هنر و هنر دینی در كلام مقام معظم رهبری
هنر، عبارت است از: كیفیت بیان و ادای یك مطلب به شكلی زیبا و ظریف و توأم با ذوق. این را ما هنر میگوییم كه شامل: سخن گفتن، شعر گفتن، داستان نوشتن، نویسندگیهای هنرمندانه و انواع و اقسام شاخههای گوناگون، هنر می شود. در هنر اصل این است كه آن هنرمند، یك پیام و مقصود و مضمونی در ذهن داشته باشد و بخواهد آن را به مخاطبین خودش تعلیم بدهد و به ذهنها و دلها برساند و در آن رسوخ بدهد. دوم این كه آن كار را با ظرافت و زیبایی و به صورت جاذبه دار انجام دهد؛ كه این را ما هنر میگوییم و هنر را به این ترتیب تعریف میكنیم.(1)
میدانید هنر این خصوصیت را دارد كه به خاطر ملایمت با طبع آدمی، بی شك در طبع او اثر میكند. هر هنری در طبع آدمی اثر میگذارد، اگر چه آن كسی كه مورد اثر قرار گرفته، نتواند آن هنر را تحلیل كند. هنر اثر خود را میگذارد؛ یعنی دل را منقلب میكند و اثری در روح باقی میگذارد. هر چهمایهی هنری كمتر باشد، اثر همكمتر میشود.(2)
هنر، مكمل وجود انسان و جامعه است(3) و «هنر برای هنر»، حرفی است بی معنا.(4)
هنر، یك شیوهی بیان و یك شیوهی ادا كردن است؛ حقیقت هنر چیزی جز این نیست. منتها این شیوهی ادا و این شیوهی بیان، وقتی كه هنر به معنای حقیقی كلمه شد از همه چیز دیگر، از هر تبیین دیگر، رساتر و دقیقتر و سازگارتر است.(5)
هنر، بیان كنندهی احساس انسان است و بدون هنر اتصال دوره های مختلف تاریخ انسان میسر نیست.(6) هنر دقیق ترین و رساترین وسیلهی انعكاس اندیشه ها و آرمانهای شریف میباشد.(7)
هنری كه در خدمت حق، انسانیّت و راستی و درستی قرار داشته باشد، ارزشمند محسوب میشود.(8) اگر در جامعه درخشش هنر وجود داشته باشد، فضای جامعه درخشان میشود.(9)
مردم را باید با مؤثرترین ابزارها با مسایل آشنا كرد كه البته باید روی ابزارهای هنری تكیه و تأكید بیشتری بشود و یك مجموعهی هنری در این رابطه به صورت مبانی كاری، مشغول فعالیت باشند. ما در زمینهی كار هنری در گذشته و پیش از انقلاب خیلی كم كاری داشتهایم.(10)
من روی این مسألهی هنر خیلی اهتمام دارم؛ ما از لحاظ هنر عقب هستیم. دنیا از ابزار هنر علیه انقلاب به شدّت استفاده میكند. البته این را هم عرض بكنم كه من با این كه این ارشاد و هدایت واقعی را قبول دارم و شدیداً به آن معتقد هستم، سختگیری نسبت به بعضی چیزها را قبول ندارم. لذا هر چیزی را كه میخواهید مقرر بكنید، سعی بشود از یك بینش فكری و منطقی قابل دفاع ناشی شده باشد.(11)
اگر یك انقلاب و یك فرهنگ، یك تمدن و یك حقیقت به میدان هنر راه نیابد و از شیوههای هنری برای مطرح شدن بهرهگیری نكند، آن انقلاب، فرهنگ و تمدن در جامعه رشد نخواهد كرد.(12)
شكی نیست كه كسانی كه تفكر یا انگیزه یا اَهوای غلط دارند، از هنر استفاده خواهند كرد. هنر چیزی است كه همهی صاحبان شعور در جهان میخواهند از آن استفاده كنند. اصلاً در دنیا هیچ صاحب عقلی وجود ندارد كه نخواهد از هنر استفاده كند. یكی از انواع استفاده هم این است كه اندیشهی ناپاكی را به وسیلهی هنر در ذهن انسانها بریزند.(13)
هنر اسلامی یعنی هنری كه با محتوا و هدفها و آرمانهای اسلامی به وجود بیاید تا بتواند در مقابل آن هنری كه انسانها و جوانها را گمراه میكند، بشر را با سرگرم كردن به چیزهایی غیرواقعی و دروغ از آرمانها و ایده های خودش باز میدارد و در صحنه های علمی به ظلم های عالَم كمك میكند، از
مظلومین عالم هرگز دفاع نمیكند و در خدمت زر و زور استكبار است، بایستد.(14)
هنر، بهترین وسیله برای انعكاس مفاهیم اسلامی و انسانی است. انقلاب و جامعهی اسلامی برای برقراری ارتباط و ابلاغ مكنونات قلبی خود به مخاطبینش به هنر فاخر و برجسته نیاز دارد. لذا دانشجویان ما باید هنر را مغتنم بدانند و آن را در جهت انعكاس مفاهیم و ارزشهای اسلامی مردم به كار ببرند.(15)
كاری كه به نظر بنده باید بشود این است كه: مفاهیم اسلامی و ارزشهای اسلامی درست شناخته و دانسته شده تا سرچشمههای گوناگون هنری به خودی خود بجوشد و بروز كند.(16)
در یك جامعهی اسلامی، هنر باید منطبق با موازین اسلامی باشد و انحراف در مسایل هنری به هر شكل كه باشد، پذیرفته نیست.(17)
