امر به معروف و نهی از منکر یکی از شاخص های فرهنگی و اصلی اقدام امام حسین علیه السلام در قیام عاشوراست که بارها توسط ایشان به صراحت بیان شده است.
چیستی امر به معروف و نهی از منکر
فرمان به کار پسندیده و بازداشتن از کار ناپسند را «امر به معروف و نهی از منکر» میگویند. امر به معروف و نهی از منکر، پیشینه ای به قدمت تاریخ حیات انسان دارد. نخستین انسان دعوت کننده به نیکی، آدم بود و پس از وی نیز پیام آوران وحی و پیروان آنان در انجام این وظیفه مهم تلاش کرده اند. مهمترین این تلاش ها، قیام حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام بود، که اساس آن با امربه معروف و نهی از منکر آمیخته شده است.
مراتب امر به معروف و نهی از منکر
از دیدگاه امام علی علیه السلام، فریضه ی امر به معروف و نهی از منکر سه مرتبه دارد: «فمنهم المنکر بیده و لسانه و قلبه فذلک المستکمل لخصال الخیر؛گاهی فرد با دست و زبان و قلب نهی از منکر می کند، چنین کسی همه خصلت های خیر را تکمیل می نماید» (آمدی،غررالحکم و دررالکلم، ج2، ص 63، شماره 80. نهج البلاغه، حکمت 374)
مراتب سه گانه ی امر و نهی در این روایت از مشکل به آسان (1- دست، 2- زبان، 3- قلب) بیان گردیده است. تقسیم بندی فوق، در کتاب های فقهی علمای اسلام نیز رایج است و فقها به هنگام بحث از این فریضه، آن را به این سه مرتبه تقسیم می نمایند.
نگرش امیرالمومنین به امر به معروف و نهی از منکر
در نگاه امیرالمومنین علی علیه السلام امر به معروف و نهی از منکر، عنایت دین، قوام شریعت و با فضیلت ترین اعمال بندگان خداست که حتی از جهاد در راه خداوند نیز بالاتر است.آن حضرت فرمود: « أَوَّلَ مَا تُغْلَبُونَ عَلَیْهِ مِنَ الْجِهَادِ الْجِهَادُ بِأَیْدِیكُمْ، ثُمَّ بِأَلْسِنَتِكُمْ، ثُمَّ بِقُلُوبِكُمْ؛ فَمَنْ لَمْ یَعْرِفْ بِقَلْبِهِ مَعْرُوفاً، وَلَمْ یُنْكِرْ مُنْكَراً، قُلِبَ فَجُعِلَ أَعْلَاهُ أَسْفَلُهُ، وَ أَسْفَلَهُ أَعْلَاهُ؛ نخست درجه از جهاد كه از آن باز مى مانید، جهاد با دستهاتان بود، پس جهاد با زبان، سپس جهاد با دلهاتان، و آن كه به دل كار نیكى را نستاید و كار زشت او را ناخوش نیاید، طبیعتش دگرگون شود چنانكه پستى وى بلند شود و بلندیش سرنگون زشتی هایش آشكار و نیكویی هایش ناپدیدار. »(نهج البلاغه، حکمت375)
ترك نظارت ملی، و بی توجهی به مراحل امر به معروف، انسان را دگرگون نموده دچار مسخ ارزشها می کند، هاضمه ی جامعه بیمار می گردد به طوریكه بد و خوب را دیگر تشخیص نمی دهد. مولای متقیان فرمود: وَ الْجِهَادُ مِنْهَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ: عَلَى الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ، وَالنَّهْیِ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ الصِّدْقِ فِی الْمَوَاطِنِ، وَ شَنْآن الْفَاسِقِینَ : فَمَنْ أَمَرَ بِالْمَعْرُوفِ شَدَّ ظُهُورَ الْمُوْمِنِینَ، وَ مَنْ نَهَى عَنِ الْمُنْكَرِ أَرْغَمَ أُنُوفَ الْكَافِرِینَ؛ و جهاد بر چهار شعبه است: به كار نیك وادار نمودن، و از كار زشت منع فرمودن. و پایدارى در پیكار با دشمنان، و دشمنى با فاسقان. پس آن كه به كار نیك واداشت، پشت مومنان را استوار داشت، و آن كه از كار زشت منع فرمود بینى منافقان را به خاك سود. (نهج البلاغه، حکمت 31)
پیامدها
امام علی علیه السلام، برای امر به معروف و نهی از منکر آثار مبارکی ذکر می نماید که برخی از آنان عبارتند از:
1-مَن أمَرَ بِالمَعروفِ شَدَّ ظَهرُ المُومِنِ وَ مَن نَهى عَنِ المُنكَرِ أَرغَمَ أَنفَ المُنافِقِ وَ أَمِنَ كَیدَهُ؛ هر كس امر به معروف كند به مومن نیرو مى بخشد و هر كس نهى از منكر نماید بینى منافق را به خاك مالیده و از مكر او در امان مى ماند. (كافى(ط-الاسلامیه) ج2، ص51، ح1)
2-وامُر بِالْمَعْرُوفِ تَكُنْ مِنْ اَهْلِهِ؛ امر به معروف كن تا از اهل معروف شوى. (تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 332، ح 7635)
3- مَنْ كَانَ فِیهِ ثَلَاثٌ سَلِمَتْ لَهُ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةُ یَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَأْتَمِرُ بِهِ وَ یَنْهَى عَنِ الْمُنْكَرِ وَ یَنْتَهِی عَنْهُ وَ یُحَافِظُ عَلَى حُدُودِ اللَّهِ جَلَّ وَ عَلا؛ كسى كه سه چیز در او باشد، دنیا و آخرتش سالم مى ماند: 1. امر به معروف كند و خود نیز پذیراى آن باشد. 2. نهى از منكر كند وخود نیز پذیرا باشد. 3. حدود الهى را نگهدارى كند. (تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 332، ح 7645)
جلوه امر به معروف و نهی از منکر در قیام امام حسین علیه السلام
امر به معروف و نهی از منکر یکی از شاخص های فرهنگی و اصلی اقدام امام حسین علیه السلام در قیام عاشوراست که بارها توسط ایشان به صراحت بیان شده است. امام حسین(علیه السلام) هم چون پدرش امیرالمومنین علیه السلام، به هر طریق ممکن، به افشاى جنایات بنى امیّه پرداخت و برای احیای دین الهی و سنت های پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله، تا پاى جان ایستادگى کرد.
