کسی با حضرت حسین علیه السلام است که در برابر جذبه ها و مظاهرِ فريبنده پُست و مقام و شهوات و ... مستحكم باشد. امروز، بی طرفی و غافل از خود و زمان خود بودن، حسينی بودن و مهدوی بودن نيست و در اين ميان وظيفه محققان و مبلّغان و تمام مشتاقان فرهنگ حسينی این است كه زمينه سازان ظهور فرزندش)u[( باشند.
خبرگزاری شبستان در همین رابطه با حجت الاسلام قاسم خانجانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت وگویی داشته است که بخش دوم و پایانی این گفت وگو را در ادامه می خوانید:
آنچه که باید در نظر داشت این است که در ورای این همه توصیه و تاکید، ثمره و نتیجه این توصیه ها نباید صرفا یک عزاداری بدون هدف و بدون توجه به اصل موضوع کربلا و عاشورا و اهداف امام باشد. البته این مطلب به این معنا نیست که برپایی این نوع عزاداری ها هیچ فایده و ثمره ای ندارد. چرا که روایت داریم حتی تباکی داشتن در این مجالس، موجب ثواب می شود. یعنی کسی که برای مصائب حضرت اباعبدالله علیه السلام گریه کند، یا دیگری را بگریاند و یا تباکی کند (خود را به گریه بزند) حتی همین خود را به گریه زدن نیز اجر و پاداش دارد.
بنابراین، منظور این نیست که اگر عزاداری ای منتهی به توجه به اهداف اباعبدالله الحسین علیه السلام نشود، پس عمل خوبی نیست و اجر و ثواب ندارد. بلکه منظور این است که اگر همین نوع عزاداری را به بعد حماسی و عرفانی عاشورا ضمیمه کنیم خواهیم دید که چه نتایجی خواهد داشت.
اگر بنا به تقسیم بندی باشد می توان گفت حماسه عاشورا دو بعد مهم دارد؛ یکی بعد احساسی و عاطفی، دیگری بعد عقلانی و معرفتی. حالا اگر بعد عقلانی عاشورا به بعد احساسی آن ضمیمه شود آن وقت هرکس برای امام عزاداری کند و به هر شکلی گامی در این مسیر بردارد، می تواند خود را یک منتظر قلمداد کند.
توجه داشتن به بعد عقلانی عاشورا در کنار بعد حماسی و احساسی آن چه آثاری می تواند به همراه بیاورد؟
اگر فقط جنبه احساسی و عاطفی عاشورا وجود داشته باشد و به دنبال آن جنبه عقلانی و معرفتی نباشیم، چه بسا همین افراد، ناخواسته در شمار کسانی قرار می گیرند که اگر قرار باشد زمانی امام معصوم در جامعه ظاهر شود، همان نقشی را بازی می کنند که منتظران امام حسین علیه السلام در کربلا بازی کردند.
چه اتفاقی افتاد که چند هزار نفر منتظری که برای اباعبدالله علیه السلام دعوتنامه نوشته بودند، وقتی امام(ع) آمدند از نظر خود بازگشتند؟
امام حسین(ع) وقتی به کربلا آمدند عده فراوانی منتظر ایشان بودند، چه شد ولی این چند هزار نفر منتظر، وقتی امام (ع) رسیدند از نظر خود بازگشتند. چون جنبه عقلانی و معرفتی آنها کامل نبود. یعنی در اثر هیجان یا جوگرفتگی یا رودربایستی یا چشم داشت به شرایط بهتر یا...(عوامل مختلف دیگر) خود را در ردیف مشتاقان و منتظران امام قرار داده بودند.
اما وجه مشترک همه آنها این بود که عقلانیت و معرفت کافی و کامل نداشتند. توجه داشته باشید که اینجا معرفتِ شناسنامه ای مد نظر نیست. بلکه منظور معرفتی است که امام(ع) را واسطه فیض الهی و نماینده خدا و مجرای تحقق خواست خداوند بداند و بشناسد. این نوع معرفت در این افراد وجود نداشت چون اگر این معرفت بود به این سادگی از امام حسین(ع) دست نمی کشیدند. همچنان که یاران امام حسین علیه السلام اینگونه بودند.
