روستای شالان

روستای شالان، با آب و هوای خنک و دلپذیر، رودخانه پر آب الوند و انبوهی از جاذبه‌های طبیعی و نیز قدمت و پشتوانه دیرپای تاریخی خود، یکی از بهترین مقاصد طبیعت گردی در استان کرمانشاه است.

روستای شالان از توابع بخش کرند شهرستان اسلام آباد غرب در استان کرمانشاه است. این روستا از شمال و شمال شرق به ارتفاعات دالاهو، از جنوب شرقی به ارتفاعات بانه ریز و از جنوب به ارتفاعات زنگ علیان محدود می‌شود. آب‌وهوای آن در فصول بهار و تابستان نسبتاً خنک و در پاییز و زمستان سرد و برف‌گیر است. ارتفاع روستای شالان از سطح دریا ۱۰۷۰ متر است و رودخانه پرآب الوند در جنوب روستا جریان دارد. 

در دو سوی بستر رودخانه الوند، که در جنوب روستا جریان دارد، تفرجگاه‌هایی با چشم اندازهای زیبا پدید آمده که محل رویش انواع گیاهان دارویی، مرتعی و گل‌های وحشی رنگارنگ است. این رودخانه و حاشیه‌های آن به زیستگاه پرندگان و جانوران آبزی تبدیل شده‌اند. جنگل‌های انبوه و گسترده گردو، انار و انجیر کوهی روستای شالان، از تفرجگاه‌های زیبا و کم نظیر روستاست، که مورد توجه مردم استان کرمانشاه قرار می‌گیرند. در کنار مزارع روستا، ارتفاعات صخره‌ای دالاهو قرار گرفته که بلندترین قله آن ۲۲۵۰ متر ارتفاع دارد. سراسر این ارتفاعات را جنگل‌های انبوه و مراتع سرسبز و خرم فراگرفته است. این ارتفاعات در اکثر مواقع سال از برف پوشیده می‌شود.

مناظر طبیعی و پوشش جنگلی ارتفاعات دالاهو با چشم‌اندازهای زیبا و کم‌نظیر، یکی از جاذبه‌های طبیعی روستای شالان است. در ۴ کیلومتری روستای شالان آبشار زیبا و ویرانه‌های قصر یزدگرد قرار دارد که قدمت آن به دوران ساسانی می‌رسد. این اثر تاریخی مهم در یکی از بلندترین ارتفاعات قرار گرفته و اطراف آن را حصاری با برج‌های نیم دایره‌ای شکل در برگرفته است. این برج‌ها در فاصل شش تا شانزده متری یکدیگر قرار دارند.

 وجود آثار و بقاع متبرکه همانند زیارتگاه مسجد عبدالله بن عمر، بابا یادگار، مقبر ابودجانه، مقبر باباشیخ، مقبر شیخ بایزی و همچنین مقبره بابا فقی نشان‌گر قدمت و سابقه تاریخی این روستا است. به احتمال زیاد قدمت این روستا به دوره ساسانی می‌رسد اما بسیاری از بناهای آرامگاهی این روستا در دوره صفویه و به دستور شاه‌عباس احداث گردیده و در دوره قاجاریه مرمت شده‌اند.

مردم روستای شالان به زبان کردی با لهجه کلهر سخن می‌گویند، مسلمان و پیرو مذهب تسنن هستند. دام داری، زراعت، پرورش زنبورعسل، جنگلداری و باغداری از اهم فعالیت‌های اقتصادی مردم این روستا است. تولید محصولات و فرآورده‌های لبنی مانند کره محلی، کشک، روغن حیوانی و عسل در این روستا رایج است. انجیر، گردو، انار و هلو از عمده‌ترین محصولات سردرختی باغات شالان محسوب می‌شوند. گندم و جو نیز در این روستا کشت می‌شود. در روستای شالان صنایع‌دستی نیز رواج دارد و گروهی از مردم به ویژه زنان به تولید آن اشتغال دارند. روستای کوهپایه‌ای شالان بافت مسکونی متراکم دارد. معماری خانه‌های روستاییان به نحو معیشت و نوع فعالیت آنان بستگی دارد. فضاهای خانه‌ها را اتاق‌های استراحت و پذیرایی، سرویس بهداشتی، انبار و تنورخانه تشکیل می‌دهد. سقف خانه‌ها مسطح است و با تیرهای چوبی و اندود کاه‌گل و یا قیرگونی پوشیده شده‌اند و غالباً دارای ایوان هستند.

مصالح به کاررفته در خانه‌های قدیمی شامل سنگ، آجر، گچ، چوب، خشت و گل است. اما خانه‌های جدید با مصالح سیمان، آهن، آجر و گچ ساخته می‌شوند. شرایط آب و هوایی مناسب، در پیرامون روستا مکان‌های بسیار زیبای طبیعی و تفریحی به وجود آورده است. درختان بسیار بلند و پوشش سبز گیاهان مرتعی، چشمه‌ها و سرچشمه رودهای کوچک در کوهستان‌های اطراف روستا، نواحی تفریحی و طبیعی منحصر به فردی را ایجاد کرده‌اند.

