«تلاش خود را در توجّه بدانان بازمگیر، و روى خود را با خودبزرگ‌پندارى از آنان مگردان، و در جست‌وجوى كارهاى کسانی از این مردم باش كه دستشان به تو نمى‌رسد؛ از آن كسان كه چشم‌ها به خُردى در آنان مى‌نگرند، و بزرگان كوچكشان مى‌شمرند.»
«مردمان چون دندانه‌هاى شانه مساوى‌اند»
در این روزهای سرد خبری که قلب مردم را به درد آورد و آتش زد، زندگی عده ای از مردمان در قبرهای خالی بود! حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند: «مردمان چون دندانه‌هاى شانه مساوى‌اند.» مساوات درمیان همه مردم، از جمله سیاست هاى حكومت على علیه السلام بود. و این حركت، با آنچه در سال هاى پیش از او بر مردم روا شده بود، تضاد داشت. از این رو، براى بهره وران از حكومت و «دانه درشت ها» بسى گران تمام شد.
کمک هاى مقطعى و اقدامات بى‌برنامه در مواجهه با مشکلات مردم خصوصا طبقه تهیدست و رنجدیده، مبتنى بر عدالت و شئون انسانى نیست، چنان كه امام علی علیه السلام، در عهدنامه مالک اشتر تأكید كرده است: «پس به خاطر خدا حقّ او را كه پاسدارى از آنان را از تو خواسته است درباره اینان پاس دار، و سهمى از بیت‌المال (اموال عمومى) خود را، و سهمى هم از محصولات به دست آمده از زمین‌هاى خالصه دولتى را در هر شهرى براى آنان بگذار».
هیچ عذرى از مسولان پذیرفته نیست!!
هرگونه خللى در وضع طبقه فرودست جامعه وجود داشته باشد، هیچ عذرى از مسولان پذیرفته نیست؛ مگر این‌كه ناتوانى در برنامه‌ریزى و اجرا و سرمستى قدرت، مسولان را از چنین به سامان آوردن بازداشته است، كه تعبیر امام علی علیه السلام، چنین است:
«أَهْلُ الْبُؤْسَى» گروهى‌اند كه در سختى به سر مى‌برند و به دلایلى گرفتارى‌هایى پیدا كرده‌اند و باید به آنان توجّه شود؛ مانند خانواده‌هاى بدسرپرست ، خانواده های درگیر مشکلات اجتماعی از جمله اعتیاد.
«پس مبادا سرمستى [قدرت] اندیشه تو را از آنان بگرداند و به خود سرگرم سازد. بى‌گمان بهانه تو كه براى استوار گردانیدن كارهاى بسیار مهم، كارهاى كوچك و ناچیز را فروگذاشته‌اى، پذیرفته نمى‌شود».
روی از آن ها برمگردان
امیرمؤمنان على علیه السلام، به منظور ساماندهى وضع فرودستان جامعه، که نمونه بارز آن گورخواب هایی هستند که امروز نقل محفل رسانه ها شده اند؛ در ادامه فرمان خویش به مالک اشتر آورده است:
«پس تلاش خود را در توجّه بدانان بازمگیر، و روى خود را با خودبزرگ‌پندارى از آنان مگردان، و در جست‌وجوى كارهاى کسانی از این مردم باش كه دستشان به تو نمى‌رسد؛ از آن كسان كه چشم‌ها به خُردى در آنان مى‌نگرند، و بزرگان كوچكشان مى‌شمرند. پس یكى از افراد مورد اطمینان خود را كه خداترس و فروتن است، از هر وظیفه‌اى آزاد كن تا تنها به كار آنان بپردازد، و او باید كارها [ى موردنیازشان و پیشرفت امور] را به تو گزارش كند، سپس درباره ایشان چنان رفتار كن كه روز دیدارت با خداى والا جایگاه، عذرت به درگاهشان پذیرفته شود.»
مسولان موظفند بر اساس اطلاعات صحیح همه گروه‌هاى آسیب دیده جامعه را شناسایى كنند و به همه آنان رسیدگى لازم را بنمایند.
تامین اجتماعی برای مردمانی که دیده نمی شوند!
همه گروه‌هاى طبقه فرودست كه امكان كار كردن یا تأمین كامل برایشان وجود ندارد، باید به وسیله «تأمین اجتماعى» یاری شوند. مولای متقیان، با برشمردن برخى از این گروه‌ها در عهدنامه مالک اشتر، مسیر كار «تامین اجتماعی» را روشن مى‌نماید. یعنى هر دولتى موظف است به این گروه‌ها رسیدگی كند:
«الْمَسَاكِینَ» (مستمندان)
مساكین آن گروه‌اند كه از همه نظر در تنگناى معیشتى قرار دارند و هیچ سكینه (آرامش) ندارند؛ و زیر خط مطلق فقر قرار دارند، كه لازم است به وضع آنان رسیدگى شود.
«وَ الْمُحْتَاجِینَ» (و نیازمندان)
محتاجین آن گروه‌اند كه در مواردى در تنگناى معیشتى قرار دارند و لازم است به آنان کمک شود.
«پس مبادا سرمستى [قدرت] اندیشه تو را از آنان بگرداند و به خود سرگرم سازد. بى‌گمان بهانه تو كه براى استوار گردانیدن كارهاى بسیار مهم، كارهاى كوچك و ناچیز را فروگذاشته‌اى، پذیرفته نمى‌شود».
«وَ أَهْلِ الْبُؤْسَى» (و بینوایان)
أَهْلُ الْبُؤْسَى گروهى‌اند كه در سختى به سر مى‌برند و به دلایلى گرفتارى‌هایى پیدا كرده‌اند و باید به آنان توجّه شود؛ مانند خانواده‌هاى بدسرپرست، خانواده های درگیر مشکلات اجتماعی از جمله اعتیاد.
«وَ الزَّمْنَى» (و زمینگیران)
زَمَنى گروهى‌اند كه به دلایل مختلف زمینگیر شده‌اند و امكان كار و فعالیت ندارند؛ مانند از كارافتادگان، معلولان، سالخوردگان، كه لازم است به آنان رسیدگى شود.
کلام پایانی
امام علی علیه السلام، در همان روزگار كوتاه حكومت و با آن همه درگیرى ها و توطئه ها و كارشكنى ها، دستِ كم، كوفه را به جایى رساند كه مى فرمود: «اكنون در كوفه، همگان از زندگى بهره مندند و فرودست ترینِ آنها، نان و سایبان دارد و از آبِ فرات، بهره مى گیرد».
بنابراین با وجود حركت پیگیر و مستمر انقلاب اسلامی در راستای محرومیت زدایی از چهره كشور و تحقق كشوری پیشرفته، باید بیش از پیش به طبقه فرودست جامعه، توجّه شود و همه آنان از تأمین كافى و متناسب با شئون انسانى بهره‌مند شوند. مسولان نباید به بهانه کارهای مهم و مسائلی که مسائل اساسی نامیده می شود، از تأمین نیازمندان غفلت ورزند و پرداختن به آنان و حل مشکلات ایشان را به تأخیر اندازند.
منابع:
- نهج البلاغه، نامۀ ۵۳
- هندى، متقی، كنزالعمّال، ج ۹، ص ۳۸
- مهریزی، مهدی، سیاست نامه امام علی علیه السلام، ص54 و 55
- دانش نامه امیر المؤمنین علیه السلام، ج ۴، ص ۱۴۲، ح ۱۵۲۴.
حامد رفیعی - تبیان
