دو انفجار بزرگ در سال های 1384 و 1386، جامعه شیعی را در تاثر فرو برد. و دل هر شیعه ای به داغی سنگین نشاند. واقعه ای که جز به وجود آوردن ترس و اضطراب و کشته شدن بی گناهان و تخریب چیزی به همراه نداشت. چرا که شیعیان بیش از پیش به زیارت حرم عسکریین رفتند و تلاش کردند که حرم را بهتر از قبل ترمیم نمایند.
حرم عسکریین محل دفن امام هادی و حسن عسکری، امامان شیعیان دوازده امامی (اثنی عشری) است. نرجس خاتون همسر امام حسن عسکری(علیه السلام) و مادر امام زمان(علیه السلام)، حکیمه خاتون دختر امام جواد(علیه السلام) و شمار دیگری از سادات علوی و عالمان شیعه در این حرم دفن اند.(1)
تاریخچه حرم و تخریب ها
بقعه و آستان عسكریین، امام هادی و امام حسن عسكری سلام الله علیهما، شهر تاریخی سامراء را در تاریخ به عنوان شهر مذهبی ثبت كرده است. تلاش و همت قابل تقدیر و تحسین خلیفه ها و حكم رانان دوره های اسلامی و بزرگ مردان دینی و سیاسی برای احیا و توسعه حرم مطهر، آن شهر را زنده نگه داشته است.
محل زندگی این دو امام در حلقه پادگان های نظامی قرار داشت. تولیت، حفظ و نگه داری این مكان در دست شیعیان بود. امام حسن(علیه السلام) خادمی داشت كه در این خانه ساكن بود و هرگاه قسمتی از آن خراب می شد آن را ترمیم می كرد. این امر تا 328 ق، پایان عصر غیبت صغری، ادامه داشت. بنای مرقد توسط ناصر الدوله حمدانی شیعی، برادر سیف الدوله، برای قبر این دو بزرگوار ساخته شد. او در 333 ق، اطراف سامراء را دیوار كشید. قبه ای برای حرم بناكرد و روی صندوق قبر پوشش قیمتی قرار داد و خانه هایی را در اطراف حرم برای زائران ساخت.(2)
از دیگر پادشاهان آل بویه كه در این راه منشأ اثر شده اند می توان معزالدوله را نام برد. او در 337ق گنبد و صحنی برای حرم ساخت و حوض و سردابی در آن تعبیه كرد و ضریحی از چوب پیرامون قبر برافراشت.
عضد الدوله دیلمی، اقدام های زیادی در بازسازی و توسعه حرم امامان شیعه انجام داد. از دیگر كسانی كه به بازسازی و تعمیر مقبره ها اقدام كردند می توان ارسلان بساسیری را نام برد. وی پس از آن كه بغداد را تصرف كرد، در 445 ق تعمیراتی بر حرم انجام داد ؛ بنایی از گچ و آجر برمرقد ساخت و دو ضریح از چوب ساج بر قبر دو امام همام نصب9 و اطرافش را با طلا تزیین كرد. این بنا تا 640 ق باقی بود ولی آن دو ضریحی كه بساسیری ساخته بود در آتش سوخت و همان سال دو ضریح زیبای دیگری توسط ابن طاووس جای گزین آن شد.
سلطان بركیارق بن ملك شاه، از پادشاهان سلجوقی، نیز به تعمیر و بازسازی حرم همت گماشت. وزیر شیعی او، مجد الملك قمی براوستانی، در 495 ق بانی این كار شد. در سال 606 ق حرم عسكریین دچار آتش سوزی شد و بخش هایی از آن آسیب دید. خلیفه الناصر لدین الله در میان خلفای عباسی تنها خلیفه ای است كه نسبت به شیعه و پیشوایان عسكریین محبت و ارادت می ورزید.
دو انفجار بزرگ سال های 1384 و 1386، جامعه شیعی را در تاثر فرو برد. واقعه ای که جز به وجود آوردن ترس و اضطراب و کشته شدن بی گناهان و تخریب چیزی به همراه نداشت.
