شهر بادگیرها، شهر دوچرخه‌ها، نخستین شهر خشتی جهان القابی به نافه استان یزد، ایساتیس کهن خطاب می‌شود. اما شهر من این‌ها هست و در این‌ها خلاصه نمی‌شود، کافی است پای بر جادوی کویریش بگذاری، افسون آرامش تو را راهی پس کوچه‌های آشتی‌کنان کند، تا طعم خاطره را با بوی کاه‌گل نم‌خورده به جان بکشی، در پاره جنوبی و مرکزی شهر قدم برداری و با یادگارهای تاریخی نگین کویری ایران به خیال‌های دوردست خود سفر کنی.

روز اول: بیا قلب تاریخی شهر را قدم بزنیم

آب انبار شش بادگیری

بلوار آیت‌الله کاشانی را از هرکه بپرسد، نشانی می‌‌دهد، بلوار را به سوی شمال پی بگیرید تا به میدان مارکار برسید. از شمال میدان وارد خیابان دهم فروردین شوید و سپس مستقیم ادامه دهید تا به خیابان قصاب (اولین خیابان سمت راست) برسید. وارد قصاب شوید.

اولین خیابان سمت چپ را حدود ۲ دقیقه به سمت شمال بروید، تا به آب‌انبار شش بادگیر برسید.

آب‌انبارها از جمله زیربناهای وابسته به قنات هستند که برای ذخیره‌سازی مایه حیات در زمستان و استفاده در تابستان کاربرد داشته‌اند. دو عدد شیر یا راه دسترسی به شیر آب‌انبار دارد که یکی برای استفاده مسلمین و دیگری برای استفاده اقلیت مذهبی زرتشتی است. این آب‌انبار دارای شش بادگیر است، سه بادگیر آن از ابتدا ساخته‌شده بود و سه بادگیر دیگر بعدها به آن الحاق شده است.

• زمان پیشنهادی برای بازدید: ۴۵ دقیقه

آتشکده ورهرام 

به میدان ابوذر برسید، سپس از سمت شمال میدان وارد بلوار آیت‌الله کاشانی شوید و مسیر را مستقیم ادامه دهید تا به تقاطع خیابان ویلا برسید. آتشکده نرسیده به خیابان ویلا در سمت راست شما قرار دارد. 

ساختمان آتشکده با معماری زیبای برگرفته از هنر معماری هخامنشیان در میانه حیاطی بزرگ، سرسبز و بر بلندی قرار گرفته و بر پیشانی عمارت نقش «فروهر» جلوه‌گر است. روبروی این بنا حوض آبی قرار دارد. اهمیت آتشکده به قدمت آتش درون آن است که گفته شده از حدود ۱۵۲۰ سال پیش تاکنون فروزان مانده و حفاظت گردیده است. این آتش مقدس را ابتدا از آتشکده ناهید پارس به روستای «هفتاد در» در نزدیکی عقدا آوردند و از آنجا به ترک‌آباد در اردکان انتقال یافته و پس از سی سال نگهداری در «غار اشگفت یزدان» در سال ۱۳۲۵ شمسی آن را به یزد آورده‌اند. مدت‌ها در محله موبدان یزد نگهداری شده و سپس به ساختمان جدید کنونی انتقال یافته است.

آتش ورهرام درون مجمری برنجی و در اتاقی مخصوص، در میان ساختمان آتشکده و در سطحی بالاتر از سطح زمین و به دور از باد و باران و تابش خورشید نگهداری می‌شود. ورود به این نیایشگاه همیشه برای نیایش‌کنندگان با آدابی همراه بوده است. از جمله پاکیزگی زنان و مردان. مردان باید برای ورود با کلاه سفید و زنان با روسری سفید و لباس رنگ روشن و بدون کفش وارد شوند. آتش مقدس درون مجمر بزرگی از جنس برنز است و شخصی به نام «هیربد» مسئول روشن نگه‌داشتن آن است.

• زمان پیشنهادی برای بازدید: ۶۰ دقیقه

پبشنهاد برای صرف ناهار

رستوران خوان دو حد

• سراغ بلوار بسیج را بگیرید و صرف اولین ناهار را در رستوران خوان دو حد تجربه کنید.

موزه مارکار (تاریخ و فرهنگ زرتشتیان)

موزه در نزدیکی آتشکده یزد قرار دارد و با کمتر از ۱۰ دقیقه پیاده‌روی می‌توان از آتشکده به موزه رسید (میدان مارکار، کوچه فرش مشهد و یا بلوار منتظرقایم، کوچه میلاد).