آن حضرت در سرزمین مقدّس «منا»، طىّ یک خطابه بسیار مهم، سرشناسان جامعه اسلامى آن روز را به سبب مسامحه و سهل انگارى نسبت به فریضه امر به معروف و نهى از منکر در اصلاح امور جامعه، مورد ملامت و سرزنش قرار داد و فرمود: «چرا از نکوهشى که خداوند نسبت به علماى یهود فرموده است پند نمى گیرید؟ آنجا که فرمود: «لَوْلاَ یَنْهَاهُمُ الرَّبَّانِیُّونَ وَالاَحْبَارُ عَنْ قَوْلِهِمُ الاِثْمَ وَاَکْلِهِمْ السُّحْتَ»( سوره مائده، آیه 63).» چراکه علماى یهود، مردم را از سخنان گناه آلود و خوردن حرام نهى نمى کردند.
آنگاه امام(علیه السلام) در ادامه چنین فرمود: «وَ اِنَّما عابَ اللهُ ذلِکَ عَلَیْهِمْ، لاَنِّهُمْ کانُوا یَرَوْنَ مِنَ الظَّلَمَهِ الَّذِینَ بَیْنَ اَظْهُرِهِمُ الْمُنْکَرَ وَ الْفَسادَ، فَلا یَنْهَوْنَهُمْ عَنْ ذلِکَ»؛ خداوند تنها از این جهت بر آنها عیب مى گیرد که آنها با چشم خود شاهد زشتکارى و فساد ستمکاران بودند ولى (هیچ عکس العملى نشان نمى دادند و) آنان را نهى نمى کردند؛ سپس در مورد اهمّیّت و عظمت این دو فریضه فرمود: «اِذا اُدِّیَتْ وَ اُقِیمَتْ، اِسْتَقامَتِ الْفَرایِضُ کُلُّها هَیِّنُها وَ صَعِبُها»؛ هرگاه فریضه امر به معروف و نهى از منکر به درستى انجام شود و اقامه گردد، فرایض دیگر اعمّ از آسان و دشوار انجام خواهد شد».(تحف العقول، ص 168-170 و بحارالانوار، ج 97، ص 79، ح 37)
شاید بتوان صریح ترین و رساترین تعبیر امام(علیه السلام) در تبیین انگیزه اصلى قیام عاشورا را جمله اى دانست که در وصیّت نامه اش به محمّد حنفیّه آمده است. آن حضرت، چنین نوشت:
«وَ اِنَّما خَرَجْتُ لِطَلَبِ الاِصْلاحِ فِی اُمَّهِ جَدِّی، اُرِیدُ اَنْ آمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ اَنْهى عَنِ الْمُنْکَرِ، وَ اَسِیرَ بِسِیرَهِ جَدِّی وَ اَبِی عَلِىِّ بْنِ اَبِی طالِب»؛ من تنها به انگیزه اصلاح در امّت جدّم بپا خاستم، مى خواهم امر به معروف و نهى از منکر کنم و به روش جدّم و پدرم على بن ابى طالب(علیه السلام) رفتار نمایم. (فتوح ابن اعثم، ج 5، ص 33 و بحارالانوار، ج 44، ص 329)
امام(علیه السلام) در این عبارات کوتاه و گویا در همان آغاز راه، هدف حرکت الهى خویش را بیان مى کند که قصدش کشورگشایى و به چنگ آوردن مال و مقام دنیا نیست، بلکه هدفش فقط اصلاح جامعه اسلامى و احیاى امر به معروف و نهى از منکر است.
کلام آخر
امام حسین علیه السلام در حرکتی که به کربلا ختم شد و عاشورا خلق شد، ما را به سنت و قانون پیامبر صلی الله علیه و آله و به راه و رسم علی علیه السلام سفارش می کند و بر «امر به معروف و نهی از منکر» فرا می خواند و در این راه «صبر و استقامت» را توصیه می نماید. زنده نگه داشتن قیام عاشورا در گرو زنده نگه داشتن امر به معروف و نهی از منکر است، وظیفه ما،تنها مشکی پوشیدن و عزا دار بودن نیست. بلکه باید تفکر و شعور حسینی را در کنار شور حسینی پاس داریم.
منبع: تبیان
