نظام وکالت ائمه چه بود؟

ائمه اطهار علیهم السلام پس از آنکه مورد ضیق و فشار حکومت های مختلف قرار گرفتند و ارتباط شیعیان با ایشان اندک شد، تصمیم گرفتند تا با طراحی نظام یا سازمان وکالت، ارتباط خویش را با مردم حفظ کنند.

سازمان وکالت، شبکه‌ای ارتباطی متشکل از امام معصوم(علیه السلام) و عده‌ای از شیعیان نزدیک و وفادار به امام(علیه السلام) که تقریبا همزمان با روی کار آمدن بنی عباس و عصر امام صادق(علیه السلام)تأسیس، و با فرا رسیدن عصر غیبت کبرا و وفات علی بن محمد سمری آخرین سفیر امام عصر علیه‌السلام  منحل شد. این سازمان نقش مهم و تعیین کننده‌ای در پیشبرد اهداف امامان معصوم علیهم السلام داشته است. ساختار و شالودۀ این سازمان به ظاهر برای جمع آوری و تحویل وجوه شرعی و پاسخگویی به مسائل و شبهات شیعیان به وجود آمد.

با بوجود آمدن سازمان وکالت و آشنایی مردم با آن،شیعیان و اقشار مختلف مردم با شیوه ای نوین و جدید از ارتباط با امام خویش آشنا شدند و هر گونه ارتباط با امام معصوم علیه السلام از این طریق انجام می شد. این سازمان یا نظام وکالتی از جانب امامان معصوم علیهم السلام دارای چهارچوب و قوانین مربوط به خود بود از جمله آنکه یک وکیل تحت یک سری شرایط خاص می توانست وکیل امام شود.

ویژگى ها و شرایط لازم براى وکلاى ائمه علیهم السلام

وثاقت یا عدالت

(وثاقت ) در وکیل ، یکى از شروط اساسى است و لزوم آن جاى بحث ندارد، ولى آیا (وثاقت )وکیل تنها به معناى وثاقت در امور مالى است و یا فراتر از آن است و مراد وثاقت رجالى است ؛ یعنى مورد اعتماد بودن در اموال ، وظایف شرعى ، سخنان و روایات بعضى از محققان معتقدند: مراد از (وثاقت ) در وکیل ، صرفا (وثاقت در اموال)است. گروهى نیز آن را به معناى (عدالت وکیل )دانسته اند و بین وکالت و عدالت تلازم قائلند.

رازدارى

با توجه به حاكمیت ظلم و ستم كه در طول حیات (سازمان وكالت ) ادامه داشت شایسته بود كه نمایندگان امام علیه السلام افرادى باشند كه قدرت لازم براى حفظ اسرار و ممانعت از افشاى آنها را داشته باشند. این مسأله آن چنان داراى اهمیت بود كه اگر كسى سرى از اسرار را نزد غیراهلش بازگو مى نمود، از سوى ائمه علیهم السلام مورد نكوهش شدید قرار مى گرفت . به عنوان نمونه ، نوع عملكرد (معلى بن خنیس )كه به خاطر ترك رازدارى ، به شهادت رسید از سوى امام صادق علیه السلام مورد انتقاد قرار مى گرفت .

وظایف وکلای ائمه چه بود؟

وکلای ائمه وظایف مختلف و متعددی داشتند که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد.

1.نقش مالی، یا دریافت وجوه شرعی; همچون خمس، زکات، نذر و یا هدایای شیعیان و تحویل آنها به امامان شیعه(علیه السلام) و مصرف آنها در مواردی همچون: مصرف بر ضد حاکمیت عباسی، و رفع نیازهای اقتصادی امامان(علیهم السلام) و شیعیان نیازمند.

2.نقش ارتباطی بین مناطق شیعه نشین و مراکز استقرار ائمه(علیهم السلام)، به وسیله نامه، ملاقات حضوری، پیک و قاصد و یا طرق خارق العاده.

3.نقش علمی و ارشادی نسبت به شیعیان، به ویژه در جریان انتقال امامت به امام بعدی.

4.نقش سیاسی و مبارزاتی بر ضد حاکمیت عباسی از طریق فعالیت مخفیانه‌ای که به انسجام و تقویت شیعیان و امامان آنها می‌انجامید.

5.نقش اجتماعی و خدماتی نسبت به ائمه(علیهم السلام) و شیعیان، از طریق حضور در میان شیعیان و رفع نیازها و مشکلات ایشان.

6.نقش مبارزاتی بر ضد منحرفان و مدعیان دروغین وکالت و بابیت برای ائمه(علیهم السلام) که به ویژه در آستانه عصر غیبت و در این عصر، رو به فزونی نهادند.

7.نقش حفاظتی نسبت به امامان و شیعیان.

8.نقش تمهیدی نسبت به ورود شیعه به عصر غیبت

منابع:
1. دانشنامه اهل بیت
2. بنیاد علوم و معارف اسلامی
3. کتاب تاریخ عصر غیبت

محمد باعزم - تبیان