حجت الاسلام علی قهرمانی، کارشناس رسانه در آسیب شناسی برنامه های مهدوی رسانه ملی اظهار می کند: این برنامه ها به طیف خاصی از مخاطبان که مذهبی و اصطلاحاً پامنبری هستند، توجه دارد و در بهترین حالت در کنار سخنرانی، نماهنگ هایی را نیز پخش می کند که با این رویکرد مخاطبان غیرمذهبی یا کمترمذهبی را شامل نمی شود.
وی با بیان اینکه شروع خوبی در صداوسیما در پرداخت به مسائل مهدوی رقم خورده است، می گوید: 10 سال قبل نقدی داشتم به رسانه ملی که در مقابل ده ها شبکه اوانجلیستی که درباره منجی و آخرالزمان کار می کنند ما چه کرده ایم؟! اگرچه اکنون شب های چهارشنبه یا شب های جمعه و روز جمعه برنامه های خوبی پخش می شود اما هم کافی نیست و هم همه مخاطبان را شامل نمی شود.
حجت الاسلام قهرمانی با تاکید بر لزوم مخاطب شناسی در تولید و پخش برنامه های مهدوی، تصریح می کند: اگرچه نبود برنامه های مهدوی در صداوسیما آسیب رسان است اما محدودیت دامنه مخاطبان آن، این آسیب را بسیار کم می کند چون مخاطبان مذهبی این برنامه ها اطلاعات لازم را از منابر نیز به دست می آورند لذا برنامه ریزی و سیاستگذاری صداوسیما باید برای جذب آنهایی باشد که کمتر به مجالس مذهبی می روند، امری که متاسفانه به چشم نمی خورد.
تحریک احساسات به جای بصیرت افزایی!
این کارشناس مذهبی و رسانه ای درباره دیگر آسیب های صداوسیما در پرداخت به مباحث مهدوی بیان می کند: علاوه بر آنکه این برنامه ها در مسائل هنری، بیشتر اجرای عاطفی هیجانی را مدنظر دارند، به جای اندیشه بخشی، بصیرت افزایی و تغییر نگرش نیز بر تحریک احساسات متمرکزند.
وی با اشاره به تجربه موفق برنامه هایی همچون «آن سوی سراب» در فرهنگسازی مهدوی برای نسل جوان ابراز می کند: متاسفانه اگرچه پخش این برنامه به دلایل مختلف متوقف شد اما همان زمان پخش نیز به دلیل آنکه روی آنتن شبکه ای مذهبی می رفت باز مشکل محدودیت دایره مخاطب را داشت، از این رو، باید برنامه های مهدوی در رسانه ملی روی شبکه های پُرمخاطب و جوان پسندی همچون شبکه سه برود.
حجت الاسلام قهرمانی با تاکید بر استفاده صداوسیما از ظرفیت موسسات فعال مهدوی در تولید و پخش برنامه ادامه می دهد: این کار بودجه بالایی نمی خواهد و به گسترش دامنه مخاطبان کمک می کند چراکه معمولا در شبکه های دارای برنامه های مهدوی نیز مخاطبان کمترمذهبی و غیرمذهبی همچنان حلقه مفقوده اند.
بنابر گفته وی باید نگاه مسئولان و سازندگان برنامه های صداوسیما از جنبه صرف سرگرمی ارتقاء یابد، اگر ما فلسفه وجودی رسانه خودی را ندانیم همان می شود که تا امروز بوده یعنی فقط تمرکز بر سرگرمی در حالی که رسانه باید مخاطب خود را با دین و مهدویت گره بزند. باید بدانیم ورود دشمن به موضوع منجی و آخرالزمان با برنامه است و حتی در برنامه های طنز و سرگرمی نیز می کوشد سبک زندگی خاص خود را القاء کند، پس ما هم باید برنامه داشته باشیم.
حجت الاسلام قهرمانی با اشاره به نقش مطالبات مردم در ارتقای کمی و کیفی برنامه های مهدوی رسانه ملی تاکید می کند: با توجه به آنکه صداوسیما برنامه هایش را متناسب با خواست و ذائقه مردم می چیند (برای مثال در ماه های رمضان و محرم چون مردم مطالبه دارند، تولیدات فیلم و سریال، مذهبی است) پس مردم هم باید از طرقی مثل راه اندازی کمپین و... موج های مطالباتی از رسانه ملی در حوزه مهدویت را راه بیندازند.
