ز آنجايي كه عملياتهاي محدود به رغم اهميت آنها كمتر مورد توجه و بررسي قرار گرفته است مقاله حاضر به منظور آشنايي خوانندگان گرامي با تلاش و كوشش نيروهاي اسلام در مقاطع زماني قبل از نبردهاي بزرگ به تشريح اين عملياتها و بررسي نتايج حاصل از آنها پرداخته است . اجراي عمليات محدود در ادامه روند جديد جنگ در مجموع 25 عمليات محدود از اسفند 1359 تا مهر1360 اجرا شد كه نقش تعيين كننده اي در سير تحولات جنگ داشت در اين عمليات ها ضمن هماهنگي نيروهاي ارتش و سپاه نيروهاي انقلابي در طرح ريزي فرماندهي و اجرا نقش محوري را برعهده داشتند. الف) مرحله اول اين عمليات ها كه از اسفند 1359 تا 21 خرداد 1360 ادامه داشت هم زمان با خلع بني صدر از فرماندهي كل قوا و اوج گيري بحران سياسي در داخل كشور بود . در اين مرحله 14 عمليات محدود در محورهاي مختلف به شرح ذيل اجرا شد : 1 ـ عمليات كلينه در منطقه دشت ذهاب در 14 اسفند 1359 ; اين عمليات به منظور آزادسازي روستاي سيدصادق و كلينه و با استعداد يك گردان اجرا شد .
در اين عمليات روستاي كلينه آزاد شد و 64 تن از نيروهاي دشمن به اسارت درآمدند.
2 ـ عمليات روي ارتفاعات چغالوند در منطقه گيلان غرب در 24 اسفند 1359 ; اين عمليات براي آزادسازي ارتفاع چغالوند و با تركيب نيروهاي سپاه و ژاندارمري انجام گرفت . آزادسازي ارتفاع چغالوند و اسارت 16 تن از عراقي ها ازجمله دستاوردهاي اين عمليات بود.
3 ـ عمليات امام مهدي (عج ) در غرب منطقه سوسنگرد در 26 اسفند 1359 ; در اين عمليات نيرويي در حد يك گردان مانوري تقويت شده با استعداد 350 تن توانستند به نيروهاي دشمن كه شامل يك گردان پياده يك گروهان تانك و دو گروهان مكانيزه بودند حمله كنند و ضمن انهدام دشمن 70 تن از آنها را به اسارت درآورند.
4 ـ عمليات قوچ سلطان در منطقه مريوان در اول فروردين 1360 ; اين عمليات به منظور آزادسازي ارتفاع قوچ سلطان و روستاهاي اطراف آن و با استعداد دو گردان از سپاه و ارتش اجرا گرديد. در اين عمليات نيروهاي خودي ضمن آزادسازي ارتفاع يادشده و روستاهاي اطراف آن 87 تن از نيروهاي دشمن را به اسارت درآوردند.
5 ـ عمليات در ارتفاعات ذيل در منطقه ايلام در 14 فروردين 1360 ; اين عمليات ايذايي و هدف آن انهدام سنگر و نيروهاي دشمن بود. نيروهاي عمل كننده در اين عمليات يك دسته از سپاه ايلام بودند.
6 ـ عمليات حضرت مهدي (عج ) در منطقه غرب دزفول در 15 فروردين 1360 ; اين عمليات به منظور تصرف كانال ال (هندلي ) و تپه چشمه و با استعداد دو گروه گشتي ـ رزمي از ارتش و يك گردان از سپاه و بسيج عشاير اجرا گرديد كه تنها تپه چشمه آزاد و تلفاتي بر دشمن وارد شد.
7 ـ عمليات امام مهدي (عج ) در منطقه شوش در 25 فروردين 1360 ; اين عمليات براي تصرف بلندي هاي زغن و شليبه و با استعداد يك گروهان تقويت شده از نيروهاي سپاه و 18 تن داوطلب از لشكر 21 حمزه انجام شد كه در مراحل اوليه موفق بود ولي با افزايش فشار دشمن نيروهاي خودي به مواضع خود عقب نشيني كردند. اسارت 24 تن از عراقي ها انهدام 22 دستگاه تانك و نفربر و يك فروند هلي كوپتر بخشي از نتايج اين عمليات بود .
8 ـ عمليات بازي دراز در منطقه سرپل ذهاب از دوم تا دهم ارديبهشت 1360 ; اين عمليات براي آزادسازي ارتفاعات بازي دراز و تسلط بر مواضع دشمن در منطقه سرپل و قصرشيرين و با استعداد دو گردان از سپاه و دو گردان از ارتش اجرا گرديد . شناسايي اوليه منطقه را برادران سپاه انجام دادند . در اين نبرد قله هاي 850 900 1000 1100 از ارتفاعات بازي دراز آزاد شد و بيش از 700 تن از عراقي ها به اسارت درآمدند . در اين عمليات هلي كوپتر خلبان شهيد شيرودي پس از حماسه آفريني هاي بي نظير مورد اصابت قرار گرفت و ايشان به شهادت رسيد.