این افراد تحت تاثیر عواملی، در زمره منتظران امام قرار گرفتند اما تا احساس خطر جدی پیش آمد نه تنها میدان را خالی کردند بلکه در نقطه مقابل امام ایستادند و دست به شمشیر بردند البته نه همه آنها بلکه برخی از آنان اینگونه بودند.
مجالس عزای حسینی چگونه می تواند در تربیت و پرورش افراد منتظر موثر باشد؟
در عزاداری ها به این جهات توجه ویژه داشته باشیم، عزاداری ما صرفا ابراز علاقه و عاطفه دلسوزانه و احساسی نباشد. بلکه با جنبه معرفتی قیام امام(ع) نیز گره بخورد تا یک منتظر واقعی تربیت کند که فردای روزگار در عصر ظهور، امام مهدی علیه السلام را انکار نکند. چون در این صورت دقیقا همان کربلا اتفاق می افتد. در کربلای سال 61 نیز مردم امام(ع) خود را انکار کردند و بر او شمشیر کشیدند.
در روایات نیز بیان شده که تعداد قابل توجهی از شیعیان که «منتظر» نیز هستند و سنگ امام مهدی(عج) را به سینه می زنند، هم اینان در عصر ظهور، اصل ظهور و قیام امام مهدی(عج) را انکار می کنند و در مقابل امام(ع) قرار می گیرند. چرا چون در این احساس شعور و ابراز عاطفه، آن عقلانیت (اگر نگوییم کلا ولی حداقل به صورت کامل) وجود ندارد.
ممکن است کسی سوال کند که آیا شاهدی برای این کم بودن معرفت وجود دارد؟
بله، این مطلب را به یک مثال می توان تبیین کرد. به عنوان مثال وقت و ساعت نماز جمعه، بنابر نص قرآن وقت نماز جمعه، ساعت حرکت و شتاب به سوی ذکر الله است. همانطور که قرآن کریم می فرماید: «یا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِي لِلصَّلَاةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ؛ اى كسانى كه ايمان آورده ايد چون براى نماز جمعه ندا در داده شد به سوى ذكر خدا بشتابيد و داد و ستد را واگذاريد اگر بدانيد اين براى شما بهتر است.»
اما می بینیم که در همین ساعات و اوقات برخی مشغول چادر زدن برای عزاداری امام حسین علیه السلام هستند. در حالی که این با منطق دینی ما سازگار نیست. چون آن بعد شور و هیجان بر آن عقلانیت غلبه کرده است چنین عملی از افراد سر می زند. یا به عنوان مثال وقت نماز است و در مسجد نماز جماعت برپا شده و همه مشغول نمازند و عده ای در حال سیاهی زدن به در و دیوار مسجد اند.
این تناقض در رفتار ما، نشان دهنده آن است که بعد معرفتی ما کمرنگ است. ما از این دوگانگی در رفتار چنین نتیجه می گیریم که این خطر جامعه را با این وضعیت تهدید می کند که اگر در شرایط و امتحان سخت قرار بگیرند، نتوانند راحت بیرون بیایند.
کمرنگ بودن بُعد معرفتی ما در عزاداری ها چه اثری بر مسئله انتظار و مهدویت بر جای می گذارد؟
اینکه ما به دنبال علاج نیستیم و یا کمتر دنبال علاج هستیم به دلیل آن است که عقلانیت و معرفت کمرنگ است و بحث انتظار دقیقا مرتبط با آن است وگرنه انتظاری ماندگار، پویا و غیرقابل تغییر شکل می گیرد که بر اساس عقلانیت و معرفت باشد و البته بحث امام حسین علیه السلام و عزا در جای خود مقدس است.
باز هم تاکید می شود این به معنای کمرنگ کردن مجالس عزاداری نیست بلکه باید به دنبال ارتقاء و اصلاح مجالس عزا باشیم نه اینکه همین مقدار کنونی هم از بین برود و یا کمرنگ شود. باید به دنبال ارتقاء شرایط موجود باشیم برای رسیدن به شرایط مطلوبی که اهل بیت(ع) از ما توقع دارند.