درسال 640 ق بقعه شریف، برای بار دوم، آتش گرفت. این حریق بر اثر سقوط یك شمع بزرگ، كه حرم را روشن می كرد، رخ داد. در این واقعه ضریحی كه ارسلان بساسیری ساخته بود در آتش سوخت. پس از آن المستنصر بالله، آخرین خلیفه عباسی، به بازسازی حرم عسكریین، به ویژه ضریح یاد شده، پرداخت. این كار تحت اشراف احمد بن طاووس، از عالمان بزرگ و محدثان شیعه(ف 732 ق) انجام پذیرفت. خلیفه مسجد و مدرسه های زیادی را در سامراء بنا كرد و حوزه علمیه تشیع را در قرن هفتم رونق بخشید. این تلاش ها نیز با همت وزیر شیعی او مزید الدین ابن علقمی صورت گرفت.15
در عصر ایلخانان مغول، شیخ حسن ایلكانی، مؤسس سلسله شیعی جلایریان، در 740ق تعمیرات گسترده ای در آستان عسكریین انجام داد. شاه اسماعیل حرم و رواق ها را با فرش های ابریشمی فرش و قندیل های طلا و نقره به حرم تقدیم كرد و پس از انجام تعمیراتی در آستان، برای خادمان حرم حقوق و مستمری تعیین كرد. شاه سلطان حسین در 1106 ق حرم مطهر را بازسازی كرد و چهار صندوق برای مرقد دو امام، هم چنین نرجس خاتون و حكیمه خاتون قرار داد و ضریح زیبایی از فولاد ساخت و درهایی نفیس به سامراء فرستاد و زمین حرم را سنگ فرش كرد. نادرشاه در 1156 ق، تعمیراتی برحرم انجام داد و همسرش رضیه بیگم، دختر سلطان حسین صفوی، كاشی كاری های گنبد و صحن را بازسازی كرد.
تخریب های جدید
1. روز چهارشنبه ۲۳ محرم الحرام ۱۴۲۷قمری مصادف با ۳ اسفند ۱۳۸۴شمسی تروریست ها به رهبری ابومصعب زرقاوی، با پوشیدن لباس نیروهای تکاور عراق، وارد حرم عسکریین شدند و اسلحه نگهبانان را مصادره و آنها را به همراه خادمان حرم، در یکی از غرفه های صحن زندانی کردند و با کارگذاری مواد منفجره TNT به وزن حدود ۲۰۰ کیلوگرم در داخل بنا، حرم مطهر را منفجر کردند. در نتیجه این بمب َگذاری، گنبد بنا با پوشش آجری و طلاکاریش و همچنین تزئینات کاشی کاری در دیوارهای آن، فرو ریخت. شدت این انفجار به حدی بود که برخی از مصالح و تزئینات به کار رفته تا شعاع نیم کیلومتر به بیرون پرتاب شد. اما به علت استحکام بنا، پایه های گنبد، بدنه اصلی و دیوارها، سالم باقی ماند.
2. در ۲۷ جمادی الاولی ۱۴۲۸قمری مصادف با ۲۳ خرداد ۱۳۸۶ شمسی دومین انفجار در حرم عسکریین به وقوع پیوست. تروریست َها وارد حرم شده و پس از درگیری با محافظان حرم، اقدام به بمب َگذاری در حرم نمودند. آنان دست به دو انفجار زدند. در انفجار نخست، گلدسته سمت چپ حرم و در انفجار دوم، گلدسته سمت راست آن به طور کامل تخریب شد.
بازسازی:
بازسازی حرم از همان ابتدای انفجار آغاز گردید و در سال 1394 شمسی به اتمام رسید. حدود 95 درصد از کل حرم، طبق اعلام سایت رسمی حرمین شریفین عسکریین توسط مهندسین و هنرمندان با سنگ مرمر پوشانده شد و ساخت گنبد و طلاکاری آن، ساخت و نصب گریو گنبد، کاشی کاری، آیینه کاری، معرق کاری و سنگ کاری داخل حرم است. همچنین صندوقچه های قبور امام علی النقی(علیه السلام)، امام حسن عسکری(علیه السلام)، نرجس خاتون و حکیمه دختر امام جواد نیز از اقدامات دیگر انجام شده توسط ستاد بازسازی بود.
پی نوشت ها:
(1).الاعیان الشیعه،ج2،ص215
(2).تاریخچه سامراء و آستان عسكریین، ج1، ص148
محمد باعزم- تبیان