در موزه گردشگران نخست با تاریخچه مجموعه آموزشی مارکار و زندگی‌نامه پشوتن جی دوسابایی مار کار بنیان‌گذار مجموعه مواجه می‌شوند. جشن‌ها و آیین‌ها سنتی زرتشتیان، اشوزرتشت نخستین پیام‌آور ایرانی، گات‌ها کتاب مقدس زرتشتیان، پوشش آیینی زرتشتیان، زیارتگاه‌های زرتشتیان مانند چک‌چک و بناهای شاخص زرتشتیان مانند دخمه و آتشکده یزد از جمله قسمت‌های موزه است که گردشگران می‌توانند با آن‌ها آشنا شوند. موزه مار کار همه‌روزه به غیر از دوشنبه‌ها از ساعت ۱۶:۳۰ تا ۲۰:۳۰ آماده میزبانی از بازدیدکنندگان است. 

• زمان پیشنهادی برای بازدید: ۶۰ دقیقه

روز دوم: خیره به قامت مناره‌ها

مجموعه امیر چخماق

از آب انبار به خیابان دهم فروردین بازگشته و خیابان را به سمت شمال ادامه دهید تا به میدان بهشتی برسید. از شرق میدان وارد خیابان امام خمینی شوید و مستقیم ادامه دهید تا به مجموعه امیر چخماق برسید.

 این مجموعه یادگاری از قرن نهم ه.ق  و اثری از دوره تیموریان است. مهم‌ترین اثر مانده از دوران حکومت میرچخماق، مسجد جامع میر چخماق یا مسجد نو است. به نظر می‌رسد که از بقیه بناهای میرچخماق، اثر اندکی بر جای مانده است. در شمال مسجد میدانی احداث شده است که اینک مرکز شهر یزد است و در شرق این میدان بازاری وجود دارد که گویا از آثار دوران حکمت قره قویونلو در یزد است؛ این اثر نیز امروزه به نام میرچخماق موسوم است.  بر سردر این بازار بنای زیبا و بلندی به اسلوب بناهایی که در تکایای یزد دیده می‌شود، ساخته شده است. بخشی از این مجموعه، حمام میرچخماق است، کف حمام پوشیده از مرمر و آب جاری در آن آبی بود که از تفت به یزد می‌رسید. کاروانسرای میرچخماق نیز صاحب ۳۵ صفه بوده است که هر یک به ایوانی متصل می‌شد. در شرق میدان امیرچخماق، بازاری به نام حاجی قنبر وجود دارد. این بازار از بناهای نظام‌الدین حاجی قنبر جهانشاهی است.

• زمان پیشنهادی برای بازدید: ۹۰ دقیقه

پبشنهاد برای صرف ناهار

رستوران ملک التجار

وارد خیابان قیام شوید و حدود ۳ دقیقه پیاده بروید تا به هتل ملک‌التجار برسید. رستوران ملک‌التجار در هتل قرار دارد. چنانچه تمایل ندارید در هتل غذا بخورید رستوران حمام خان کمی بالاتر در همین خیابان قرار دارد.

مسجد جامع کبیر یزد

این مسجد در محله تاریخی فهادان قرار گرفته است و می‌توانید با کمی پیاده‌روی به سمت شمال شرقی با استفاده از تابلوهای راهنما خود را به این محله و مسجد برسانید.

ویژگی معماری و هنری این مسجد، ساختمان و کاشی‌کاری معرق آن است، تزئینات کاشی معرق و گره‌کاری داخل و خارج گنبد بسیار ارزنده بوده و مهم‌ترین اثر تزئینی مسجد محراب سنگی آن است. این محراب از سنگ مرمر یک‌پارچه ساخته شده و با نقوش کاشی معرق آرایش داده شده است. روشنایی مسجد که به صورت غیرمستقیم در داخل شبستان قدیمی جریان دارد، از امتیازات قابل توجه مسجد است که به‌وسیله نور از گچ سفید گنبد و دیوار تامین شده است. این نوع نورپردازی روشی است که معماران قرن هشتم ه.ق به آن توجه داشته‌اند. این مسجد به بلندی مناره‌ها، وسعت صحن بلند ایوان، خوابیدگی و وسعت شبستان شهرت تاریخی دارد گفته شده که بنای مسجد جامع بر روی آتشکده‌ای ساخته شده است. این مسجد دارای دو مناره بلند و زیبا است، می‌گویند این مناره‌ها بلندترین مناره در میان مناره‌های مساجد موجود در ایران است.

