بعضی از شیعیان می‌‌گویند: فرزند امام حسن مجتبی(ع) به نام حسن مثنّی در کربلا نبوده، یا زنده نمانده است و نسل امام حسن(ع) ادامه پیدا نکرد. آیا این صحیح است؟ و آیا قاسم بن حسن بزرگ‌تر از ایشان بودند؟
پاسخ اجمالی
حسن بن حسن، پسر دوم امام حسن مجتبی(ع) بود. مادرش خوله نام داشت که فرزند منظور فزاریه بود.[1] حسن بن حسن معروف به حسن مُثنّی، شخصیّتی گران‌قدر، با فضیلت و با تقوا بود. او متولی صدقات امیرالمؤمنین علی(ع) بود. حسن مُثنّی زمان حکومت عبدالملک بن مروان را هم درک کرده و با حَجّاج بر سر امور صدقات اختلاف پیدا کرد.[2]ایشان در نهضت و قیام کربلا در کنار عمویش امام حسین(ع) حاضر بود.
طبق نقل برخی از مورّخین، حسن مثنی در سال 97ق و در زمان حکومت سلیمان بن مروان به شهادت رسیده است. به نظر می‌رسد که او پنجاه و سه سال عمر کرده است. با توجه به این تواریخ، می‌توان گفت که او در واقعه کربلا هفده سال داشته است.[3] بنابر این، با توجه به این‌که سن حضرت قاسم را سیزده سال گفته‌اند، باید گفت: او چهار سال از برادر خود بزرگ‌تر بوده و در دفاع از امامش کوتاهی نکرد. هر چند برخی منابع، سن حسن بن حسن را هنگام وفات، سی و پنج سال گفته‌اند ولی به نظر می‌رسد در این تاریخ یک جابه‌جایی صورت گرفته باشد؛[4] یعنی به‌جای پنجاه و سه، سی و پنج گفته شده است.
حسن بن حسن در بین اسیران کربلا بود و جراحتی هم برداشته بود. اسماء بن خارجه او را از اسیران جدا کرده و از ایشان نگهداری کرد. درباره ازدواج حسن مثنّی، آورده‌اند که از امام حسین(ع) یکی از دخترانش را خواستگاری کرد. امام(ع) به او فرمود: «هرکدام از دو دخترم را که می‌خواهی انتخاب کن». اما حسن مثنّی از روی حیا جوابی نداد. امام حسین(ع)، فاطمه[5] را برایش انتخاب کرد و فرمود: «او از همه بیشتر به مادرم حضرت فاطمه(س) شباهت دارد».[6] پس از مرگش، همسرش فاطمه به مدت یک سال بر سر قبرش چادر نصب کرده بود و در آن به عبادت می‌پرداخت. حسن بن الحسن هیچگاه ادعای امامت نکرد و کسی نیز مدعی امامت او نشد.[7]
سید بن طاوس در فضیلت و شرافت ایشان و برخی دیگر از فرزندان امام حسن(ع) می‌نویسد: این افراد کسانی هستند که همه مسلمانان به مقام والایشان اعتراف دارند.[8]
طبق بخشی از یک روایت که از امام رضا(ع) درباره تداوم نسل امام حسن و امام حسین(ع) نقل شده، چنین فهمیده می‌شود که حسن مثنّی فرزندان متعددی داشته و نسل امام حسن(ع) از طریق او و یکی دیگر از برادرانش به نام زید، تداوم یافته است، در این روایت آمده است: «نسل حسن بن علی(ع) از طریق فرزندان دو نفر از پسرانش به نام‌های زید و حسن، ادامه پیدا کرده. از زید، فرزندی به نام حسن و از حسن مثنّی فرزندانی به نام‌های عبدالله، ابراهیم، داود، جعفر و حسن، معروف به حسن مثلث، نسل امام حسن(ع) را تداوم بخشیدند».[9]
.[1] شیخ مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 20، کنگره شیخ مفید، قم، چاپ اول، 14133ق.
[2]. همان، ص 23 - 24.
[3]. امین عاملی، سید محسن، أعیان الشیعة، ج 5، ص 43، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، 1406ق.
[4]. همان.
[5]. او یکی از دختران امام حسین(ع) است که مادرش امّ اسحاق فرزند طلحة بن عبید الله تَیمیّه بود؛ الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 135.
[6]. الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 25.
[7]. همان، ص 26.
[8]. سید ابن طاووس، الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، ص 520، الخیام، قم، چاپ اول، 1399ق.
[9]. ابن بابویه، محمد بن علی، الخصال، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 2، ص 466، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول، 1362ش.
