«خدا را! خدا را! همسایگان را بپایید که سفارش‌شدهٔ پیامبر شمایند، و پیوسته درباره آنان سفارش می‌فرمود چنان که گمان بردیم برای آنان ارثی معین خواهد کرد.»
همسایه کیست؟
خداوند متعال در قرآن كریم ضمن برشمردن حقوق اسلامی مسلمانان در قبال یكدیگر، نیكى به گروه های مختلف را سفارش مى كند و در مورد همسایه سفارش مى کند: «وَ الْجارِ ذِی الْقُرْبى وَ الْجارِ الْجُنُب ؛ و همسایه نزدیك و همسایه دور را مورد احسان خویش قرار ده.» (نساء/36)
در تفسیر آمده است: «دور و نزدیك در این آیه به نظر مى رسد همان دورى و نزدیكى مكانى باشد. از آنجا كه كلمه همسایه، دارای مفهوم محدودی است ، تنها همسایگان نزدیك را در برمى گیرد، شاید براى توجه دادن به وسعت مفهوم آن از نظر اسلام، راهى جز این نبوده است كه نامى از همسایگان دور نیز به صراحت برده شود.»
رعایت حق همسایه
رعایت حق همسایگان و رفتار خوب با آنان ، سرچشمه بركات هاى فراوانى خواهد بود كه از آن جمله می توان به تقویت روحیه همكارى با هدف پاكیزگی و آبادی محیط، یاری یکدیگر در مواقع خطرات و سختی ها و همراهی در شادی ها، اشاره كرد كه آرامش روانى و طول عمر انسان را در پى دارد.
«حریم مسجد چهل ذراع است و تا چهل خانه از چهار‌طرف منزل همسایه به شمار می‌آید.»
باتوجه به جغرافیای شهری در آن زمان، این سفارش به معنای گستره همسایگی و پاسداشت امنیت همگانی در زندگی شهری است.
از سوی دیگر بى خبرى از حال همسایه و بى توجهى به حقوق آنان، از امورى است كه در اسلام مذموم و ناپسند است. پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله، كسى را كه خود، سیر بخوابد و همسایه اش گرسنه باشد، مؤمن نمى داند : «به من ایمان نیاروده است، كسى كه با شكم سیر بخوابد، در حالى كه همسایه اش گرسنه باشد.»
بنابراین وجود همسایه خوب، نعمتى ارزشمند برای انسان و همسایه خوب بودن، باعث افزایش محبت و دوستى می شود چرا كه انسان ها بنده احسان و نیکی هستند.
تعصب در همسایه داری
خوش رفتاری با همسایگان، در ایجاد تجمع هاى پرشكوه و الفت هاى اجتماعى، ثمر می دهد، رفع نیاز و رفت و آمد، احوالپرسى، عیادت، انفاق و صدقه، همه از وظایفى است كه بر عهده همسایه و نشانه انسان دوستى می باشد.
چنان که مولای متقیان امیرالمؤمنین علیه السلام چنین کرداری را جوانمردانه می داند و مى فرماید: « رسیدگى به همسایگان، جوانمردى است»
هم چنین در نهج البلاغه تاکید می کند که بر خصلت هایی هم چون همسایه داری اصرار بورزید و می فرماید:
«پس تعصّب بورزید برای خوی‌های پسندیده مانند پاسداشت حقّ همسایگی و امان.»
عمر را زیاد می كند!
وجود همسایه خوب، برای آدمی نعمتی ارزشمند و همسایه خوب بودن، مایه محبت و دوستی است. دل ها همواره متوجه جایی می شود که نیکی و مهربانی در آن حاکم باشد و هرجا که شهد خیر باشد، افراد گرد هم می آیند. حضرت علی علیه السلام می فرماید: «خوش همسایگی، هم آبادی ها را آباد و هم عمرها را زیاد می کند».
همسایه ارث می برد؟!
با توجه به آن چه در آموزه‌های دینی درباره حق امان و رعایت حقوق همسایگان آمده است، می‌توان این آموزهٔ اخلاقی را به پاسداشت امنیت همگان و رعایت حقوق شهروندان تعبیر کرد، چنان که در حدیث امام علی علیه السلام، آمده است:
«حریم مسجد چهل ذراع است و تا چهل خانه از چهار‌طرف منزل همسایه به شمار می‌آید.»
باتوجه به جغرافیای شهری در آن زمان، این سفارش به معنای گستره همسایگی و پاسداشت امنیت همگانی در زندگی شهری است. البته اگر سفارش‌های قرآن کریم، و پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله، در این باره لحاظ شود این امر فراتر از امنیت‌های تعریف شده و حقوق شناخته شده در دنیای امروز است، چنان که امام علی علیه السلام، در آخرین وصیت خود پیش از شهادت فرمود:
« رسیدگى به همسایگان، جوانمردى است»
«پس تعصّب بورزید برای خوی‌های پسندیده مانند پاسداشت حقّ همسایگی و امان.»
«خدا را! خدا را! همسایگان را بپایید که سفارش‌شدهٔ پیامبر شمایند، و پیوسته درباره آنان سفارش می‌فرمود چنان که گمان بردیم برای آنان ارثی معین خواهد کرد.»
سخن آخر
چه در آپارتمان چه در خانه مستقل، اگر همسایه تان را نمی شناسید یا روابط خوبی با او ندارید به سبکی زندگی می کنید که از بسیاری برکات معنوی، مادی و اجتماعی همسایه داری محروم شده اید!
هر کس که در کنار ما زندگی می کند؛ ناگزیر در پازل زندگی ما قرار دارد...
زندگی امروز ما اثری از همسایه داری ندارد و جامعه ما نیازمند فرهنگ سازی و تربیتی است، که در صورت تحقق، عاملی اساسی در حفظ امنیت شهری از آسیب‌های مختلف و کاهش شدید هزینه‌های ناشی از آسیب‌های امنیت شهری خواهد بود.
منابع:
نهج‌البلاغه، خطبه 192؛ نامۀ 47
اصول كافى، ج 2، ص 668
غررالحكم و دررالكلم، ج 7، ص 49
تفسیر نمونه، ج 3، ص 308
صدوق، الخصال، ص 544
حامد رفیعی - تبیان
