مبالغی را به صندوق واریز کنند و تدریجا برای بازسازی ایران و عراق پرداخت شود. در این زمینه، صحبت از مبلغ 25 میلیارد دلار تا 50 میلیارد دلار مطرح شد؛ اما به دلیل اینکه راه‌حل متناسب با شرایط برتری ایران نبود و سایر خواسته‌های ایران مانند محکوم کردن متجاوز، عقب‌نشینی کامل از خاک ایران، مورد توجه قرار نگرفته بود، زمینه انجام مذاکرات فراهم نشد، در نتیجه رقم قطعی مشخص نیست.
3ـ فاصله زمانی تصمیم‌گیری ایران پس از فتح خرمشهر تا انجام عملیات رمضان با وقوع برخی رخدادهایی همراه شد که نقش مهمی در شکل‌گیری ادامه جنگ داشت. در حالی که در سوم خرداد سال 1361 خرمشهر فتح شد و در تاریخ 14 خرداد، اسرائیل به جنوب لبنان حمله کرد، تصور اولیه در ایران، ناظر بر این معنا بود که نگرانی از پیروزی ایران منجر به گشایش جبهه جدید شده است. واکنش سیاسی ـ نظامی ایران با اعزام هیأت دیپلماتیک در تاریخ 17 خرداد و سپس اعزام برخی از نیروهای نظامی و اعلام آمادگی برای جنگ در دو جبهه، متأثر از همین ملاحظات بود.
در تاریخ 20 خرداد، عراق آمادگی برای عقب‌نشینی یکجانبه را اعلام و در تاریخ 30 تیر آن را اجرا کرد. در این مرحله 5 هزار کیلومتر از خاک ایران، همچنان در اشغال ارتش عراق بود که در عقب‌نشینی تنها 2500 کیلومتر از آن تخلیه شد و مناطق حساس مانند ارتفاعات استراتژیک و شهر نفت‌شهر در اشغال نیروهای عراقی باقی ماند.
ملاحظات سیاسی ـ نظامی جدید سبب شد، امام(ره) با احساس نگرانی از ماهیت سیاست‌های جدید آمریکا و اسرائیل و عراق، روند اعزام نیرو به لبنان را متوقف و دستور بازگشت نیروها را صادر کردند.
در چنین فضایی، قطعنامه 522 در تاریخ 22 تیر ماه از سوی سازمان ملل صادر شد که هیچ‌کدام از درخواست‌های ایران مورد توجه قرار نگرفته بود و همچنان از جنگ به عنوان وضعیت میان دو کشور نام برده می‌شد!
مجموعه رخدادهای سیاسی ـ‌ نظامی در سطح منطقه، مواضع جدید آمریکا، ماهیت قطعنامه جدید سازمان ملل، تماما نگرانی ایران را ـ مبنی بر اینکه کلیه تلاش‌ها و سیاست‌ها برای مهار و برتری ایران سازماندهی شده است ـ تشدید کرد و در نتیجه، تصمیم‌گیری اولیه پس از فتح خرمشهر، با آغاز عملیات رمضان در تاریخ 23 تیر ماه سال 1361 و با هدف تأمین صلح شرافتمندانه و تنبیه متجاوز به اجرا گذاشته شد.
4ـ نقد و بررسی تصمیم‌گیری برای ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر و طرح پرسش در این زمینه، برای نخستین بار از سوی نهضت آزادی مطرح شد. مسئله قابل توجه در این زمینه، این است که انتقاد نهضت آزادی نزدیک به یک سال پس از تصمیم‌گیری و اجرای آن و با مشاهده نتایج این تصمیم‌گیری، اعلام شد. حال آنکه اگر نهضت در این زمینه دیدگاه و موضعی داشت،‌ برای تأثیرگذاری بر روند تصمیم‌گیری‌ها باید همانند حزب توده که در همان موقع، اقدام به موضع‌گیری کرد، با صدور بیانیه، مواضع خود را رسما اعلام می‌کرد.