کارکردهای آسیب‌شناسی برنامه‌های مهدوی
بنابر این گزارش، حجت الاسلام امیرمحسن عرفان، پژوهشگر و مدرس مرکز تخصصی مهدویت نیز در بررسی و آسیب شناسی برنامه های مهدوی رسانه ملی می گوید: ذکر کاستی‌ها و ناراستی‌های رسانه در حوزة مهدویت به معنای ردّ مزایا و موفقیت‌های بی‌شمار گذشته و حال رسانه‌ها در این باره نیست، بلکه این به معنای اعتماد و اعتناء به استعداد و استطاعت علمی ژرف و گسترده‌ای است که در جهت تحرک و تحول در حال و آینده در زمینه مطالعات و استنباطات مهدوی وجود دارد.
وی اظهار می کند: زدودن غبار مهجوریت از سیمای مهدویت در عرصة رسانه‌ها، تجهیز رسانه‌ها در جهت رویارویی با تهدید‌های ایدئولوژیک از سوی ادیان و مکتب‌های رقیب در عرصة موعودباوری و منجی‌گرایی و اصلاح و بهنجار کردن انحراف و انحطاط ظاهرشده در رویکرد به آموزة مهدویت در رسانه‌ها از مهم‌ترین کارکردهای آسیب‌شناسی برنامه‌های رسانه‌ای در عرصه مهدویت است.
حجت الاسلام عرفان با بیان اینکه برخی آسیب ها ناشی از سوء‌فهم‌ها و سوءاستفاده‌ها از اندیشه مهدویت است، تصریح می کند: در سال‌های گذشته برنامه‌هایی نظیر «پایان دوران»، «قرار بی‌قراران» از شبکه اول سیما، «به سوی ظهور»، «چهل وادی تماشا»، سریال «پردة عشق» از شبکه دو سیما، مجموعة ترکیبی «موعود»، «سپهری دیگر» و «صبح امید» از شبکة چهار، مجموعة «عطر عاشقی» از شبکه تهران و «عطر انتظار» و «حاضر غائب» از شبکه قرآن و برنامه «تا جمعه ظهور» از رادیو معارف و ده‌ها میزگرد یا مجموعه‌های چندقسمتی در زمینه مهدویت و امام عصر(عج) در صداوسیما ساخته و پخش شده و متأسفانه به درستی آسیب‌شناسی نشده است.
عدم ابتکار و نوآوری در ساخت برنامه های مهدوی
این پژوهشگر ادامه داد: این برنامه‌ها بیشتر در قالب برنامه‌های ترکیبی و میزگرد ساخته شده‌اند و در آن‌ها نوآوری و ابتکار از نظر قالب و محتوا کمتر یافت می‌شود. ضمن آنکه بُعد معرفتی موضوع مهدویت و انتظار در این برنامه‌ها کمتر مورد توجه قرار گرفته و بیشتر به جنبه‌های عاطفی و احساسی آن توجه می‌شود؛ همچنین، رویکرد احساسی و عاطفی به آموزة مهدویت و عدم توجه همزمان به دو مقوله «شناخت» و «عاطفه» در ارائه پیام‌های مهدوی از مهم‌ترین آسیب‌های این برنامه‌ها بوده است.
بنابر گفته حجت الاسلام عرفان در اهمیت این موضوع باید گفت اگر شناخت صحیح شکل بگیرد، دیگر برای عواطف مناسب آن، حد و مرزی وجود ندارد. به هنگام متقاعد کردن دیگران اگر عواطف جاری میان دو طرف، مثبت باشد، چندان به استدلال نیاز نیست، اما اگر عواطف منفی باشد، گاهی با قوی‌ترین استدلال‌ها نیز نمی‌شود طرف مقابل را متقاعد کرد. این آسیب پیامدهایی نظیر: محوریت تشرفات و ملاقات‌گرایی افراطی، درشت‌گویی و غلو، عدم توجه به مقتضیات زمان، محصول‌گرایی صرف را به دنبال دارد.
