افین با ترکیب فضاهای طبیعی و دست ساخت، چشم‌انداز بسیار زیبایی پدید آورده است که همزیستی طبیعت و انسان را به نمایش می‌گذارد. همه این موارد باعث شد تا سال ۱۳۸۴ این روستا به‌عنوان یکی از ۵ روستای هدف گردشگری استان خراسان جنوبی معرفی شود.
روستاهای استان خراسان جنوبی دارای ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بالایی هستند که اگر این ظرفیت‌ها به نحو مطلوب دیده شوند، مهاجرت روستاییان به شهرها به حداقل خواهد رسید. محصولات ارزشمند، انحصاری و استراتژیک از جمله زرشک که به جز در قسمتی از استان خراسان جنوبی در هیچ جای دیگر دنیا به عمل نمی‌آید، اگر جایگاه واقعی خود را از نظر ارزش‌های بالای غذایی و دارویی و... پیدا کند و با ایجاد کارخانه‌های تبدیل فرآورده‌های این محصول ذی‌قیمت، می‌تواند سبب اشتغال‌زایی و غنی کردن مردم از نظر اقتصادی شود. محصولات زعفران، عناب، انار، خرما با کیفیت‌های بالایی تولید می‌شوند که در دنیا نظیر ندارند. البته تولید این محصولات به دلیل کم‌آبی به شدت کاهش یافته است. اکثر روستاهای استان به دلیل جذابیت خاصی که از نظر اماکن تاریخی و طبیعت بکر و زیبا دارند، می‌توانند باعث جذب گردشگر به این استان باشند.
روستای افین
روستای هدف گردشگری افین از مراکز مهم تاریخی شهرستان قاین، در ۸۵ کیلومتری جنوب‌شرقی قاین قرار گرفته است. افین با وجود چندین اثر تاریخی از جمله مسجد جامع، قلعه، بافت تاریخی، کاروانسرا، آسیاب‌های آبی، برج‌ها، حوض‌ها و ...، مجموعه‌ای از جاذبه‌های تاریخی را در خود گنجانده است که به دلیل قرار گرفتن در حاشیه ارتفاعات و همجواری با درختچه‌های زرشک، مجموعه بی‌نظیری از جاذبه‌های مختلف را با خود به همراه دارد. افين جزو چند روستای برتر استان به لحاظ قابليت گردشگری است، اما کمتر کسی هست که از آن بازديد کرده باشد.
موقعيت جغرافيايی
روستای افين از جمله روستاهای بزرگ و پرجمعيت شهرستان قاين محسوب می‌شود. در سال‌های اخير زلزله‌های پی‌درپی باعث تخريب بخش وسيعی از روستا شده و باعث مهاجرت روستایيان به شهر و نيز انتقال و جا به جايی روستا به اراضی مجاور شده است.
این روستا مركز دهستان افين است كه يكی از مراكز مهم تاريخی در شرق شهرستان قاينات محسوب می‌شده است. افين در فاصله ۸۵ كيلومتری جنوب‌شرق شهر واقع شده است. تيپ روستا از نظر پايكوهی و بافت قديمی آن فشرده و متمركز بوده است. پس از زلزله سال ۱۳۷۳ شهركی جديد در سمت شمال‌شرق بافت قديم افين احداث شده است.
آب و هوای افين از نوع خشک سرد است که آب و هوايی مناسب برای کشت و پرورش ياقوت سرخ قاينات (زرشک) است. آب و هوای منطقه بر خلاف ساير مناطق خشک و نيمه خشک بسيار باطراوت و تازه است. بخشی از اين طراوت مربوط به وجود کوهستان‌های بلند اطراف روستا و بخش ديگری مربوط به وجود ۲ رود دائمی در اين خطه سرسبز استان است. بدون شک يکی از مناطق زيبا و دلنشين طبيعی از نظر تعدد درختان و سرسبزی، روستای افين است.