• زمان پیشنهادی برای بازدید: ۹۰ دقیقه

روز سوم: خانه‌های اعیانی و هنری

خانه لاری‌ها

خانه لاری‌ها در محله فهادان قرار دارد و با کمی پیاده‌روی به سمت شرق و سپس شمال در کوچه پس کوچه‌های این محله می‌توانید خود را به آنجا  برسانید.

خانه لاری‌ها از خانه‌های تاریخی و دیدنی یزد است که تاریخ ساخت آن متعلق به دوره قاجار است و در محله فهادان شهرستان در نزدیکی بقعه دوازده امام و زندان اسکندر یزد قرار دارد. ساختمان خانه لاری‌ها با توجه به سبک کلی منازل اعیانی دوره خود ساخته شده و درها، پنجره‌ها، ارسی‌ها و اتاق‌های آئینه‌کاری و نقاشی‌شده آن یکی از نمونه‌های زیبا و عالی خانه‌های اعیانی قرن سیزدهم است.

• زمان پیشنهادی برای بازدید: ۹۰ دقیقه

موزه آب یزد

 از بازار خان وارد خیابان قیام شده و با کمی پیاده‌روی به سمت میدان امیر چخماق به موزه آب خواهید رسید.

در این خانه پنج طبقه می‌توانید از لوازم مختلف حفر قنات، ابزار و ادوات اندازه‌گیری حجم آب، وسایل تامین روشنایی در قنات، اسناد و مدارک خریدوفروش آب و وقف‌نامه‌های قدیمی، کتابچه میراب‌ها و اسناد توزیع آب، ظروف نگهداری و حمل آب و بسیاری لوازم و اشیای ارزشمند دیگر دیدن کنید. اما چیزی که این خانه را از سایر خانه‌های مشابه‌اش در یزد متفاوت ساخته است، وجود یک رشته کاریز صد ساله است که از میان این خانه عبور می‌کند. جالب است بدانید در پشت‌بام این خانه، چاه خانه‌ای قرار دارد که به وسیله چرخ چاه از آن آب می‌کشیدند و آب‌انبار خانه را که در طبقه همکف قرار داشت، پر می‌کردند. خانه کلاه‌دوز در زمینی به پهنه‌ی ۷۲۰ مترمربع و به فرمان مرحوم حاج‌سیدعلی اکبر کلاه‌دوز یکی از بازرگانان روزگار قاجاریه در سال ۱۲۶۶ خورشیدی، در شمال میدان امیر چخماق ساخته‌شده است.

• زمان پیشنهادی برای بازدید: ۳۰ دقیقه

خانه هنر یزد

این مجموعه در بافت تاریخی فهادان و در نزدیکی مدرسه ضیاییه یا زندان اسکندر و خانه لاری‌ها قرار گرفته است. جالب است بدانید چهار پشت از نسل ملک‌زاده در این خانه می‌زیسته‌اند و هنوز که هنوز است بوی زندگی در خشت‌های آن جاری است. تفاوتی که این خانه با سایر بَناهای تاریخی دارد این است که در آن می‌توانید در کنار بازدید از یک بنای تاریخی، فعالیت‌های گوناگونی را تجربه کنید از جمله نوشیدن دم‌نوش‌های سنتی در کافه خانه هنر، خرید صنایع دستی از فروشگاه صنایع دستی خانه هنر، قدم زدن در گالری و دیدن سرنماهایی که هنر هنرمندان یزد را به تصویر کشیده‌اند و دیدن بافت باستانی یزد از پست بام این خانه که به بام یزد معروف است.

• زمان پیشنهادی برای بازدید: ۹۰ دقیقه

پیشنهاد عصرانه یا شام

خانه هنر  کافی‌شاپ بسیار دنج و هنرمندانه‌ای دارد که می‌توانید برای گذران بعدازظهری دلپذیر سری به آنجا بزنید. ساعت استفاده از کافی‌شاپ از ۹ صبح تا ۲۳ است. برای شام هم می‌توانید در سفره‌خانه سنتی حمام شام میل کنید یا اگر به دنبال غذای غیر ایرانی هستید رستوران سزار که در جنوب شهر قرار گرفته است را امتحان کنید.

 روز چهارم: فهادان‌گردی؛ گردش در پس‌کوچه‌های تاریخ کویر

مدرسه و بقعه سید رکن‌الدین

این بقعه در نزدیکی مسجد جامع قرار گرفته است و با کمی پیاده‌روی و نگاه به تابلوهای راهنما می‌توانید خود را به آنجا برسانید.