وی تاکید کرد: عدم شناسایی مهم‌ترین نیازهای مخاطبان در عرصه مهدویت نیز از مهم‌ترین آسیب‌های رسانه‌ای است؛ برای مثال باید بدانیم که مخاطبان ما به صورت جمعی یا فردی در چه مرحله‌ای از مراحل پذیرش پیام مهدوی اعم از آگاهی؟ جلب‌توجه و علاقه‌مندی؟ ارزیابی پیام مهدوی؟ آزمایش و تجربه؟ یا پذیرش و پی‌گیری؟ قرار دارند البته در این باره باید رابطه متغیرهای جمعیت‌شناختی (جنس، سن، ملیت، مذهب و سطح تحصیلات) و نوع نگاه آنان به آموزة مهدویت و موعودگرایی کشف شود.
حجت الاسلام عرفان تاکید کرد: باید پس از آنکه پیام‌های مهدوی به افکار عمومی انتقال یافت، بازخورد برنامه‌ها مطالعه و در مراحل بعد، مرتفع شود و برنامه‌ها به طور مرتب، با ملاحظه انعکاس پیام در افکار عمومی و اقناع مردم ادامه یابد. این کار علاوه بر تقویت و تضمین رسیدن به هدف در تبیین و ترویج اندیشه مهدویت، امکان ارزیابی دیدگاه مردم را از جنبه دانش و نگرش فراهم می‌کند.
مدرس مرکز تخصصی مهدویت فکر خلاق را دارای نقشی مهم در تهیه برنامه‌های مهدوی دانسته و یادآور می شود: برخورداری از تفکر خلاق، به معنای رصد معضلات و اولویت‌های معرفتی در برنامه‌های مهدوی است. رخنه‌های معرفتی و معضلات نظری و عملی فراوانی در عرصه مطالعات مهدوی وجود دارد که رسانه‌ها به آن نمی‌پردازند و این غفلت و نیز بی‌توجهی به اولویت‌های معرفتی، برنامه‌های رسانه را در حوزة مهدویت از اثربخشی دور می‌سازد.
راز تکراری بودن برنامه های مهدوی...
این گزارش می افزاید: حامد پورحامدی، پژوهشگر و تهیه کننده برنامه مهدویِ «فردایی دیگر» با اشاره به تعبیر امام خمینی(ره) از صداوسیما به دانشگاه نیز بیان می کند: نباید فراموش کرد صداوسیما رسانه است و نباید از آن انتظار تولید محتوا را داشت بلکه مدیوم و قابی است که باید مراجع ذیصلاح برایش محتوا تولید کنند اما متاسفانه این مراجع به روز نبوده و آنچه عرضه می کنند تکراری است و معمولا به درد برنامه سازی نمی خورد، به تبع آن صداوسیما هم چیزی برای عرضه ندارد؛ نتیجه آنکه برنامه های مهدوی تکرار مکررات می شود!
وی با بیان اینکه مهدویت برای حل همه مشکلات ما کافی است، تاکید می کند: اگرچه صداوسیما راه را برای ورود به مباحث جذاب مهدوی باز گذاشته اما به دلیل فقدان هنر آینده نگر و آینده گرا نتوانسته ایم از این ظرفیت استفاده کنیم در حالی که هالیوود در این باره بسیار ورود کرده است؛ اگر محتوا و تولیدات صداوسیما معطوف به آینده شود می توان خلاء حلقه مفقوده بین خودمان و گفتمان رایج رسانه ای را برطرف کرد.
نمایش نمادهای ظاهری کافی نیست
این تهیه کننده و کارگردان برنامه های مهدوی با بیان اینکه در آینده پژوهی، خانواده محور کار امام مهدی(عج) در آخرالزمان است، ابراز می کند: اینکه فقط به نمایش نمادهای ظاهری مهدویت همچون مسجد مقدس جمکران بسنده شود، کافی نیست بلکه باید با ورود به حوزه های میان رشته ای، شناخت ذائقه مخاطب و حرکت مسئله محور به نقطه ای که باید برسیم البته این نیازمند ترسیم چشم انداز و تصویر فضای روشن از ظهور و راه رسیدن به آن است.
پورحامدی در پایان خاطرنشان می کند: مخاطبی که پای ثابت برنامه های معارفی است نیازی به این تکرارها ندارد، لذا باید تمرکز برنامه های مهدوی بر مخاطبانی باشد که کمتر با این مباحث آشنا و در ارتباطند.
