اگر عقل دین را تأیید می کند چرا همه عاقل ها دیندار نیستند؟

برای روشن شدن جواب باید ابتدا کلمات عقل و دینداری (ایمان) را معنا کنیم. عقل عبارتست از آن چراغ هدایت و نیروی شناخت و معرفتی که در وجود انسان است و به واسطه آن خدا عبادت می شود و با تشخیص اعمال صالح و عمل به آنها بهشت کسب می شود. [1] رو شنایی و پرتو افشانی این چراغ هدایت در افراد مختلف متفاوت است. در بعضی بسیار قوی و در بعضی دیگر بسیار ضعیف است. اما با این حال کسی در این جهت بر خدای متعال اعتراضی ندارد که چرا از عقل کمتری برخوردار است زیرا همه قدرت عقل خود را کامل می دانند .

اما دین داری(ایمان)، عبارتست از جای گیر شدن اعتقاد در قلب، و این کلمه از ماده (ء- م- ن) اشتقاق یافته، گویا شخص با ایمان، به کسى که به درستى و راستى و پاکى وى اعتقاد پیدا کرده، امنیت مى‏دهد، یعنى آن چنان دل گرمى و اطمینان مى‏دهد که هرگز در اعتقاد خودش دچار شک و تردید نمى‏شود.

ایمان داراى مراتب و درجات بسیاری است. چون اذعان و اعتقاد، گاهى به چیزى پیدا می شود و تنها اثرش همان اعتقاد قلبی و فکری است، و گاهى از این شدیدتر است، بطورى که بدنبال این اعتقاد التزام و پای بندی به پاره‏اى از لوازم آن نیز مى‏آید و گاهى از این نیز شدیدتر می شود، و به همه لوازم آن متعلق می شود، بر همین اساس است که مؤمنین هم در اعتقادشان بغیب، و بخداى حاضر و ناظر، و به روز جزاى او، در یک طبقه نیستند، بلکه طبقات مختلفى دارند. [2]

برای اطلاع بیشتر به پاسخ 148 (سایت: 888) (شروط اسلام و ایمان) مراجعه کنید.

از نظر قرآن مجید و روایات یکی از بهترین و مطمئن ترین راهها برای شناخت دین و رسیدن به مراتب بالای ایمان نیروی عقل است.به همین جهت اسلام ارزش فوق العاده عقل و خرد را در مناسبت هاى مختلف آشکار ساخته است. تا جایی که رسول خدا (ص) فرمود:"کسی که عقل ندارد دین هم ندارد." [3]

در روایتى آمده است که جمعى در محضر پیغمبر اکرم (ص) مدح و ستایش از مسلمانى کردند، رسول خدا (ص) فرمود:" عقل او چگونه است"؟

عرض کردند: اى رسول خدا! ما از تلاش و کوشش او در عبادت و انواع کارهاى خیر سؤال مى‏کنیم، شما از عقلش سؤال مى‏فرمائید؟

حضرت فرمود:" مصیبتى که از ناحیه حماقت احمق حاصل مى‏شود بدتر است از فجور فاجران و گناه بدکاران، خداوند فرداى قیامت مقام بندگان را به مقدار عقل و خرد آنها بالا مى‏برد، و بر این اساس به قرب خداوند نائل مى‏گردند." [4]

برای اطلاع بیشتر به پاسخ های شماره های 111 (سایت: 2230) (علم و عقل دین) مراجعه کنید.

با توجه به آنچه که بیان شد همه دستورات دین مورد تأئید عقل سلیم است که آیات و روایات این گونه ما را به به پیروی از حکم عقل دعوت می کند بر این اساس همه دین داران واقعی عاقل هستند و با نیروی خرد خود این راه را انتخاب کرده اند و همه سختی های آنرا به جان خریده اند ولی این که همه عاقل ها دین دار نیستند واقعیتی است که قابل انکار نیست؛ اما علت بی دین شدن افراد را می توان در موارد زیر یافت:

1- عدم شناخت صحیح از دین، از آنجایی که همه عقلا در یک درجه از عقل نیستند در بسیاری از موارد ممکن است امر برای کسانی در درجات بالای ایمان قرار ندارند مشتبه شود و واقعا حقیقت را نشناخته باشند.

