به چپ و راست منحرف نشوید!!

علی علیه السلام اولین متفکر و رئیس حکومتی بوده که اعتدال را جزء لاینفک نظام اجتماعی اعلام کرد. او از هر نظر اجتماعی ترین و معتدل ترین فرد است، در عبادت، اول عابد است، در مسند قضا که می نشیند، قاضی عادل است که یک سر مو از عدالت منحرف نمی شود.

اعتدال مهم است!

اعتدال از ریشه عدل است، و قرآن کریم، مسلمانان را به سبب پیروی از اسلام به عنوان «امت وسط» یعنی امت معتدل معرفی می کند تا بفهماند که میانه روی تا چه اندازه اصالت داشته و مهم می باشد.«و کذلِکَ جَعلناکُمْ اُمَّةً وَسَطاً؛ و این گونه شما را امت میانه قرار دادیم». (بقره/14)

نه راست نه چپ

خداوند در بیان ویژگی های دین ابراهیمی که به واسطه اعتدال، از اصالت خاصی برخوردار می باشد می فرماید: «ابراهیم نه یهودی بود و نه نصرانی بلکه موحدی خالص و مسلمان بود و هرگز از مشرکان نبود.»(آل عمران /67)

در روایات اسلامی به پیروی از قرآن از واژة قصد برای بیان اصطلاح اعتدال استفاده شده است. امیرمومنان علی علیه السلام می فرماید: «بر تو باد به میانه روی در کارها؛ هر کس از میانه روی، روی گرداند، ستم می کند و هر کس به آن چنگ زند، عدالت ورزد.»

در حدیثی دیگر، علی علیه السلام، نقش کلی و حیاتی اندیشه را چنین بیان می کند و به سنجش راست گرایی و چپ گرایی با اعتدال اندیشه پرداخته، می فرماید: راست روی و چپ روی، گمراهی است و راه میانه، جادة زندگی است.

اعتدال در افکار و کردار

منشأ تمام تصمیمات آدمی، فکر و اندیشه اوست؛ اگر فکر معتدل و مستقیم باشد، رفتار فرد در راه اعتدال می پوید و اگر اندیشه به بیماری عدم اعتدال گرفتار شود، اعمال انسان نیز به آفت افراط و تفریط دچار می شود.

امیرمومنان علیه السلام می فرماید: هر کس پیش از اقدام، اندیشه کند، درستی عملش افزون می گردد.

خروج از اعتدال! هرگز!

امام علی علیه السلام خروج از «اعتدال» را موجب گمراهی می داند و قطعاً آنچه به عنوان روش خود بیان می کند یا آن رفتاری که در اداره حکومت در پیش می گیرد همه در مسیر «اعتدال» و به دور از افراط و تفریط خواهد بود. این گونه است که می توان مفهوم «اعتدال» را مصداقی تر و روشن تر فهمید و مانع از برداشت های غلط از این اصل اساسی حکومت داری شد.

ایشان پس از مرگ عمر بن خطاب و در ماجرای "شورا" از فرصت به دست گرفتن سکان هدایت جامعه اسلامی استفاده نکرد. علت این فرصت سوزی آن بود که امام در صورتی می توانست فرد منتخب شورا باشد که بگوید در اداره حکومت، پیرو قرآن، روش رسول خدا صلی الله علیه و آله و روش خلیفه اول و خلیفه دوم است. اما ایشان گفته بود از قرآن و روش پیامبر صلی الله علیه و آله پیروی می کند و وقتی به او گفتند اگر روش شیخین را هم اضافه کنی به تو رای می دهیم، قبول نکرده بود. هزینه این قبول نکردن، دوران خسارت بار حکومت عثمان بود. این کوتاه نیامدن از حق، حتی برای یک لحظه و حتی تنها در گفتار، مصداقی از «اعتدال» علوی است؛ اعتدالی که موجب نجات جامعه خواهد بود.

در مورد دیگر وقتی امام به خلافت رسید، اقدام به مقابله، برخورد و عزل معاویه و بسیاری از فرمانداران فاسد کرد. این در حالی بود که تعدادی از بزرگان به امام پیشنهاد دادند تا زمانی که پایه های حکومتش محکم نشده است، با این گروه کاری نداشته باشد و بعد از تثبیت قدرت آن ها را از کار بر کنار کند. اما امام این پیشنهاد را نیز نپذیرفت و فرمود: «به خدا سوگند در دین خود با کسی سازش نخواهم کرد.»

دولت مرد معتدل باید اینگونه باشد

امام علی علیه السلام اولین متفکر و رئیس حکومتی بوده که اعتدال را جزء لاینفک نظام اجتماعی اعلام کرد. او از هر نظر اجتماعی ترین و معتدل ترین فرد است، در عبادت، اول عابد است، در مسند قضا که می نشیند، قاضی عادل است که یک سر مو از عدالت منحرف نمی شود. در میدان جنگ، یک سرباز و یک فرمانده شجاع است، یک فرمانده درجه اول که خودش فرمود: من از اول جوانی جنگیده ام و در جنگ تجربه دارم. روی کرسی خطابه می نشیند، اول خطیب است. روی کرسی تدریس می نشیند، اول معلم و مدرس است. اعتدال امام علی علیه السلام همه جانبه، چند بعدی و همگراست.

کلام آخر

امروز در تلاطم تحولات بین المللی و در عصری که مهم ترین آزادی ها و حقوق فردی و اجتماعی بشر مورد تهدید و تجاوز قرار گرفته است، افکار و اندیشه های امام علی(ع) درباره ی اعتدال، باید بیش از هر موقع دیگر مورد توجه و مطالعه قرار گیرد. ومردان دنیای سیاست، این اندیشه والا را در قالب شعار محصور نکنند.

منابع:
- نهج البلاغه، خطبه 16.نامه 70
- امین، سید محسن، اعیان الشیعة، ج1، ص445.
مرتضی مطهری، آزادی معنوی، صص 128-126
تمیمی آمدی؛ غررالحکم و دررالکلم،ص 354 و ص 61

 حامد رفیعی - تبیان