بازخوانی مجاهدت‌های فکری شهید آوینی (1)
مقدمه:
بیستم فروردین، مصادف است با سالگرد شهادت سید شهیدان اهل قلم، آقا سید مرتضی آوینی عزیز. به همین منظور سعی می‌کنیم در قالب سلسله مطالبی به بازخوانی برخی از آثار کمتر پرداخته شده‌ی وی بپردازیم.
گروه فرهنگی - فاینما تولوا فثم وجه الله ... کتاب "آغازی بر یک پایان" با موضوع (انقلاب اسلامی و پایان انتظار) نوشته استاد شهید مرتضی آوینی است. این کتاب مجموعه‌ای از مقالات نگارنده است که بیش تر وجهه‌ی نظر اعتقادی و سیاسی او را نشان می‌دهد و در چهار بخش تنظیم شده است و دارای فهرستی با چنین مضامینی است: روزگار نو، داغ بی تسلی، امام(ره)و حیات باطنی انسان، دهه شصت و امام خمینی، گرداب شیطان، در برابر فرهنگ واحد جهانی ...
در بخش از داغ تسلی چنین آمده: داغ های همه تاریخ را ما به یک باره دیدیم،چرا که ما امت آخرالزمانیم، و خمینی، این ماه بنی هاشم، میراث داار صاحبان عهد بود در شب یلدای تاریخ. در عصر ادبار عقل و فلک زدگی بشر، در زمانه غربت حق، در عصری که دیگر هیچ پیامبری مبعوث نمی شد و هیچ منذری نمی آمد، خمینی میراث دار همه انبیا و اسباط ایشان بود و داغ او بر دل ما، داغ همه اعصار، داغی بی تسلی.
امام (ره) ما را آموخت که «عرفان را با مبارزه جمع کنیم» و خود بهترین شاهد بود بر این مدعا که عرفان هین مبارزه است، و از این پس دیگر چه داعیه ای می ماند برای آنان که عرفان را به مثابه امری کاملا شخصی بهانه واماندگی خویش می گرفتند؟ او کتاب و سنت را در وجود خویش گشود و ما دانستیم که جهاد اصغر شرط لازم جهاد اکبر است و اولیای مقرب خدا در تمام طول تاریخ همواره بر همین شیوه زیسته اند.
همچنین در بخش دهه شصت و امام خمینی، دهه شصت را دهه ی امام خمینی نامیده و چنین می گوید:
دهه شصا دهه امام خمینی بود و از این پس دهه ها هر چه بیایند به جز او انتساب نخواهند داشت.این او بود که هر آن چه در تقدیر تاریخ انسان این عصر بود ظاهر کرد. حیات انسان هایی چون او نفخه ای از نفخات روح اللهی است که در تن انسان می دمد، در تن زمین مرده، و آن را حیات می بخشد. امام خمینی انسانی چونان دیگران نبوده؛ از قبیله انبیا و اصحاب آنان بود و مصداقی از مصادیق معدود «نبا عظیم»... که هر هزار سال یکی می رسد، و مراد از این«هزار»، عدد هزار نیست؛ مراد آن است که او از خیل یادآوران است و مورد خطاب انما انت مذکر.
امام خمینی پیامبر تازه ای نیود، اما از یادآوران بود، از مخاطبان انما انت مذکر، که عهد فطری مردمان با خداوند را به آنان یادآوری کرد و بعد از چند قرن که از هبوط بشر در مصداق جمعی کلی می گذشت، چونان اسلاف خویش- از ابراهیم و اسماعیل تا محمد(ص)- دوره ای از جاهلیت را شکست و عصر دیگری از دین داری را آغاز کرد. این عصر تازه را باید« عصر امام خمینی» نام نهاد، چنان که حق آن بود که اعصار پیشین را نیز به انبیا و اوصیا و یادآوران دیگر انتساب می دادند.
وجود امام خمینی و برکات آن را تنها کسانی می توانند حقیقتا درک کنند که در جست و جوی تاریخ تحول باطنی انسان بر کره زمین- که خاستگاه تحولات ظاهری اجتماعی و اقتصادی و سیاسی حیات او نیز هست- به تاریخ انبیا رجوع می کنند. هم آنان اند که در وصف امام خمینی می گویند:« او بت شکنی دیگر از تبار ابراهیم بود.»
