اسطوره اخلاق

اگر قرار است انسان برای بهتر زیستن و به سوی سعادت ابدی رفتن به دنبال الگو و سرمشق باشد، آنر ا در كاملترین و مطمئن ترین منابع می توان یافت كه صفحات درخشان و زرین آن در بلندای تاریخ و در تاریكترین لحظات آن، شاهراه انسانیت را روشن نموده است. خداوند متعال فرمود: «لقد كان لكم فی رسول الله اسوة حسنة »(1) «مطمئنا برای شما در (رفتار و گفتار) رسول خدا(ص) سرمشق نیكو (و كاملی) می باشد. » 1 - نرمخویی و مهربانی از منظر قرآن كریم یكی از شاخصترین ویژگیهای حضرت رسول(ص)، اخلاق زیبا و برخورد شفقت آمیز با دیگران بود. خداوند متعال این عامل اساسی را چنین شرح می دهد: «به بركت رحمت الهی در برخورد با مردم نرم و مهربان شدی و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو پراكنده می شدند. »(2) اساسا آن حضرت بر این باور بود كه فلسفه بعثت برای تكمیل مكارم اخلاق است و می فرمود: «همانا من برای به سامان رساندن فضائل اخلاقی مبعوث شده ام. »(3) ابراز محبت و مهرورزی آن حضرت نه تنها شامل دوستان و اهل ایمان می شد، بلكه مخالفین آن بزرگوار نیز از اخلاق نرم و شفقت آمیز آن گرامی بهره مند بودند و این سبب جذب آنان به سوی اسلام می گردید.  به همین جهت خداوند متعال رسول گرامی اش را تحسین كرده و فرمود: «و یقینا تو دارای اخلاق عظیم و برجسته ای هستی. »(4) 2 - دلسوزی برای اهل ایمان قرآن مجید پیامبر گرامی اسلام را با این خصلت پسندیده معرفی كرده و می فرماید: «همانا فرستاده ای از خود شما به سویتان آمد كه رنجهای شما بر او سخت است و اصرار بر هدایت و راهنمایی شما دارد و نسبت به مؤمنان دلسوز و مهربان است. »(5) خداوند متعال به كسانی كه دلسوزی و مهربانی رسول اكرم(ص) را نوعی ساده لوحی قلمداد می كردند و اغماض و چشم پوشیهای آن وجود گرامی را در مورد افراد خطاكار سطحی نگری انگاشته و سخنانی ناروا در مورد پیامبر به زبان می آوردند چنین می فرماید:   «از آنها كسانی هستند كه پیامبر را آزار می دهند ومی گویند: او گوشی است. (آدم خوش باوری است!) بگو: خوش باور بودن او به سود شماست، او به خدا ایمان دارد و (تنها) مؤمنان را تصدیق می كند و برای مؤمنان شما رحمت است، اما كسانی كه رسول خدا(ص) را می آزارند عذاب دردناكی در پیش دارند. »(6) دلسوزی حضرت خاتم الانبیاء به حدی بود كه گاهی از شدت غصه و ناراحتی در آستانه هلاكت قرار می گرفت. رسول مكرم اسلام نه تنها از انحراف و كجرویهای برخی از مسلمانان آزرده خاطر می شد، بلكه از گمراهی و نادانی نامسلمانان نیز در رنج و عذاب بود. تا اینكه خداوند متعال از دلسوزی رسول خویش چنین یاد می كند: «گویی می خواهی به خاطر اعمال (ناروای) آنان، اگر به این گفتار ایمان نیاوردند، خود را هلاك كنی. »(7) 3 - آشنایی با درد مردم كسانی كه این مشكلات و محرومیتها را از نزدیك لمس كرده اند، درد و رنج طبقات محروم جامعه را كه معمولا بالای 50% جامعه می باشند، بهتر و راحتتر درك می كنند. قرآن كریم می فرماید: «آیا تو را یتیم نیافت و پناه داد؟! و تو را گمشده یافت و هدایت كرد و تو را فقیر یافت و بی نیاز نمود. »(8) حضرت خاتم الانبیاء(ص) در مقابل مرفهین بی دردی كه از او می خواستند از طبقات محروم فاصله بگیرد، این آیه را تلاوت می كرد: «من هرگز مردم با ایمان را (گر چه در ظاهر محروم و بی چیز و نیازمند باشند) از خود دور نخواهم كرد.»(9) قرآن با یادآوری دوران مشقت بار و سخت زندگی پیامبر(ص) به آن حضرت سفارش می كند كه: «یتیم را از خود دور نكن و درخواست كننده را از خود مران.»(10) 4 - صبر و بردباری گذری كوتاه به تاریخ پیامبران الهی نشان می دهد كه آنان در راه اعتلای كلمه توحید و انجام رسالت خویش با سختترین موانع روبرو بوده اند، همچنانكه امام صادق(ع) فرمود: «همانا كه انبیاء الهی سختترین گرفتاریها را داشته اند.»