هگمتانه شاهد گویای تمدن کهن ایرانی

اگر برای سفر نوروزی تان به همدان سفر می کنید، باید بدانید به پایتخت تاریخ و تمدن این سرزمین سفرکرده اید. بنابراین پیش نیاز این سفر دیدن جایی است قدیمی ترین پایتخت ایران که هنوز در دل همدان زنده است، را به شما نشان بدهد. مجموعه هگمتانه از نوروز امسال برای بازدید هم وطنان بازگشایی شده تا شما را با فرهنگ و پیشینه کهن ایرانی آشنا کند.

همدان را پایتخت تاریخ و تمدن ایران نامیده اند. تپه باستانی هگمتانه در مرکز شهر همدان  از مهم ترین مکانهای دیدنی و تاریخی ایران بشمار می رود. بسیاری از باستان شناسان تپه هگمتانه را وسیع ترین تپه باستانی ایران دانسته و آن را بقایای ابنیه کاسی، مادی، هخامنشی و بعد از آن می دانند.

«هگمتانه» پایتخت شاهنشاهی مادها و پایتخت تابستانی ایران در زمان هخامنشیان و اشکانیان بوده است.این شهر کهن، نخستین پایتخت ایران بوده و به همراه آتن در یونان و رم در ایتالیا، از معدود شهرهای باستانی جهان است که همچنان زنده و مهم است.

معنی «هگمتانه» و نام آن در زبان های مختلف

هگمتانه یا هنگمتانه که به زبان پارسی قدیم به معنی محل تجمع بوده، ترکیبی از دو واژه «هنگ» به معنی جا و «متانه» به معنی تجمع است. این واژه در زبان یونان به صورت «اکباتان» در آمده است و در کتیبه های عیلامی به صورت «آگ ماتونو» آمده است. برخی نیز معتقدند که«آمدانه» یا «آمادای» که در کتیبه پلیسر پادشاه آشور آمده، به این محل اطلاق می شده است. هگمتانه در زبان ارمنی «اهمتان»، در زبان سریانی و پهلوی «همدان» و در گویش نویسندگان عرب همدان و در تورات «احتمانا» گفته شده است.

شهری که دیااکو ساخت

یونانیان هگمتانه را «اِکباتان» می خواندند و هرودوت این شهر را ساخته دیااکو دانسته و گفته است که هفت دیوار داشته است که هر کدام به رنگ یکی از سیاره ها بوده اند، ولی گروهی از دانشمندان بنای آن را به «فرورتیش»، سومین شاه ماد نسبت داده اند.

معماری منظم بی سابقه

از جمله ویژگی های شهر باستانی هگمتانه معماری و طرح و نقشه منظم این شهر بوده است، که در بین آثار باستانی به دست آمده کم سابقه است. در طول حفاریهای انجام شده در هگمتانه آثار ارزشمند و بی نظیری کشف شده که اغلب متعلق به دوران هخامنشیان و نیاکان آنهاست.

١٠ فصل حفاری و کشفیات هگمتانه

در طی ۱۰ فصل حفاری انجام شده از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۷۸، که حدود ۱۴۰۰۰ متر مربع از بقایای تپه هگمتانه مورد کاوش قرار گرفت، یکی از کهن ترین دوره های تمدن بشری نمایان شده است. همچنین یک حصار طولانی به ارتفاع ۹ متر و دو برج عظیم و کم نظیر در درون آن کشف شده است. از جمله کاوشهای علمی سال ۱۳۶۲ که تا کنون به انجام رسیده، منجر به شناسایی شهر بزرگی در دل تپه هگمتانه شده است.همچنین ادامه کاوش ها، بخش هایی از حصار عظیم شهر به قطر ۹ متر و ارتفاع ۸ متر را آشکار ساخته است.

آثار کشف شده حاکی از وجود یک شبکه منظم و پیشرفته آب رسانی در شهر حکومتی مادها و پارت ها است. در فواصل بین کانالهای آب رسانی، معابری با عرض ۵/۳ متر وجود داشته و کف این معابر، همه با آجرهای مربع شکل و منظمی، مفروش بوده است.

مساحت شهر باستانی

مساحت تپه هگمتانه حدود ۳۰ هکتار است، که با در نظر گرفتن بخش هایی که جزو محدوده تپه باستانی بوده، ولی اینک ساختمانهای مسکونی بر روی آن ساخته شده، به بیش از ۴۰ هکتار نیز می رسد.این تپه بیضی شکل، در داخل محدوده شهر فعلی همدان در دو سوی خیابان اکباتان (آیباتان) واقع شده است.

موزه هگمتانه همدان

موزه هگمتانه در سال 1373 شمسی در میدان هفت تیر شهر همدان افتتاح شده‌است. این موزه در شرق تپه هگمتانه و در کنار گودال معروف فرانسوی‌ها قرار دارد.

اشیای موزه مشتمل بر دوبخش اختصاصی واستانی است. در این مجموعه آثار سنگی، سفالی، استخوانی و فلزی از دوره های پیش و پس از اسلام به نمایش در آمده است.

در راهرو وتالار سمت راست موزه، اشیای مکشوف از هگمتانه نگهداری می شوند. از برجسته ترین این آثار می توان به پایه ستونهای متعلق به کاخهای هخامنشی از جمله شالی ستون مربوط به دوران اردشیر دوم با متن میخی، دو مهر استامپی سنگی وشیشه ای مربوط به دوران قبل از اسلام و سرگاو از جنس سفال متعلق به دوران هخامنشی اشاره کرد.

قدیمی‌ترین شیء در این موزه خمره کوچک سفالی متعلق به هزاره پنجم پیش از میلاد است که بسیار ارزشمند بوده و در همدان کشف شده است.

مجموعه تابوتهای سنگی وسفالی مربوط به دوره پارتیان که از میدان شیر سنگی بدست آمده اند، خمره ها وسنگهای تزئینی با نقوش زیبا وسنگ قبرهای دوران مختلف اسلامی، شاخص ترین نماینده های آثار کشف شده استانی می باشند که در سالن مرکزی و راهروی سمت چپ موزه قرار داده شده اند.

منابع :همگردی، آریا زمین، مکان بین

علیرضا عابدینی-تبیان