9 ـ عمليات آزادسازي تنگه حاجيان در منطقه گيلان غرب در 12 ارديبهشت 1360 ; اين عمليات 10 روز پس از عمليات بازي دراز و به منظور آزادسازي تنگه حاجيان و بازشدن جاده مواصلاتي گيلان غرب به جبهه شيشه راه و سرپل و با شركت 900 تن از نيروهاي سپاه انجام گرفت . آزادسازي تنگه حاجيان و اتصال جاده مواصلاتي جبهه هاي گيلان غرب به سرپل ذهاب و اسارت بيش از 100 تن از نيروهاي دشمن ازجمله نتايج اين عمليات بود.
10 ـ عمليات شيخ فضل الله نوري در منطقه آبادان در 25 ارديبهشت 1360 ; اين عمليات به منظور آزادسازي تپه هاي مدن و با استعداد دو گروهان 60 نفره از نيروهاي ارتش و سپاه اجرا گرديد . سپاه در طرح ريزي و اجراي اين عمليات نقش محوري را برعهده داشت . تپه هاي مدن در اين عمليات آزاد و 22 دستگاه تانك و نفربر دشمن منهدم شد و 70 تن از نيروهاي عراقي نيز به اسارت درآمدند .
11 ـ عمليات امام علي (ع ) روي تپه هاي الله اكبر در 31 ارديبهشت 1360 ; اين عمليات از سه محور شوش غرب سوسنگرد و تپه هاي الله اكبر به منظور تصرف تپه هاي الله اكبر و تپه هاي حدفاصل شليبه ـ عنكوش به صورت مشترك انجام گرفت . در اين عمليات دشمن از محور غرب سوسنگرد عقب رانده شد و 400 تن از نيروهاي عراقي به اسارت درآمدند. همچنين محور الله اكبر و تپه هاي شحيطه در شمال غربي الله اكبر آزاد شد. در اين محور علاوه بر اسارت عده اي از نيروهاي دشمن 65 دستگاه تانك و نفربر نيز به غنيمت گرفته شد . در محور شوش نيز نيروهاي خودي مواضع مورد نظر را تامين كردند و بيش از 100 از نيروهاي دشمن را به اسارت درآوردند.
12 ـ عمليات آزادسازي ارتفاع و روستاي كاوه زهرا و ارتفاع موسوك در منطقه پاوه ـ مريوان در 8 خرداد 1360 ; اين عمليات براي آزادسازي ارتفاعات مرزي هوارما و روستاي كاوه زهرا و با شركت 80 تن از نيروهاي سپاه و 80 نيروي داوطلب ارتش انجام گرفت . آزادسازي بخشي از ارتفاعات منطقه و اسارت 17 تن از دشمن از نتايج اين عمليات بود.
13 ـ عمليات ايذايي در منطقه دهلران ـ چيلات در 11 خرداد 1360 ; در اين عمليات پنج تانك و نفربر دشمن منهدم شد و بيش از 60 تن از نيروهاي عراقي به اسارت درآمدند .
14 ـ عمليات فرماندهي كل قوا در منطقه دارخوين در 21 خرداد 1360 ; اين عمليات با توجه به اوضاع سياسي كشور و همچنين به لحاظ منطقه عمليات و تاثيرات آن در شكستن محاصره آبادان از اهميت بيشتري نسبت به ساير عمليات ها برخوردار بود . در اين عمليات كه نيروهاي سپاه آن را طراحي كرده بودند 364 تن از رزمندگان با فرماندهي سپاه شركت داشتند. اجراي آتش پشتيباني نيز با نيروهاي ارتش بود. به دليل اهميت منطقه عملياتي دارخوين براي دشمن به عنوان جناح شمالي منطقه سرپل ارتش عراق 1400 تن از نيروي سپاه و 500 تن از نيروهاي مخصوص خود را همراه با 65 دستگاه تانك و نفربر در اين منطقه مستقر كرده بود. هدف اين عمليات تصرف خاكريزهاي دشمن و سه كيلومتر پيشروي به سمت جنوب (به طرف پل مارد) بود. مهمترين تلاش در اين عمليات حفر كانال براي نزديك شدن به مواضع دشمن بود كه براي اولين بار در جنگ به دست نيروهاي سپاه انجام گرفت . حفر اين كانال كه سه ماه طول كشيد در غافل گيري دشمن و موفقيت عمليات نقش موثري داشت . عمليات دارخوين در ساعت 3 30 بامداد 21 خرداد 1360 از سه محور آغاز شد . در اين عمليات نيروهاي خودي با دو تا سه كيلومتر پيشروي در منطقه حدفاصل رودخانه كارون تا جاده آبادان ـ اهواز ضمن انهدام بيش از 30 دستگاه تانك و نفربر و يك فروند هلي كوپتر دشمن موفق شدند 300 تن از متجاوزان را به اسارت درآورند . پس از عمليات دشمن طي سه روز متوالي براي بازپس گرفتن منطقه آزادشده تلاش كرد ولي نتيجه اي نگرفت . درباره ويژگي هاي اين عمليات