هنر در صورتی ارزش دارد كه یك محتوایی داشته باشد و یك چیزی را بیاموزد. خطی را كه مردم آن را تعقیب میكنند، روشن كند. در كل برای سعادت و رستگاری مردم، یك عامل باشد؛ این هنر را هنر متعهد مینامند.(18)
پیغمبر اسلام صلیاللهعلیهوآلهوسلم از همهی ابزارهای ممكن برای حمل همین فكری كه شما هنرمندان به دنبال این هستید، استفاده كردند. در این راه از فاخرترین و مترقیترین نوع هنر كه در قرآن متجلی است، بهره جستند. شما اگر در قرآن كریم و بیانات حضرت رسول ( صلیاللهعلیهوآلهوسلم ) دقت كنید، خواهید دید كه در مفهوم «توحید»، دشمنی با شرك و بت و شیطان، كه مظهر پلیدی است، تصمیم بر تلاش و كار خستگیناپذیری، محبت به مردم و تكریم انسان و انسانیت و حمایت از مظلومان و مستضعفان، در سرار آن موج میزند. یعنی كلیهی اصول اسلام و مسایلی كه جزء پایههای اساسی انقلاب به شمار میرود، در تمام قرآن و ادبیات درست صدراسلام موجمیزند و هیچگونه حركت زیگزاگی در آن نیست.(19)
در زمینهی هنر و تربیت هنری، ما در گذشته و پیش از انقلاب متأسفانه خیلی كم كاری داشتیم و این باید جبران بشود.(20)
هزاران چشمهی جوشنده را دستهای پلید و خائن آلوده كردند؛ نه فقط در دوران رژیم ستم شاهی وابسته كه اوج محنت و نكبت بود، بلكه در طول قرنها. ما از لحاظ هنری ملتی هستیم كه استعدادمان از ملتهای دیگر كمتر نیست؛ تاآن حد كه من با هنر و هنرمندی آشنا هستم، میبینم كه ما خیلی سابقه داریم. مضامینی كه در شعرهای ما، در قصهها و در برخی از انواع دیگر هنر در كشور و ملت ما هست و از دیرزمان وجود داشته، برجسته است. در زمان خودمان هم، آن دوران محنت بزرگ تاریخ ملت ایران كه آّمده بودند تا همه چیز را غارت كنند و ببرند و خورده بودند، میدیدیم استعدادهای بسیار برجسته ای در زمینهی شعر، در زمینهی قصهنویسی و در زمینهی فیلم و عكس و چیزهای دیگر وجود داشت، اما این سرچشمهها را با دستهای آلودهی خودشان آن چنان آلودند كه نه فقط تشنگی رابر طرف نمیكرد، نه فقط شفابخش نبود، كه كشنده بود.(21)
وقتی انقلاب شد، همه چیز ما عوض شد. همهی جریانها تغییر پیدا كرد. هنر هم همینطور. بگذریم از تعداد هنرمندی كه باز همحاضر نشدند با مردم راه بیایند و در خدمت قرار بگیرند.(22)
هنر در جمهوری اسلامی یك وسیله و ابزار و از شمار بهترینهاست. اگر جمهوری اسلامی حرفی برای گفتن و یا ایدهای برای عرضه كردن دارد، این عرضه باید با بهترین شیوهها كه همان هنر است، انجام گیرد.(23)
شك نبایدكرد كه انقلاب به هنر نیازمند است. هنر انقلاب از آن جا كه باید حامل مفاهیمی نو و آشنا باشد و از آن جاكه باید با همهی معارضهها و خصومتهایی كه هیچ انقلابی از آن مصون نیست، درگیر شود و از آن جاكه باید معارف نوین را در ذهنها راسخ و ماندگار سازد، ناگزیر باید هنر، ممتاز و فاخر و پیشرو باشد.(24)
امروز با حاكم شدن ارزشهای الهی و با ورود تودههای مردم در صحنه های جدّی و واقعی زندگی، میدان هنر آزمایی به روی همه باز است. فضای انقلابی، آن هم انقلابی به معنای حقیقی كلمه كه متكی به دست و دل مردم است، خود، بزرگترین مشوق است. مفاهیم انقلابی و حماسههای مردمی و آرمانهای انقلاب، وسیعترین عرصهی جولان ذهن شاعر و هنرمنداست. هر ذهن آفریننده میتواند: درشرف و شجاعت این مردم، در مبارزه به خاطر زندگی شایسته با گرگان درندهی استكبار، در شكستن بتهای زرو زور و تزویر، در صفای دل جوانان، در استحكام و مقاومت مادران، در افراشتن پرچم حمایت از مستضعفین و درصدها جلوهی انقلاب اسلامی، مسحور كنندهترین زیباییها را ببیند و با سرانگشت ذهن خلاق خود برای دیگران ترسیم كند. این طبیعیترین توقعی است كه انقلاب از شاعر و هنرمند امروز دارد. انقلاب، بیشك چشم به راه آنها كه می گفتند «بر طاغوت»اند، امّا در عمل با «طاغوت» رفتند، نخواهد ماند. بیشترین تكیهی انقلاب بر نیروهای زاییده از انقلاب و پرورش یافته در مهد آن است.(25)
هنر امروز ایران، هنر «مقاومت» است، نه هنر «تسلیم وسازش». این گونه هنر، شرط اصلی آگاهی و زمانشناسی و نیز شجاعت و گستاخی در برابر تهاجم وحشیانهای است كه در آن از همهی ابزارها برای
سركوبی و به ذلت كشانیدن ملت ما استفاده میشود.