وجه تسميه افين
در وجه تسميه افين دو روايت وجود دارد:
روايت اول: آنچه از قول بزرگان و پيران منطقه می‌توان شنيد بدين شرح است كه در گذشته مار افعی بزرگی در كنار رودخانه و لاخ‌های آن لانه كرده بود و هرگاه اهالی روستا قصد عبور از اين محل را می‌كردند، اين افعی بزرگ بر سر راه او قرار می‌گرفته و او را می‌بليعده است. مردم از اين موضوع به تنگ آمده بودند، لذا شخصی، الاغی را از آهک بار می‌كند و به سمت افعی روانه می‌كند. افعی با ديدن اين الاغ به قصد خوردن و بليعدن آن از جايگاه خود بيرون می‌آيد و اين الاغ را به همراه بار می‌بلعد و از آنجايی كه بار آن آهک بوده افعی تشنه می‌شود و برای رفع تشنگی به سمت رودخانه حركت می‌كند و بعد از نوشيدن آب، آهک شکفته می‌شود و شروع به توليد گاز می‌كند. در نتيجه افعی شروع به باد شدن می‌كند و در نهايت نيز می‌تركد و بدين ترتيب افعی كشته می‌شود و مردم از دست افعی نجات پيدا می‌كنند.
چرخيدن اين داستان به‌صورت دهان به دهان در ميان مردم، موجب می‌شود كه اين روستا به افعی شهرت پيدا كند كه با گذر زمان به افين تغيير نام پيدا می‌كند.
روايت دوم: افين در گذشته جزيره‌ای بوده است و دورتادور آن را آب فراگرفته بوده است كه بعد از حمله مغول به ايران و نابودی اين منطقه توسط اين قوم به جزيره‌ای متعفن تبديل می‌شود؛ بنابراين قول افين نيز، تغيير يافته كلمه متعفن است.
پيشينه تاريخی افین
تيپ روستا دارای بخش قديمی و بافت جديد است. در بافت قديمی منازل حالت فشرده و متمرکز دارد که آثار تاريخی را در خود جای داده است.
بنا به اعتقاد برخی از محققين، افين در گذشته دور شهری بزرگ، مرفه و بافرهنگ بوده است. آلفوس گابريل در سال ۱۹۳۳ از اين محل گذشته و در خصوص اين روستا می‌گويد:
افين در گذشته شهری بزرگ بوده كه ويرانه‌های شهر قديم كه در برابر دروازه‌های دهكده فعلی قرار دارد و بر اساس نقل قول‌های محلی قرماسين نام داشته است. در اين‌جا بنای زيبای يک مسجد كه خشت‌هايی از آن هنوز پا برجا بود جلب نظر می‌كرد. نهری كه سه آسياب را به كار می‌انداخت با آبشارهای متعدد از روی صخره‌های سفيد و صورتی رنگ سرازير شده است. اسكندر كبير نيز هنگام بردن قوای خود به هرات از افين گذشته و از طريق شاخن به طبس خانه و فراه، راه خود را ادامه داده بود.
همان‌طور كه در گفته‌های آلفونس گابريل مشهود است، وجود مسجدی قديمی در اين شهر كه متعلق به دوره سلجوقی است و حتی عده‌ای معتقدند كه اين بنا مربوط به سده سوم تا چهارم هجری است، از قدمت زياد اين شهر سخن می‌گويد.
مسجد جامع
مسجد جامع افین که در فهرست آثار ملی ایران نیز ثبت شده است، بنایی ماندگار با طراحی و معماری بسیار زیبا، یادگار دوران سلجوقی است. بنای فعلی مسجد به صورت خرابه‌ای درآمده که دیواره‌ها به همراه گلدسته‌های اطراف ایوان باقی مانده است و هر آنچه مانده گویای معماری دوره سلجوقی است که در دوره‌های بعدی الحاقاتی به آن افزوده یا بخش‌هایی از آن مرمت و بازسازی شده است. عده‌ای هم معتقدند اصل بنا مربوط به سده سوم تا چهارم هجری قمری است. این مسجد به سبک آذری ساخته شده و آجرکاری و گچکاری‌هایش زیبا است. همانند مسجد جامع قاینات یک ایوان اصلی و بزرگ در وسط و دو شبستان در اطراف ایوان دارد. طول گلدسته‌ها ۱۵ متر است که در حال حاضر ۱۲ متر آن باقی مانده است و از میان گلدسته‌ها راهرو پله‌ای شکلی وجود دارد که می‌توان به طبقات بالایی مسجد رفت. نمازخانه و محل عبادت زنان و مردان جدا از هم بوده و تعداد ۱۵ رواق در اطراف صحن قرار داشته است. منبر این مسجد ساخته شده از سنگ و گل است و بر روی آن گچکاری و همچنین آیات قرآنی نقش بسته است. مسجد جامع افین در بخش میانی روستا واقع شده است.