(11) اما در این میان حضرت خاتم الانبیاء(ص) بیش از سایر انبیاء در معرض بلاها و آزمایشات سخت قرار گرفت. آن حضرت در این مورد می فرماید: «هیچ پیامبری همانند من مورد آزار و اذیت قرار نگرفت. »(12) 5 - عبودیت بندگی و خضوع در مقابل حق فضیلتی ستودنی است كه قرآن بارها بر این صفت زیبای محمدی(ص) اشاره دارد. خداوند متعال پیامبر گرامی اش را با وصف بندگی - كه تمام اوصاف والای حضرت خاتم الانبیاء(ص) را تحت الشعاع قرار داده - یاد می كند و رسول گرامی اسلام نیز به عبودیت خود در پیشگاه حق همیشه افتخار می كرد. 6 - عدالت خواهی عدالت خواهی یكی از مهمترین اهداف بعثت پیامبران الهی است. و در آیات متعددی قرآن از عدالت خواهی پیامبر اكرم(ص) كه یكی از اهداف بعثت آن حضرت نیز می باشد سخن گفته و مردم را به تبعیت از آن بزرگوار ترغیب و تشویق می كند. عدالت طلبی در تمام زوایای زندگی انسان نقش دارد و گستره آن به گفتار و رفتار و روابط انسان، معاملات، خانواده، دوستان، فرزندان، همكاران و حتی سایر ملل نیز كشیده می شود. پیامبر اكرم(ص) آنچنان به این مسئله حیاتی اهمیت می داد كه حتی در نگاه كردن به دیگران عدالت را رعایت می نمود. امام صادق(ع) می فرماید: «رسول خدا(ص) نگاه خود را در میان اصحاب بطور مساوی تقسیم می كرد، گاهی به این و گاهی به آن دیگری به طور مساوی نگاه می كرد. »(13) پیامبر اكرم(ص) در یك منشور جهانی عدالت خواهی و تساوی حقوق انسانها را در جوامع اعلام كرده و می‌ فرمود: «همه مردم از زمان حضرت آدم تا به امروز همانند دانه های شانه (مساوی و برابر) هستند. عرب بر عجم و سرخ بر سیاه برتری ندارد مگر به تقوی. »(14) 7 - راستی و امانتداری امانتداری و صداقت پیامبر اكرم(ص) نه تنها یاران و پیروان آن حضرت را شیفته ایشان نموده بود بلكه دشمنان نیز به این حقیقت اذعان داشته و صداقت آن بزرگوار را می ستودند. سه سال از بعثت می گذشت كه حضرت رسول(ص) روزی در كنار كوه «صفا» روی سنگ بلندی قرار گرفت و با صدای رسایی قشرهای مختلف مردم مكه را به سوی خویش فرا خواند، آنگاه خطاب به مشركین و سایر مردم فرمود: ای مردم! هرگاه من به شما گزارش دهم كه پشت این كوه دشمنان موضع گرفته اند و قصد جان و مال شما را دارند، آیا مرا تصدیق می كنید؟ همگی گفتند: آری، زیرا ما در طول زندگی از تو دروغی نشنیده ایم.(15) حضرت خدیجه نیز هنگامی كه پیشنهاد ازدواج به آن حضرت می داد و شیفتگی خود را به آن وجود گرامی اعلام می نمود با تاكید بر امانت و صداقت آن بزرگوار، چنین گفت: «به خاطر خویشاوندیت و بزرگواریت در میان قوم خودت و امانتداری تو و اخلاق نیك و راستگوئیت، مایلم با تو ازدواج كنم. »(16) خداوند درباره رسول اکرم(ص) می‌فرماید: «قلب (پاك حضرت محمد(ص)) در آنچه دید هرگز دروغ نگفت.»(17) قاطعیت و شهامت پیامبر اكرم(ص) در مورد اجرای حدود الهی و قاطعیت در برابر قانون شكنان اهتمام خاصی داشت. خداوند متعال در این مورد می فرماید: «محمد(ص) فرستاده خداست و كسانی كه با او هستند در برابر كفار سرسخت و شدید و در میان خود مهربان هستند. »(18)       پی نوشت : 1. احزاب/21. 2. آل عمران/159. 3. مكارم الاخلاق، ص 8؛فتح الباری، ج 6، ص 419. 4. قلم/4. 5. توبه/128. 6. توبه/61. 7. كهف/6. 8. ضحی/6، 7، 8. 9. هود/29. 10. ضحی/9، 10. 11. الكافی، ج 2، ص 252. 12. كشف الغمه، ج 2، ص 537. 13. بحارالانوار، ج 16، ص 260؛الكافی، ج 2، ص 671. 14. مستدرك الوسائل، ج 12، ص 89. 15. فروغ ابدیت، ج 1، ص 263. 16. السیرة النبویه، ابن هشام، ج 1، ص 200 و 201. 17. نجم/11. 18. الفتح/29. منبع : ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره41