صبر به معنای تحمّل سختی و دشواری است.[1] برای صبر، سه حوزه کاربرد در روایاتْ مطرح شده که یکی از آنها در بلاها و ناخوشایندهای زندگی بود که بحث آن گذشت؛ و امّا دو حوزه کاربرد دیگر آن، به موضوع طاعت برمی گردد. در این روایات آمده که هم انجام طاعت، نیازمند صبر است و هم ترک معصیت. پیامبر خدا (ص) می فرماید:
الصبرُ ثلاثةٌ: صبرٌ عندَ المُصیبَةِ، وصبرٌ عَلی الطاعةِ، وصبرٌ عَن المَعصیةِ.[2]
صبر، سه گونه است: صبر هنگام مصیبت، صبر بر طاعت و صبر از معصیت.
از این رو، انجام دادن طاعت و ترک کردن معصیت، نیازمند صبر است. این نیاز و بلکه ضرورت، از دو جهت قابل تبیین است. از سویی- همان گونه که پیش تر گذشت [3]- اوامر خداوند
متعال، هدفی جز تحقّق شادکامی اصیل و سعادت واقعی بشر ندارند. از این رو، عمل به دستورهای خداوند متعال، از عوامل مهم شادکامی خواهد بود. در این میان، مشکل اساسی، دشوار بودن عمل به شریعت است که این دشواری، به وسیله صبر حل می شود و فرد با عمل به دستورهای الهی، به سعادت و شادکامی اصیل دست می یابد.
از سوی دیگر، فشار روانی حاصل از دشواری عمل به شریعت، ممکن است موجبات آزردگی و ناراحتی فرد را فراهم آورد. این فشار روانی نیز به وسیله صبر و بردباری مهار می شود و بهداشت روان فرد را تضمین می کند. بنا بر این، صبر، هم در بُعد عمل، از ترک عمل به شریعت جلوگیری می کند، و هم در بُعد روان، فشار روانی آن را مهار می کند و کاهش می دهد.
بنا بر این، از عوامل مهم در رضامندی تشریعی، برخورداری از بردباری و توان تحمّل سختی طاعت است.
پی نوشت ها
[1] ر. ك: اخلاق پژوهى حديثى.
[2] الكافى، ج 2، ص 91، ح 15؛ جامع الأخبار، ص 111؛ الإرشاد، ص 159.
[3] ر. ك: فصل پنجم، ص 141( مشروط بودن خير مقدرِ تشريعى).
