رسول خدا(صلى الله عليه وآله) بر خاك و زمين سجده مى كرد و در سجده، چيزى را بين پيشانى و زمين حائل قرار نمى داد[1]. او مى فرمود: «جعلت لى الارض مسجد و طهورا[2] ; زمين براى من سجده گاه و پاك كننده، قرار داده شده است». در اين باره، علاوه بر سنت پيامبر، از شيوه اصحاب نيز مى توان ياد كرد. به اين موارد دقت كنيد:
1. پيامبر، مسلمانان را نيز بدين كار امر مى كرد ; روزى پيامبر يكى از اصحاب خود را ديد كه بر لايه عمامه اش سجده مى كرد ; با دست مباركش به او اشاره كرد و فرمود: عمامه ات را بردار و به پيشانى اش اشاره نمود[3]. همچنين وقتى ديد كه بلال حبشى بر گِردىِ عمامه اش سجده كرد تا داغى زمين آزارش ندهد، پيامبر با دست خود عمامه بلال را از زير پيشانى او بيرون كشيد و فرمود: «بلال! پيشانى ات را بر خاك گذار»[4] و به صهيب نيز فرمود: «ترب وجهك يا صهيب ; پيشانى ات را بر خاك گذار»[5] و به رباح نيز چنين فرمود[6].
2. سيره ياران پيامبر هم سجده بر روى زمين بود ; جابر بن عبدالله انصارى مى گويد: من نماز ظهر را با پيامبر مى گزاردم ; مشتى از سنگريزه در دست گرفته و آنها را دست به دست مى كردم تا خنك شوند و به هنگام نماز، بر آنها سجده كنم[7].
بيهقى يكى از دانشمندان اهل سنت، درباره تبيين اين حديث مى نويسد: اگر سجده بر لباس متصل به بدن جايز بود، قطعاً اين كار آسان تر از خنك كردن سنگريزه ها در كف دست و قرار دادن آنها براى سجده بود[8].
خباب بن ارت مى گويد: «به رسول خدا(صلى الله عليه وآله) از شدت حرارت زمين كه پيشانى و دست ها را آزار مى داد، شكايت كرديم. او به شكايت ما پاسخ نگفت»[9].
3. خاك بايد پاك باشد و از همين روست كه شيعيان تكه اى گِلِ خشك شده را براى اطمينان از پاكى آن، با خود برمى دارند و چه بسا كه براى تبرك آن را از خاك مبارك كربلا كه شهادت گاه امام حسين(عليه السلام) است، بر مى گيرند ; همان گونه كه بعضى از اصحاب، از سنگ ريزه هاى مكه بر مى داشتند تا در سفر، بر آنها سجده كنند.
4. مهر، موضوعيت ندارد و در زمان پيامبر(صلى الله عليه وآله) تمام زمين مهر بوده است و پيشانى را روى زمين مى گذاشتند. از اين رو، براساس روايات معصومين، سجده بايد بر زمين و روييدنى هاى زمين ـ غير از خوردنى ها و پوشيدنى ها ـ باشد و از نظر عالمان شيعه نيز برخاك زمين يا سنگ و امثال آن سجده كردن، كافى است. شيعيان بر خاك، زمين، سنگ ريزه، تخته سنگ و ديگر اجزاى زمين و روييدنى هاى آن، مانند حصير، سجده مى كنند و نه بر فرش، پارچه، چيزهاى خوردنى و زينتى و اين، برگرفته از روايات بسيارى است كه در كتاب هاى شيعه و سنى وارد شده اند.
5. سنگ و خاك، «مسجود عليه» است و نه «مسجود له» ; يعنى «بر» خاك و سنگ سجده مى شود و «به» آن سجده نمى شود. دقت در اين نكته، پاسخ به كسانى است كه شبهه پرستش مهر توسط شيعه را بر زبان جارى مى سازند![10]
6. سجده، آخر خضوع و فروتنى است و اين با سجده كردن بر سجاده، فرش، پارچه و زينتى هاى گران قيمت، به دست نمى آيد و تنها راه تحققش، اين است كه ارزشمندترين قسمت بدن را كه پيشانى است، بر ارزان ترين چيز كه خاك است، بگذاريم.
سجده بر خاك و يا قطعه اى از زمين، نشان از سجده براى خداست و اين بر خاك ساييدن پيشانى، به نوعى خضوع در پيشگاه پروردگار تلقى مى شود. اين نهادن پيشانى بر زمين و سجده كردن بر خاك، مناسب ترين حالت سجده در برابر خداست و بيشترين فروتنى و تواضع در پيشگاه معبود را در خود دارد. اين كار، انسان را به ياد ريشه و اصل او، يعنى خاك مى اندازد. خداى تعالى مى فرمايد: (مِنْها خَلَقْناكُمْ وَ فِيها نُعِيدُكُمْ وَ مِنْها نُخْرِجُكُمْ تارَةً أُخْرى )[11] ; «از آن[خاك] آفريديمتان و بدان بازتان مى گردانيم و بار ديگر، از آن بيرون مى آوريمتان». هشام از امام صادق(عليه السلام) پرسيد: مرا آگاه ساز بر چه سجده رواست و بر چه ناروا؟ حضرت فرمود: سجده تنها بر زمين و آن چه مى رويد، جايز است ; جز آن چه كه پوشيدنى و خوردنى است. باز پرسيد: فدايت شوم! فلسفه آن چيست؟ وى فرمود: زيرا سجده خضوع در پيشگاه خداوند عزوجل است ; پس نشايد كه بر پوشيدنى و خوردنى انجام گيرد ; زيرا دنياگرايان، بنده خوردنى ها و پوشيدنى هايند و سجده گر در سجده اش، خداى را پرستش گر است و ناچار نشايد كه پيشانى خود بر معبود دنياگرايان ـ كه فريفته فريبايى آنند ـ بسايند[12].
پی نوشت ها
_____________________________
[1]. عايشه: «ما رأيت رسول الله(صلى الله عليه وآله) متقيا وجهه بشىء تعنى فى السجود»; كنزالعمال، رقم 22241 .
[2]. صحيح بخارى، ج 1، ص 91 .
[3]. سنن كبرى، ج 2، ص 105 .
[4]. الحقيقه ماهيه، ص 21 .
[5]. ر.ك: كنزالعمال، حديث 19810 .
[6]. همان، حديث 19777 .
[7]. مسند احمد، ج 3، ص 327 .
[8]. سنن كبرى، ج 2، ص 106 .
[9]. سنن بيهقى، ج 2، ص 105 .
[10]. منشور عقايد اماميه، ص 271 ; الحقيقه ماهيه، ص 38 .
[11]. طه (20 )، آيه 55 .
[12]. وسائل الشيعه، ج 3، باب 1 از ابواب مايسجد عليه .
منبع: http://www.porseman.org/showarticle.aspx?id=2186