شهید آوینی در بخش پروسترویکای اسلامی وجود ندارد اینگونه شرح داده:
در نظر بنیانگذار جمهوری اسلامی، اسلام عین ولایت بود. مردم نیز فطرتا به ولایت فقیه ایمان داشتند و اصلا«تقلید» در میان شیعه به معنای پذیرش ولایت فقها و مجتهدان است در حوزه احکام عملی. عمل و نظر نیز در حقیقت عالم- نه در مناطق ارسطویی- دو نحو از تحقق و تعین یک وجود واحد است و بنابراین، تشکیکاتی مبنی بر انشقاق نظر و عمل و یا «رابطه تولیدی» میان ادراکات حقیقی و اعتباری_از لحاظ منطقی_ نمی توانند تاثیراتی آنی در تضعیف این رابطه فطری داشته باشند. جمهوری اسلامی آن است که در نظر امام وجود داشت نظامی است مبتنی بر ولایت که بر رای جمهور مردم نیز تکیه دارد و این معنا را هرگز نباید با دموکراسی خلط کرد. دموکراسی را می توان مسامحتا این چنین معنا کرد: حکومت مردم بر خویش بر اساس قوانینی که خودشان وضع کرده اند.
چرا ما از اثبات مغایرت بین حکومت اسلامی و دموکراسی می هراسیم؟ زیرا هنوز در فضای فرهنگی غرب نفس می کشیم و در تبلیغات جهانی غرب، حکم بر این قرار گرفته است که «هر چه غیر دموکراسی است استبداد است.» خیر، این چنین نیست. دموکراسی_ حکومت مردم_ در برابر تئوکراسی_ حکومت خدا_است و حکومت خدا لزوما غیر مردمی نیست، چنان که دموکراسی در غرب نیز به اعتقاد ما اکنون در یک «حاکمیت استبدادی پنهان» صوررت بسته است.
حکومت خدا یعنی حکومت احکام خدا از طریق بندگانی که با این احکام از دیگران آشناتر هستند، یعنی ولایت مجتهد یا فقیه. و این حکومت ضرورتا مردمی است چرا که دست بیعت مردم نیز در آن دخیل است؛ همین سان که هست.
در بخش جمهوریت یا اسلامیت؟ می‌خوانیم که:
خواهم گفت که «جمهوری اسلامی» همچون ثمره سیاسی انقلاب اسلامی ایران، مفهومی نیست که از انضمام این دو جزء_جمهوریت و اسلامیت_ حاصل آمده باشد و بنابراین، با تحقیق در رابطه این دو جزء با یکدیگر نیز قابل شناخت نیست.به عبارت روشن تر، «اسلامیت» در جهان امروز همچون صورتی از یک نظام حکومتی، تعریف ناشده و موهوم است، حال آن که «جمهوریت» چنین نیست. تجربه های سیاسی دنیای جدید، علی الخصوص در این سه قرن اخیر، تماما در جهت تعریف و تبیین چگونگی حضور مردم در حکومت ها بوده است و بنابراین، در ترکیب« جمهوری اسلامی»، صفت« اسلامیت» نمی تواند به تبیین و تعریف بیش تر معنای این ترکیب مادی برساند و ... خواه ناخواه آن چه در عمل پیش خواهد آمد وضعیتی غیر مشخص چون حکومت پاکستان خواهد داشت که یکی از بدترین انواع دموکراسی است. گذشته از آن که «جمهوریت» همان «دموکراسی» نیست و بنابراین، آنان که قصد دارند با استفاده از این تعابیر بیان مقصود کنند بهتر است نخست در حدود این تعابیر و نسبت آنها با یکدیگر بحث کنند.
آوینی در بخش دولت پایدار حق فرا می رسد که جزء آخرین بخش های کتاب است علت تغییر و علت دفعی بودن تغییر را اینگونه بیان کرده: «تغییر» لازمه وجود جهان است و در «زمان» لفظی است بیان گر همین تغییر. عالم هستی«ذات واحد»ی است متحول، و درست خلاف آن چه می پندارد، این تحول علت وجود زمان است، نه بالعکس.
مقصد تکاملی یا غایت آدم کجاست؟ من نمی دانم بدون تفکر و تامل در «طرح کلی عالم» چگونه می توان به حقیقت رسید.مورچه ای که تلاش می کند تا آذوقه زمانش را جمع آورد نه در عالم تامل می کند و نه خود را می شناسد، و همین که بشر در طرح کلی عالم می اندیشد و در جست و جوی حقیقت است معلوم می دارد که او روحا امکان محیط شدن بر عالم هستی را دارد، اگرچه جسما به خاک وابسته است و امکان پرواز نیز ندارد. و حقیقت هیچ چیز را بیرون از طرح کلی عالم نمی توان دریافت، چه برسد به حقیقت وجود انسان را که مظهر همه عوالم است.
حقیقت آخرین چیزی است که بشر_ در مقام کلی خویش_ به آن خواهد رسید و بنابراین، «حکومت حق» که بر مطلق عدل بنا شده، آخرین حکومتی است که در سیاره زمین برپا خواهد شد. همه تحولات تاریخی در حیات بشر «در انتظار موعود» صورت گرفته است، چه بدانند و چه ندانند.
آغازی بر یک پایان از مجموعه آثار شهید آوینی است که توسط نشر واحه ارائه شده.
منبع مقاله :