فارغ از این ملاحظه، نقدهای ناظر بر تصمیم‌گیری برای ادامه جنگ، اصولا بر اساس نتیجه و بدون توجه به شرایط طرح می‌شود، حال آنکه جدا کردن یک تصمیم از شرایط و بستر تاریخی آن، مانع از فهم ضرورت‌ها و دلایل این تصمیم‌گیری خواهد شد.
گزینه‌های موجود برای تصمیم‌گیری ایران، به گونه‌ای بود که اگر برای توقف جنگ تصمیم‌گیری می‌شد، امتیاز قابل ملاحظه‌ای به ایران واگذار نمی‌شد و هیچ تناسبی با شرایط برتری ایران نداشت و احتمالا زمینه درگیری مجدد ایران و عراق نیز فراهم می‌شد. امروز همان تصمیم‌گیری با طرح این پرسش روبروست که چرا ایران این‌گونه جنگ را پایان داد؟ و حال آنکه، در آن هنگام از موضع برتر برخوردار بود و دشمن دچار شکست شده بود؟
این توضیح ناظر به این معناست که پیچیدگی‌های حاکم بر شرایط تصمیم‌گیری پس از فتح خرمشهر، به گونه‌ای بوده است که هرگونه تصمیم‌گیری با توجه به پیامدهای آن می‌توانست، پرسش‌زا باشد و تنها تفاوت در نوع پرسش‌هاست، نه اصل آن.
مرکز پژوهش‌های اجتماعی نخست‌وزیری در خرداد سال 1361، طی یک نظرسنجی از عده‌ای با شرایط سنی، تحصیلی و جنسیت متفاوت، «نظرات مردم در مورد ادامه جنگ و ورود به خاک عراق» را مورد بررسی قرار داده است. در این نظرسنجی، «نظر مردم در مورد ادامه جنگ»، وارد شدن به خاک عراق در صورتی که عراق شرایط ما را نپذیرد و دلایل عدم ورود به خاک عراق، مورد توجه قرار گرفته است.
در پاسخ به این پرسش که جنگ را تا کجا ادامه باید داد، خروج عراق از خاک ایران با 7/30 درصد و سقوط صدام با 5/28 درصد، بیشترین آرا را کسب کرده است. دیگر گزینه‌ها همچون گرفتن خسارت 4/12 درصد و صلح تنها 2 درصد را به خود اختصاص داده‌اند. در حالی که پاسخ نمی‌دانم، 4 درصد بوده است.
در پاسخ به این پرسش که اگر عراق شرایط ما را نپذیرد، آیا صلاح می‌دانید وارد خاک عراق شویم، بر حسب جنسیت پاسخ مثبت، 1/70 درصد، پاسخ منفی 1/15 درصد و نمی‌دانم 2/9 درصد و بر حسب سن، پاسخ مثبت 9/76، پاسخ منفی 7/7 و نمی‌دانم 4/15 درصد است. بر حسب میزان سواد پاسخگویان، پاسخ مثبت 4/48، پاسخ منفی 2/32 و پاسخ نمی‌دانم 5/6 درصد است.
درصد پاسخ‌ها به تناسب مناطق بیستگانه تهران متفاوت است. چنانکه پاسخ کسانی که یکی از بستگان آنها در جبهه بوده است، در مورد ورود به خاک عراق، 3/58 درصد مثبت و 20 درصد منفی و 20 درصد نمی‌دانم می‌باشد.
این نظرسنجی، فارغ از اینکه تا چه میزان می‌تواند از نظر علمی اعتبار داشته باشد، بیانگر بخشی از واقعیت اجتماعی و افکار عمومی نسبت به مسئله جنگ و تصمیم‌گیری در مورد پایان یا ادامه آن و در میان اقشار مختلف با موقعیت‌ها و شرایط متفاوت است که با میانگین 70 درصد با آنچه پس از فتح خرمشهر واقع شد، موافقت خود را بر ادامه جنگ اعلام کرده‌اند.