این مسجد را می‌توان از نظر سبک معماری و ظرافت، يكی از زيباترين مساجد خراسان جنوبی قلمداد كرد. اين مسجد دارای فضاهای مختلفی از جمله ايوان اصلی، شبستان‌های شرقی و غربی و گنبدخانه است. در دو طرف ايوان دو ستون گچبری زيبا و حاشيه‌ای آجركاری با نقش چليپا ديده می‌شود. در سرتاسر ايوان در بالا سوره نون‌والقلم به خط زيبای ثلث نگاشته شده است. در انتهای ايوان نيز كتيبه‌ای وجود دارد كه احتمالا نام بانی بنا يا مرمت‌گر بنا نوشته شده است. در كنار محراب ايوان اصلی منبری آجری و زيبا وجود دارد كه با گچبری ظريف و نقوش هندسی تزئين شده است. محراب ايوان اصلی نيز بسيار پركار و درخور توجه است. اين محراب دارای نقوش مختلف گچبری است. در بالا نقوش اسليمی و ختايی با اسم جلاله (الله) و در ميانه با حديثی از پيامبر اكرم (ص) با اين مضمون نوشته شده است:
الصلوه عمادالدين من اقامها اقام‌الدين و من تركها فقد هدم‌الدين.
در حال حاضر كار بازسازی ديوار محيطی، كه صحن و سرای مسجد را در بر می‌گيرد به وسيله سنگ لاشه و ملات سنتی شروع شده است. مسجد با شماره ۲۱۸۲ در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسيده است.
قلعه
قلعه افین در داخل بافت تاریخی روستا قرار دارد و دارای پلان دایره‌ای شکل و یک ورودی بزرگ با در سنگی است. سنگ در قلعه دارای ضخامتی برابر ۱۰ سانتی‌متر و قطر آن نیز بیش از یک مترونیم است. قلعه دو خروجی دارد که در مواقع اضطراری مورد استفاده قرار می‌گرفته است. قلعه خود دارای مسجد و مدرسه است که به شیوه سنتی و با استفاده از مصالح موجود و بیشتر از سنگ و گل ساخته شده است. سقف‌های چوبی پوشیده شده با گز از جمله چشم‌اندازهای زیبای این خانه‌ها است. همچنین وجود دالان‌های پوشیده و چند طبقه‌ای بودن خانه‌ها از جمله زیبایی‌های این منازل قدیمی است که در حال حاضر خالی از سکنه بوده و نیاز به مرمت و بازسازی دارد .
قلعه کوه
قلعه بر فراز کوهی واقع شده و از جنوب‌غرب به شمال‌شرق کشیده شده است. از اجزاء و عناصر معماری قلعه که قابل تشخیص است می‌توان به برج، حصار و آب انبار اشاره کرد.
آسیاب آبی
افین در گذشته ۵ آسیاب آبی داشته که امروزه فقط یکی از بناها سالم مانده و از سایر آسیاب‌ها خرابه‌هایی باقی مانده است . آسیاب اصلی افین که در ورودی روستا قرار گرفته در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است. معماری بنا به این شکل است که دو فضای گنبدی شکل دارد و با راهرویی به هم متصل می‌شوند. در اتاق، ورودی سکوها مجزا است که برای قراردادن کیسه‌های غلات (مثل گندم، جو و ارزن) برای راحتی حمل و نقل آن‌ها وجود دارد. در قسمت انتهایی اتاق، سنگ آسیاب قرار دارد؛ سنگ بالایی چند سانتی‌متر از سنگ زیرین کوچک‌تر است که یک متر و ۲۵سانتی‌متر ضخامت دارد. وسط سنگ سوراخی به قطر ۱۰ سانتی‌متر وجود دارد که محل ریختن غلات بوده است. سنگ پایین ثابت بوده و سنگ بالایی از طریق اهرمی به پره‌های آسیاب متصل بوده است. طریقه به حرکت درآوردن پره‌های آسیاب نیز بدین شکل بوده که در بیرون از آسیاب تنوره‌ای به عمق ۹ متر و قطر ۱۶۰ سانتی‌متر وجود داشته که گنجایش آن ۱۸ مترمکعب (۱۸ هزار لیتر) آب بوده و در پایین این تنوره سوراخ ریزی وجود داشته که نیروی لازم برای حرکت چرخ آسیاب را تأمین می‌کرده است.