بنای فعلی آرامگاه که اتاق گنبدداری از مدرسه قدیمی سید رکن‌الدین محمد قاضی عارف و دانشمند قرن هشتم است، بخشی کوچک از یک مجموعه بسیار وسیع شامل مدرسه، رصدخانه، کتابخانه، مسجد بیت الادویه، دارالشفا و خانقاه است. سید رکن‌الدین محمد قاضی که در زمان سلطنت ابو سعید بهادر خان می‌زیسته، یکی از شیوخ و حکمای آن زمان بود. او آثار بسیاری از خود به جا گذاشته و صاحب موقوفات فراوان بود. آثار هنری داخل گنبد کلا از تزئینات و کتیبه‌هایی است که از رنگ ایجاد کرده‌اند.

• زمان پیشنهادی برای بازدید: ۴۵ دقیقه

بقعه دوازده امام  یزد

این بقعه از قدیمی‌ترین بناهای برجای مانده از گذر تاریخ در محله فهادان یزد است. از بناهای شاخص آجری و نمونه‌های سبک غالب سلجوقی در معماری به شمار می‌رود که به دلیل سبک بنا و نقش و نگار کتیبه کوفی‌اش شایان توجه است.

• زمان پیشنهادی برای بازدید: ۳۰ دقیقه

زندان اسکندر

مدرسه ضیاییه معروف به زندان اسکندر در محله فهادان شهر یزد در مجاورت بقعه دوازده امام و خانه لاری‌ها واقع شده است که از آثار مولانا ضیاءالدین پسر شرف‌الدین علی یزدی است و در سال ۶۳۱ قمری آن را در یزد بنیان نهاد. گنبد خشتی این بنا با تزئینات گچ‌بری و نقاشی با آب رنگ بر بلندای این ساختمان خودنمایی می‌کند که نمونه‌ای از معماری دوره مغول در ایران است. در افسانه‌ها آمده که اسکندر پس از ورود به ایران، در یزد قدیم «کثه» قلعه‌ای برای زندانیان و بازماندگان دولتی ساخت. به همین دلیل در دوره اسلامی، شهری زد به کنایه زندان اسکندر خوانده می‌شد.

• زمان پیشنهادی برای بازدید: ۶۰ دقیقه

حمام ابو المعالی یزد

 حمام ابوالمعالی در قلب بافت تاریخی یزد، روبروی بنای تاریخی زندان اسکندر، جنب بقعه هزار ساله دوازده امام و کنار مسجد چهل محراب قرار گرفته است و گردشگران می‌توانند با چند دقیقه قدم زدن از زیباترین بناهای تاریخی شهر یزد دیدن کنند.

این بنا بر اساس معماری منطقی و حساب‌شده‌ای با آجر و ریگ و گچ و ساروج در شهر یزد ساخته شده و تزیینات بکار رفته در سقف آن زیبایی و اصالت خاصی دارد. این حمام تا ۴۰ سال پیش فعال بود. ساختمان این بنا با داشتن قسمت‌های کامل و دست‌نخورده حمام قدیمی شامل هشتی، راه پله ورودی، فضای ورودی و حوضچه‌های متعدد آب گرم و سرد، خزینه، اتاق استراحت، شاه‌نشین، گرمخانه و... نمونه کاملی از معماری دوره قاجاریه است.

• زمان پیشنهادی برای بازدید: ۶۰ دقیقه

پیشنهاد شام

هتل داد

هتل داد یادگاری هشتاد ساله است که در قلب بافت تاریخی یزد و در مجاورت آثار تاریخی آن قرار گرفته است. پیوند کاه‌گل و آجر که از قدیمی‌ترین مصالح مورد استفاده کویرنشینان بود، صلابت و شکوه خاصی به این مجموعه بخشیده است. رستوران سنتی با غذاهای متنوع ایرانی و فرنگی با چشم‌اندازی از پنجره‌های کاه‌گلی و حوض آبی لذت بی‌شک لذت غذا را دوچندان خواهد نمود.

روز پنچم: باغ و بازار و آخ؛ باید رفت...

باغ دولت آباد

باغ دولت‌آباد در مرکز شهر و شمال بافت تاریخی یزد قرار دارد و از بلوار نواب صفوی به دولت باغ یزدی‌ها می‌رسید. 

ساختن باغ پدیده‌ای است که ریشه در ذوق و هنر انسان شادی‌جو و آسایش‌طلب دارد. این هنر از دیرباز جزو جدانشدنی مردم ایران زمین محسوب شده و در همه ادوار از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. مردم یزد نیز همواره به طبیعت به دیده احترام نگریسته‌اند و چه‌بسا به دلیل همزیستی با کویر و آفتاب سوزانش قدر آن را بیشتر دانسته، با وجود مشکل کم‌آبی، باغ‌هایی را در اوج خلاقیت و فرهوشی احداث نموده‌اند. در طراحی، آبادگری و معماری منظر این باغ‌ها هوشمندی خاصی نهفته است.