آيت الله هاشمي رفسنجاني طي پيامي به كنگره يادواره عمليات دارخوين نوشت : « عمليات دارخوين با اين كه در مقايسه با عمليات وسيع پس از آن وسيع و طولاني نبود اما ويژگي ارزشمند آن در اين است كه نقطه پايان يك دوره ركود و زمين گيري و نقطه آغاز حركت و پيروزي هاي عظيم و حماسي نيروهاي جهادگر اسلامي مان در تاريخ دفاع مقدس است . ابتكار سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در حفر كانالي به طول دو كيلومتر و با عمق يك متر و هشتاد سانتي متر در دل تاريك شب از جلوه هاي زيبا و باشكوه اين عمليات در زمان خود است . » نتايج عمليات محدود اجراي سلسله عمليات هاي محدود در منطقه جنوب و غرب كشور گرچه بر سرنوشت نهايي جنگ تاثير تعيين كننده اي نداشت اما در ايجاد اعتماد به نفس و اميد به پيروزي در نيروهاي خودي و تضعيف روحيه عراقي ها با اهميت بود. اين عمليات ها در برخي از مناطق آزمايش و مقدمه اي براي عمليات هاي بعدي بودند; علاوه بر آن در تكميل پايه هاي استراتژي جديد نظامي ـ كه پس از بن بست ايجاد شده در جنگ به وجود آمده بود ـ نقش قابل توجهي داشتند. اجراي « عمليات محدود » نتايج ديگري نيز به اين شرح دربرداشت :
1ـ پيروزي هاي به دست آمده در اين عمليات ها علاوه بر نماياندن ضعف هاي دشمن توانايي و قابليت نيروهاي انقلابي و موثربودن استراتژي جديد را نشان داد.
2 ـ برابر مدركي كه پس از عمليات دهلاويه و دارخوين از دشمن به دست آمد ارتش عراق در بررسي شكست هاي خود درباره نيروهاي ايراني چنين اظهارنظر مي كند : الف ) نيروهاي انساني ايران سه برابر نيروي انساني عراق است لذا ايران درصدد برآمده از اين عامل استفاده كند. ب ) نيروهاي ايراني با وجود اختلافاتي كه با هم دارند همه دستورهاي آيت الله خميني را اجرا مي كنند ج ) سران نظامي ايران بين خود اختلاف نظرهاي بسياري دارند و حمله هايي كه به وسيله افراد پياده انجام مي دهند طرح شخصي است و زمان معيني ندارد و به نگهبانان دستور مي دهند بايد در تمام ساعت هاي شبانه روز هوشيار باشند. حمله هاي نيروهاي پياده ايران راه كار مشخصي نيز ندارند و از مكان معلومي حمله نمي كنند گاه از پهلو و حتي گاهي نير جبهه اي حمله مي كنند. »
3 ـ پس از آن كه در 31 ارديبهشت 1360 با كمك نيروهاي ارتش عمليات مشترك روي تپه هاي الله اكبر در محور شوش و سوسنگرد انجام گرفت روحيه ياس و نااميدي از نيروهاي نظامي و مسئولان سياسي برطرف شد.
4 ـ عمليات فرمانده كل قوا بلافاصله پس از خلع بني صدر از فرماندهي كل قوا انجام گرفت . پيش از آن بسياري بر اين باور بودند كه كشور در « گرداب عميق بي ثباتي سياسي » فرو خواهد رفت و سرنوشت نظام انقلاب با توجه به حضور نيروهاي دشمن در خاك ايران تعيين خواهد شد. از سوي ديگر بني صدر با تبليغات گسترده خود اين تصور را ايجاد كرده بود كه تنها او قادر به ادامه و مهار جنگ و به كارگيري نيروهاي نظامي است لذا بسياري از منابع غربي احتمال حمايت نيروهاي نظامي از بني صدر را مورد بررسي قرار دادند. بنابراين با پيروزي عمليات فرمانده كل قوا كه در آن براي نخستين بار نيروهاي خودي با 3 5 كيلومتر پيشروي 250 تن از نيروهاي دشمن را به اسارت درآوردند تصورات موجود در هم شكست و امكان عبور از مرحله بحران سياسي با اين پيروزي نظامي فراهم شد.
5 ـ سپاه در مرحله جديد به موازات كسب نقش تعيين كننده در جنگ با افزايش حضور نيروهاي رزمي سپاه و نيروهاي مردمي ـ كه طبق مصوبه مجلس در سپاه ادغام شده بودند ـ در صحنه نبرد مواجه شد در چنين وضعيتي سپاه با استفاده از توانمندي ها و قابليت هايي كه كسب كرده بود از خرداد تا مهر 1360 در مجموع هفت عمليات محدود را به موازات گسترش بحران سياسي در داخل كشور طرح ريزي و اجرا كرد.
