علی علیه السلام، مهمان ایرانیان!!

ایرانیان كه رهبر جهان اسلام را در منطقه خود مى دیدند و بدون تشریفات امكان دیدار با وى را داشتند، هدایاى نفیسى در ایام نوروز تقدیم امام على علیه السلام مى كردند و على علیه السلام نیز آن هدیه ها را مى پذیرفت، ولى آن را بابتِ خراج آنها در نظر مى گرفت.

رفتار کریمانه و عادلانه با مردم ایران زمین، كه تازه به جرگه جامعه اسلامى پیوسته بودند، در تعمیق بینش اسلامى آنان نقش مهمّى  داشت. رفتار امام علی علیه السلام با ایرانیان نشان می داد كه این دین تبعیض آمیز نیست و انسان ها را در طبقه اى خاص محصور نمى سازد.

در این جا به نمونه هایى از برخورد مشفقانه امام علی علیه السلام با ایرانیان، اشاره مى شود.

مهمان ایرانیان

على علیه السلام به عنوان خلیفه جهان اسلام، كارگزاران خود را از رفتن به مهمانى هاى اشراف نهى مى كرد و خود نیز در چنین مجالسى شركت نمى كرد. زمانى یك مسلمان ایرانى به مناسبت سال جدید از او دعوت به عمل آورد. على علیه السلام در مهمانى شركت كرد. مردِ ایرانى در سر سفره براى امام على علیه السلام حلوا آورد. على علیه السلام از آن تناول كرد و از میزبان سوال كرد: "این دعوتى به چه مناسبتى است؟" پاسخ داد، به مناسبت عید نوروز است. امام به شوخى فرمود: "اگر مى توانید هر روز را براى ما نوروز قرار دهید".

شركت در چنین دعوتى، نشانه ى احترام خلیفه مسلمین به ایرانیان و عدم مخالفت با آداب و رسوم و فرهنگ آنها است.

هدیه ایرانیان

ایرانیان برابر سنت گذشته ى خود رسم داشتند تا در ایام نوروز و عید مهرگان به حاكمان خویش هدایایى تقدیم كنند. در دوران عثمان، حاكمان كوفه این هدایا را مى پذیرفتند و ایرانیان را تشویق به این كار مى كردند. این رسم در طول حكومت بنى امیه و سپس بنى عباس نیز ادامه داشت. آنان كه اكنون رهبر جهان اسلام را در منطقه خود مى دیدند و بدون تشریفات امكان دیدار با وى را داشتند، هدایاى نفیسى در ایام نوروز تقدیم امام على علیه السلام مى كردند و على علیه السلام نیز آن هدیه ها را مى پذیرفت، ولى آن را بابتِ خراج آنها در نظر مى گرفت.

دهقانى، جامه اى كه با طلا بافته شده بود براى حضرت آورد. امام على علیه السلام آن جامه را به عمرو بن حریث به چهارهزار درهم تا زمان عطا (تقسیم بیت المال) فروخت؛ زیرا نمى توانست آن را تقسیم كند و پوشیدن لباس زربافت براى مردان در اسلام حرام است.

نهى از فرهنگ ذلت پذیرى

امام على علیه السلام به هنگام رفتن به شام در مسیر راه به شهر انبار رسیدند، بزرگان آن شهر وقتى آن حضرت را دیدند به جهت تعظیم و احترام از اسب ها پیاده شده و در پیش ركاب ایشان دویدند، حضرت فرمود: این چه كارى بود كه انجام دادید؟ گفتند: این خوى ما است كه حكمرانان خود را به آن احترام مى نماییم، حضرت به آنان فرمود: "سوگند به خدا حكمرانان شما در این كار سودى نمى برند و شما خود را در دنیاتان به رنج و در آخرتتان با این كار به بدبختى گرفتار مى سازید و چه بسیار زیان دارد، رنجى كه در پى آن كیفر باشد و چه بسیار سود دارد، آسودگى كه همراه آن ایمنى از آتش باشد". على علیه السلام شیوه ى استقبال ایرانیان را مورد نكوهش قرار داد و آن را ذلت آور دانست.

البته تاریخ نشان می دهد، كه استقبال با شكوهى كه باعث ناامیدى دشمنان گردد، از نظر امیرمومنان نه تنها اشكال ندارد، بلكه موید و مورد تشویق حضرت نیز بوده است.

شكایت ایرانیان از رفتار مسلمانان

نگاه تحقیرآمیز به ایرانیان از نكاتى بود كه تازه مسلمان هاى ایرانى را رنج مى داد و باعث افسردگى و ناراحتى آنها مى گردید. مسلمانان عرب از ایرانیان زن مى گرفتند و به آنان زن نمى دادند. به فرموده امام صادق علیه السلام: موالى (ایرانیان) نزد امیرمومنان آمدند و گفتند:

"از این عرب ها به تو شكایت مى كنیم. رسول خدا ما را با آنها سهم مساوى از بیت المال مى داد، براى سلمان، بلال و صهیب زن گرفت، اما این ها این گونه عمل نمى كنند و به ما زن نمى دهند و مى گویند چنین نخواهیم كرد. على علیه السلام نزد آنها رفت و در این باره با آنها سخن گفت، عرب ها فریاد زدند: اى ابوالحسن ما این گونه عمل نخواهیم كرد! حضرت از جمع آنها خارج شد، در حالى كه غضبناك بود و عباى خود را مى كشاند فرمود: اى موالى، اینان شما را به منزله یهود و نصاری قرار داده از شما زن مى گیرند و به شما زن نمى دهند؛ پس به تجارت بپردازید، خداوند به شما بركت دهد".

حرف آخر: همه مساوی هستند!!

امیر مومنان نه تنها از جهت اجتماعى با ایرانیان به خوبى رفتار مى كرد و از حقوق اجتماعى آنها دفاع مى نمود، بلكه از جهت اقتصادى و سیاسى نیز به آنها عنایت داشت. یكى از اشكالاتى كه به حضرت داشتند، درباره شیوه تقسیم عادلانه بیت المال بود. آنان معتقد بودند كه باید بین عرب و غیر عرب، با سابقه و بى سابقه در اسلام تفاوت قایل بود و سهم بیشترى از بیت المال به اشراف و بزرگان قریش داد. اما امیرالمومنین علیه السلام همه را در برابر بیت المال مساوى مى دانست، چه مسلمان عرب و چه عجم.

منابع:
- نهج البلاغه، حكمت 36.
- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج 11، ص 248.
- بحارالأنوار، ج 41، ص 118؛ ج 42، ص 160

حامد رفیعی -  تبیان