مزار چهار گنبد
وجه تسمیه این مزار به دلیل داشتن ۴ گنبد کوچک بر بالای مزار است. این مزار آرامگاه امامزاده، عمروبن داوود (ع) از احفاد حضرت ابوالفضل العباس (ع) است که احتمالا با چند واسطه نسبش به عباس بن امیرالمؤمنین (ع) می‌رسد. این آرامگاه همه ساله پذیرای زائران و مجاوران است و گردشگری مذهبی افین به شمار می‌رود. آرامگاه با فاصله کمی از مسجد جامع در بافت قدیمی روستا قرار دارد. وجه تسمیه این آرامگاه شاید به خاطر وجود چهار گنبد کوچک بر فراز مقبره است. این مزار خانه شیخ رجب محدث افینی است که در قسمت مرکزی روستای افین قرار دارد.
طبیعت دلنشین روستا
یکی از جنبه‌های دیدنی و سرسبز روستا، باغستان روستا به طول تقریبی ۱۵ کیلومتر است. نمای درختان بی‌شمار زرشک در چهار فصل سال، بسیار زیبا و دلنشین است. در کنار بخش جنگلی و درختی افین، بخش وسیعی نیز به کشت یونجه و چغندر برای تأمین خوراک دام‌ها اختصاص دارد که در کنار باغ‌ها و چسبیده به آن‌ها وجود دارد .
زرشک (یاقوت سرخ قاینات)
اقتصاد روستای افین از سالیان دور بر مبنای کشاورزی و محصول شاخص زرشک بوده است. بیشترین زرشک تولیدی کشور در روستای افین به ثمر می‌رسید. در منابع تاریخی آمده است اولین کشت و تولید زرشک بی‌دانه در روستای افین بنیان گذاشته شده و قدمت تاریخی دارد. درختچه زرشک دارای ۲ تا ۷ متر ارتفاع و رنگ قهوه‌ای، قرمز یا زرد است. برگ‌های آن بیضی شکل با دندانه‌های اره‌ای و گل‌های خوشه‌ای و زرد رنگ است. شاخه‌های زرشک تیغ‌های زیادی دارند. یاقوت سرخ قاینات بیضوی شکل بوده و دارای طعمی ترش است.
نمایشگاه دائمی مردم‌شناسی روستای افین، در محل آسیاب تاریخی این روستا که به شماره ۱۳۴۳۰ در فهرست آثار ملی ثبت شده است، راه‌اندازی شد و در آن ادوات کشاورزی، وسایل زندگی، وسایل بافت و ساخت و نمونه‌های شاخص و نادری از وسایل روشنایی و پخت‌وپز به نمایش در آمده است. این مجموعه که از سال ۱۳۸۵ با هدف آشنایی پژوهشگران و محققین در این اثر تاریخی ایجاد شده، تماما شامل وسایل مردم‌شناسی است که مردم به این مجموعه اهدا کرده‌اند.
نوای موسیقی خراسانی در مراسم مختلف روستا به گوش می‌رسد و اجرای زیبای رقص چوب با لباس محلی بر شادی جمع می‌افزاید. سوغات افین مشتمل است بر ظروف سفالی، زعفران، زرشک، سبدهای حصیری، کشک زرد، عناب، بادام کوهی، سنجد، قره قوروت و برگه هلو.
وجود آثار تاریخی و فرهنگی در افین باعث شده است تا افین در استان خراسان جنوبی جزو یکی از روستاهای هدف گردشگری کشور باشد. جلوه‌های طبيعی و همچنين گياهان دارويی کم‌نظير اين ناحيه همه ساله عده زيادی از علاقه‌مندان به طبيعت را به اين روستا می‌کشاند.