در ۹ کیلومتری روستا بنای سنگی مستطیل شکلی با ابعاد ۷۰/۷×۸۶/۴ متر قرار دارد که به طاق گرا معروف است. این بنای سنگی فضای ایوان مانندی است که دیوارهای داخلی آن از لاشه‌های سنگ و ملاط گچ ساخته شده است. ارتفاع بنا از سطح زمین ۷/۱۱ متر و عرض دهانه طاق ۱۰/۴ متر و عمق بنا ۱۰/۳ متر است. دیوارهای داخلی بنا با اشکال هندسی منقوش طراحی و اجرا شده است. در ۵ کیلومتری روستای شالان مقبر ابودجانه منسوب به دور سلجوقیان واقع شده است. گفته می‌شود که این مقبره به سماک بن خوشه از طایف اوس و از نزدیکان سعد بن عباده تعلق دارد که در جنگ‌های بدر و احد از یاران پیامبر (ص) بوده است زیارتگاه بابا یادگار در ۱۰ کیلومتری روستای شالان، در دامن کوه ٝدالاهو ٜ واقع شده است. بر روی این بنا که به صورت مربعی کوچک است، گنبد مخروطی شکلی قرار گرفته و قسمت‌های داخلی و خارجی آن با ملاط گچ اندود شده است. این آرامگاه در میان اهل حق جایگاه بسیار والایی دارد.

مسجد عبدالله بن عمر که از مساجد با شکوه صدر اسلام در ایران است، در ۲ کیلومتری روستای شالان قرار دارد. این بنا بر روی بقایای بنایی ساخته شده است که به دوران قبل از اسلام تعلق داشته است. شکل مسجد مستطیل و ابعاد آن، ۷/۱۰×۱۸ متر است. شبستان مسجد هشت ستون دارد که در دو ردیف موازی قرار گرفته‌اند.  محراب این مسجد برخلاف سایر مساجد، از دیوار چوبی بیرون نیامده بلکه به‌وسیله گچ‌بری به دیوار مسجد الحاق شده است. منبر مسجد پنج پله دارد که پشت به محراب ساخته‌شده است. منار مسجد بعدها در قسمت جنوب غربی بام مسجد ساخته‌شده و در بالای آن گنبدی مخروطی شکل قرار دارد. معماری این مسجد بسیار زیبا و منحصر به فرد است. مقبر بابا شیخ در ۲ کیلومتری روستا و مقبره‌های شیخ بایزی و بابا حقی در ۵ کیلومتری روستا از دیگر آثار مذهبی و تاریخی روستای شالان هستند.

 مردم روستا در اوقات فراغت به اجرای بازی‌های محلی می‌پردازند که معروف‌ترین آن‌ها گرزان است. این بازی ۸ نفر بازیکن دارد که بازیکنان در مربعی که بر روی زمین ترسیم می‌شود قرار می‌گیرند. در وس ط این مربع چاله‌ای قرار دارد که چهار گُرز در داخل چاله قرار می‌دهند. سپس چهار نفر در خط دفاع به حفاظت از گرزها می‌پردازند و چهار نفر که در خارج از مربع هستند برای تصرف گرزها به افراد داخل مربع حمله می‌کنند. چنانچه موفق به تصرف گرزها شوند به حمله خود با گرز ادامه می‌دهند و افراد مدافع آن‌ها را از خود دور می‌کنند. سایر بازی‌های رایج در این روستا عبارتند از قاوقاوان و توقا. از صنایع‌دستی و هنری روستای شالان می‌توان به جاجیم، موج، گیوه و توپ دوزی اشاره کرد. موسیقی در میان مردم روستای شالان مانند سایر نقاط کردنشین اهمیت فراوانی دارد و استفاده از شمشال و دف در اجرای مراسم مذهبی بسیار متداول است.

شمشال نوعی ساز بادی از جنس فنر است که به نی شباهت دارد، این ساز با نوایی سوزناک و گیرا نواخته می‌شود. پوشاک مورد استفاده مردان روستای شالان عبارتند از سربند، کلاه، عرق چین، کُوله بال، قبا، سُمخه، شال، سَلته، جافی، جوراب و گیوه و پوشاک زنان این روستا نیز شامل سربند، زیرپوش، کلنجه، پیراهن، یل، قبا، روپوش و جافی است. از انواع غذاهای متداول روستا می‌توان به شلم اشاره کرد که ترکیبی از آب انار، گندم نیمکوب، سبزیجات معطر و مغز گردو است. کولیره نیز نوعی نان محلی مرکب از آرد گندم، جو و ذرت است که بر روی ساج پخته می‌شود. همچنین قیسی که ترکیبی از نخود، آب گوجه فرنگی، پیاز و کمی برنج است، یکی دیگر از غذاهای محلی روستای شالان است. 

مسیر دسترسی به روستای شالان

روستای شالان در ۲۳ کیلومتری شهر سرپل ذهاب، ۳۳ کیلومتری کرند غرب و ۱۴۰ کیلومتری کرمانشاه واقع‌شده است. دسترسی به این روستا از طریق شهرهای سر پل ذهاب، قصر شیرین، گیلان غرب و کرند غرب، با جاده‌های آسفالت و مناسب امکان‌پذیر است.