• زمان پیشنهادی برای بازدید: ۶۰ دقیقه

بازار خان

به بلوار نواب صفوی بازگشته و مسیر خود را به سمت شرق ادامه دھید تا به خیابان انقلاب برسید. خیابان را مستقیم تا انتھا ادامه دھید تا وارد بافت تاریخی شده و به بازار خان برسید.

یکی از مکان‌هایی که گردشگران در سفر به یزد از دیدن آن غافل نمی‌شوند مجموعه کهن‌خان است؛ مجموعه‌ای زیبا و دیدنی که شامل بازار خان و حسینیه و آب‌انبار و حمام است. ساختار متفاوت و عرض متباین این بازار، حکایت از ساخت تدریجی‌اش دارد. بازار خان ۲۷۴ متر طول دارد و ارتفاع آن بین ۴ تا ۶ متر متغیر است. بازار خان در حقیقت طویل‌ترین و همچنین پهناورترین بازار شهر یزد به حساب می‌آید که زیربنای آن در دوره قاجار گذاشته شده است. ابن بازار دارای ۲ بخش شمالی جنوبی و شرقی غربی است. بخش شمالی جنوبی این بازار ۷۸ متر طول دارد و دارای ۵۳ باب مغازه است. بخش شرقی غربی نیز ۱۸۰ متر درازا دارد و ۱۰۰ حجره را در آغوش گرفته است.

• زمان پیشنهادی برای بازدید: ۶۰ دقیقه

دخمه زرتشتیان (برج سکوت) یزد

این دخمه در جنوب شرقی شهر یزد قرار دارد و برای رسیدن به آن می‌بایستی به سمت جنوب شهر آمده و از طریق بلوار مهر، خود را به میدان ایثار و گور دخمه برسانید. توجه داشته باشید دخمه در بالای کوهی نه چندان بلند قرار دارد و برای دسترسی به آن نیاز به بالا رفتن از آن دارید.

جالب است بدانید که در هر دخمه، ۴ میخ بزرگ، ۳۶ میخ متوسط و ۳۶۰ میخ کوچک را در زمین دخمه می‌کوبیدند و همچنین پنجره کوچکی به منظور رساندن نور به اجساد از شب اول تا شب سوم بعد از مراسم، در دیوار دخمه تعبیه می‌کردند. این نور را آتش‌سوزها که در ساختمانی مجاور دخمه ساکن بودند، با روشن کردن آتش در یکی از اطاق‌های محل زندگی‌شان تامین می‌کردند. دلیل این کار این بود که زرتشتیان اعتقاد داشتند روح ۳ روز همراه بدن باقی می‌ماند و آن‌ها با درست کردن آتش می‌خواستند فرد مرده در تاریکی و تنهایی نباشد. یکی از این گور دخمه‌ها در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی یزد در منطقه صفائیه بر بلندای تپه‌ای بلند به نام کوه دخمه قرار داشته و به دخمه زرتشتیان، برج خاموشان و یا برج سکوت شهرت دارد که هر ساله گردشگران زیادی از آن دیدن می‌کنند.

• زمان پیشنهادی برای بازدید: ۹۰ دقیقه

پیشنهاد صرف شام

اگر به سمت پایتخت می‌روید...

• رستوران تالار یزد در ادامه همین مسیر در بلوار جمهوری واقع شده است.
   
• رستوران مشیرالممالک نیز در همان نزدیکی و در  خیابان انقلاب تجربه‌ای منحصر به فرد از صرف غذا در فضای سنتی شهر به همراه دارد.

اگر راه جنوب را در پیش گرفته‌اید...

رستوران کاروانسرای زین‌الدین

اگر در مسیر یزد به سمت کرمان در حرکت بودید پیشنهاد می‌کنیم یک وعده غذایی خود را در کاروانسرایی تاریخی زین‌الدین نوش جان‌ کنید. کاروانسرایی که جایزه‌ی بهترین مرمت ابنیه تاریخی با بیش از ۵۰ سال عمر را از سوی سازمان جهانی یونسکو در سال ۲۰۰۶ نصیب خود کرد و توسط موسسه گردشگری استرالیایی لانلی پلانت (lonely planet) به عنوان یکی از پنج سایت تاریخی و گردشگری برتر مرکز ایران معرفی شده است.