2-رفتار ناپسند برخی از دین داران یا مدعیان دینداری،یکی از آفت های جامعه دینی این است که افرادی که به دنبال شناخت دین هستند به جای این که دین را از روی منابع اصیل و الگو های واقعی آن بشناسند رفتار افراد عادی یا حتی مدعیان درو غین دینداری را منبع شناخت خود قرار میدهند که ادیان الهی بویژه اسلام از این جهت چه ضربه هایی را خورده است. باید به همه محققان توجه داد که این روش صحیحی برای شناخت نیست و در بسیاری موارد انسان را از مقصد دورتر میکند.

3-جاذبیت گناهان و محرماتی که دین آنها را منع کرده است، شکی نیست که گناه ومعصیت از لذت و جذابیت بالایی برخوردار است چنانکه امام کاظم (ع) می فرماید:" رسیدن به بهشت سختی های فراوان همراه است و رسیدن به جهنم با لذت ها و شیرنی های کوتاه گناه همراه است. [5] و متأسفانه بسیاری از افراد برای رسیدن به این لذت های زود گذر دین را کنار میگذارند.

4-لجاجت ها، گروهی از کافران وقتی معجزات بیامبر و حقانیت اسلام را می دیدند به جای این که ایمان بیاورند می گفتند: «پروردگارا! اگر این حق است و از طرف توست، بارانى از سنگ از آسمان بر ما فرود آر! یا عذاب دردناکى براى ما بفرست!» [6]

5-تقلید کور کورانه از پدران و پیشینیان بی ایمان خود ،بعضی از کافران و مشرکان در جواب دعوت پیامبر اکرم (ص) بی ایمانی خود به خدای یکتا را با تقلید از پدران خود توجیه می کردند.چنانکه قرآن می فرماید:" و هنگامى که به آنها گفته شود: به سوى آنچه خدا نازل کرده، و به سوى پیامبر بیایید! ، مى‏گویند: آنچه از پدران خود یافته‏ایم، ما را بس است! آیا اگر پدران آنها چیزى نمى‏دانستند، و هدایت نیافته بودند (باز از آنها پیروى مى‏کنند)؟!" [7]

6- سختی ها و محرومیت هایی که ایمان به خدا به همراه داردبرای بسیاری از افراد راحت طلب قابل تحمل نیست نماز خواندن در هوای سرد و گرم ،گذشت از مال و انفاق آن در راه خدا، رفتن به میدان جنگ و شرکت در جهاد و انتظار شهادت داشتن و... مشکلاتی است در طول تاریخ بسیاری به خاطر ترس از آنهابا دین خدا حافظی کرده اند.

البته باید توجه داشت که در دو حوزه عقائد(اصول) و احکام (فروعات) اسلام، بعضی از احکام و مسائل، فوق عقل می باشند و عقل گرچه مخالفتی با آنها ندارد اما به کنه آنها نیز نمی رسد و نمی تواند آنها را فهم کند مثل مناطات احکام و یا مباحث مربوط به جزئیات معاد .

اما علت آنکه در اندیشه و نظرگاه ما برخی احکام با عقل تعارض و مخالفت دارند در دو چیز است:

اول آنکه بسیاری از واقعیات بنیادین اسلامی با عقل جزئی و حسابگر قابل تحلیل و تبیین نیست.

در ثانی می بایست بین عقل و وهم فرق نهاد، و همانگونه که بیان شد ممکن است یافته های وهم یافته های عقل پنداشته شود. [8]

برای اطلاع بیشتر به 227 (سایت: 1866) (عقل و گستره ی فعالیت آن) مراجعه کنید.

نکته قابل توجه این است که با دقت در این مواردی که به عنوان علت بی دین شدن افراد بیان کردیم نشان می دهد که  افرادی که دین را نپذیرفتند، هر چند از نعمت عقل برخوردار بودند ولی در واقع بر طبق عقل خود عمل نکردند؛ وگرنه عقل کامل و سالم در صورتی که مانعی در کار نباشد با معارف و دستورات دین هیچ گونه منافاتی ندارد؛ و از نظر عقلی این موارد نمی تواند عذر خرد پسند برای نپذیرفتن دین باشد.