بحران آب و وظایف متقابل شهروندان و حکمرانان

علایم هشدار آن، از چندی پیش به شکل مساله ی «آوارگان آب» خود را نشان داد. آوارگان آب کسانی هستند که به علت خشکسالی مجبور به کوچ اجباری از محل زندگی خود شده اند و متاسفانه تعداد قابل توجهی از آنها پس از چندی به جرگه ی حاشیه نشینان کلانشهرها پیوسته اند.

ایران جزو کشورهای خشک و نیمه خشک خاورمیانه است و تا سال ۲۰۲۵ تعداد کشورهای خشک افزایش می‌یابد و ایران یکی از کشورهای نیمه خشک محسوب می‌شود. 

میانگین سالانه باران در ایران ۱۰ تا ۱۵ درصد نسبت به ۱۰ سال گذشته کاسته شده است و در مقابل رشد جمعیت را داشته‌ایم و از جمله پر مصرف‌ترین کشورها هستیم. این آمارها ما را به سرعت وارد بحران آب در آینده می‌کند.

این جملات که در روز دوشنبه بیست و چهارم آبان 1395 در مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری بیان گردیده، گوینده ای ندارد جز سید عباس عراقچی؛ معاون وزیر امور خارجه. قاعدتا چنین جملاتی را باید از زبان مسوولین سازمان محیط زیست شنید؛ اما عمق بحران به جایی رسیده است که یک دیپلمات برجسته باید این چنین با نگرانی از آن سخن به میان آورد.

پیش بینی ها نشان می دهد که در دهه های آینده، بحران خشکسالی می تواند تهدیدی برای امنیت جهان قلمداد گردد. در حوزه سرزمینی نیز، جدال بر سر دستیابی به منابع آبی ممکن است منجر به تنش ها و درگیری های قومی و محلی گردد.

این ها همه در حالی است که مردم ما برای 3 هزار سال می دانستند چگونه آب را مصرف کرده و به تعادلی پایدار در طبیعت برسند. 

دکتر رنانی، اقتصاد دان و عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان در نشست «آب، فرهنگ و جامعه» می گوید: 

گراف های میزان بارش در کشور حاکی از آن است که طی سی سال گذشته، میزان بارش در کشور تفاوت چندان محسوسی با سی سال پیش از آن نداشته و حتی آسمان نیز بر ما جفا نکرده است. ولی نظامی ناکارآمد و بی تدبیر در حوره ی حکمرانیِ آب، به راحتی فرهنگ آبیِ 3 هزار ساله ی ما را بر باد داده است و اکنون اقدام به زیر سوال بردن جامعه و فرهنگ می کنند.

واضح است که فرهنگ نقش مهمی در این میان دارد و بدون شک اصلاح الگوی مصرف آب باید از طریق فرهنگی صورت گیرد. با این وجود موضوع این است که بحران آب اکنون به بیماری در شرف تشنج و ورود به کمایی مرگ بار شبیه است. بدون شک نمی توان در این شرایط بحرانی به بیمار گفت که با تغییر الگوی تغذیه ی خود جلوی بحران را بگیرد. شرایط آبی کشور نیز در معرض ورود به تشنج است و ما باید از وقوع این فاجعه جلوگیری کنیم.

با ادامه ی روند کنونی، این نزاع در کشور افزایش خواهد یافت و طی سال های آینده به صورت روزانه، زندگی مردم را متاثر خواهد کرد. پس در این شرایط نمی توان از اصلاح الگوهای مصرفی مردمی که سهمی بسیار ناچیز در مصرف آب در مقایسه با صنعت و کشاورزی دارند سخن گفت. ما باید سیاست های غلط حکمرانی نادرست آب را زیر سوال ببریم و به اصلاح آن ها بپردازیم.

دکتر فیروزآبادی استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران در این زمینه پیشنهاداتی دارد:

• آب کالایی عمومی است. به این معنی که همه ی مردم قادر هستند از آن ها استفاده کنند و نمی توان کسی را از آن محروم کرد و همین باعث شده است برخی تصور کنند می توانند بصورت رایگان هر استفاده یی از آب داشته باشند.

• برای حفظ این منابع باید از مصرف بی ضابطه و بیش از حد آن ها جلوگیری شود و همین امر ضرورت بررسی مساله ی حکمرانی آب را مطرح می کند. این حکمرانی از طرق مختلف قابل اجرا است. برای مثال می توان با نظارت شدید جلوی استفاده ی نادرست از آب را گرفت. ولی آیا این راه درست است و نظارت صرفا توانایی جلوگیری از هدر رفت منابع آبی و حتی سایر منابع محیط زیستی به عنوان کالاهای عمومی را دارا است. در اینجا است که نقش سرمایه های اجتماعی اهمیت پیدا می کند.

• حلقه ی مفقوده ی حکمرانی آب در کشور و شاید پاسخ برون رفت از بحران آب را بتوان در همین سرمابه های اجتماعی یافت. ما باید بدنبال راهی باشیم که از طریق آن، نظام های حکمرانی از دل سرمایه های اجتماعی و بر مبنای ارزش های و باورهای این مردم شکل بگیرند. چراکه نظارت های حاکمیتی در این راه موفقیت چندانی نداشته اند.

• اهمیت نهاد آموزشی در این راه یکی از نکته هایی بود که باید به آن اشاره کرد و نقش آن را در کنار خانواده به عنوان کوچک ترین سلول اجتماعی بسیار حایز اهمیت دانست. ما هنوز در زمره ی کشورهایی قرار داریم که یکی از بالاترین آمارهای رضایت و اعتماد ار خانواده را دارا است. بنابراین استفاده از این سرمایه ی اجتماعی بزرگ و قدرتمند به ویژه در حوزه ی زنان و مادران قادر خواهد بود تاثیرهای فراوانی را چه در بُعد آموزش و ... داشته باشد.

• رسانه های جمعی و تاثیر آن ها در گسترش ارزش هایی که قادر است به اصلاح حکمرانی آب کمک کند، ظرفیت های مذهبی جامعه و روحانیون، افراد شناخته شده نظیر ورزشکاران و هنرمندان و البته کمک گرفتن از شیوه های سنتی مدیریت و حکمرانی آب که سال ها بصورت موفق عمل کرده اند از دیگر حوزه ها و گروه های مرجعی است که قادر هستند نقش بزرگی در این خصوص ایفا کنند.
با توجه به آنچه گفته شد به نظر می رسد یکایک شهروندان و مسوولین می بایست خود را مسوول بدانند تا با کمک یکدیگر از وقوع فاجعه و بحران تا جایی که امکان دارد جلوگیری کنیم.

منابع: ایسنا،انتخاب

منبع: http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=341642