بقایای هنر دوران طاغوت كه تسلیم در برابر تهاجم فرهنگی بیگانگان، روح و ویژگی اصلی آن بود، نمیتواند در بنای فرهنگ و هنر انقلابی این روزگار نقش و سهمی داشته باشد.(26)
عزیزان توجه داشته باشید! هنری كه امروز به نام «هنر اسلامی» و «هنر انقلابی» ارایه میشود، آبروی جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی است. لذا باید هم از لحاظ تكنیك و هم از لحاظ محتوا همواره در منتهای قوّت باشد. ما امیدوار هستیم كه آن اوج و جهش را بعد از چندسال به دست بیاوریم. باید محتوای هنر و قالب هنر، هر دو با هم و به موازات هم، ترقّی و پیشرفت داشته باشد.(27)
هنر اسلامی اساساً غیر از هنر مسلمانان است. این را من بارها در صحبتهایم گفتهام. غالبا هنر مسلمانان با هنر اسلامی اشتباه میشود. خوب، اگر یك مسلمانی یك آهنگ یا یك فیلم ساخت، آن آهنگ یا فیلم ساختهی یك مسلمان است، امّا لزوما اسلامی نیست.
هنر اسلامی آن چیزی است كه در آن عنصر سازندهای از اندیشهی اسلامی وجود داشته باشد. یعنی در قالب هنریِ آن، نه فقط در محتوا، چیزی از اسلام و اندیشهی اسلامی وجود داشته باشد. این میشود هنر اسلامی. بروید دنبال این كه بتوانید سررشتهی هنر اسلامی را پیدا كنید.(28)
بنده از تهدل و از بن دندان، ایمان راسخ و قطعی دارم كه هنر آیندهی این كشور، هنری جوشنده و هنری برتر خواهد بود. همانطور كه در میدانهای دیگر مشاهده كردیم.(29)
پي‌نوشت‌ها:
(1) روزنامهی جمهوری اسلامی، 21/1/64.
(2) روزنامهی جمهوری اسلامی، 4/1/65.
(3) روزنامهی جمهوری اسلامی، 22/3/61، در جمع شعرا و هنرمندان.
(4) روزنامهی جمهوری اسلامی، 6/9/72، در دیدار از اولین نمایشگاه نگارگری اسلامی.
(5) روزنامهی جمهوری اسلامی، 29/9/65، در سومین كنگرهی شعر و ادب.
(6) مجلهی سروش، 2/12/58.
(7) مجلهی سروش، 14/1/61.
(8) روزنامهی سلام، 25/4/70.
(9) روزنامهی جمهوری اسلامی، 29/3/61.
(10) روزنامهی جمهوری اسلامی، 3/4/66، در مراسم سالگرد تأسیس سازمان تبلیغات.
(11) روزنامهی جمهوری اسلامی، 5/9/71، در دیدار با وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی.
(12) روزنامهی جمهوری اسلامی، 22/3/61.
(13) روزنامهی جمهوری اسلامی، 15/7/70.
(14) روزنامهی جمهوری اسلامی، 6/11/71.
(15) روزنامهی اطلاعات، 2/8/70.
(16) روزنامهی كیهان، 12/7/73.
(17) روزنامهی جمهوری اسلامی، 5/9/71.
(18) مجلهی پیام انقلاب، 4/3/59.
(19) روزنامهی جمهوری اسلامی، 22/8/68.
(20) روزنامهی جمهوری اسلامی، 3/4/66.
(21) روزنامهی جمهوری اسلامی، 16/12/63.
(22) روزنامهی جمهوری اسلامی، 31/6/63.
(23)روزنامهیجمهوریاسلامی،12/3/63،پیرامونحجابوهنر.
(24) روزنامهی جمهوری اسلامی، 14/8/65.
(25) روزنامهی جمهوری اسلامی، 27/9/63.
(26) روزنامهی جمهوری اسلامی، 15/2/64.
(27) روزنامهی جمهوری اسلامی، 31/6/63.
(28) روزنامهی جمهوری اسلامی، 16/11/60، پیام به شركتكنندگان در مسابقات بین المللی قرائت قرآن.
(29) روزنامهی جمهوری اسلامی، 16/12/63، در گشایش تالار اندیشه.
منبع:artesfahan.ir
