قبرستان تاریخی سیراف یکی از جاذبه‌های خاص و زیبای شهر باستانی سیراف است. این قبرستان با معماری صخره‌ای جایگاه ویژه‌ای در گردشگری این شهر دارد.
شهر باستانی سیراف
سیراف (سیراب یا صیراف) شهر بندری باستانی واقع در بخش مرکزی شهرستان کنگان یکی از آثار تاریخی و از نقاط دیدنی استان بوشهر در جنوب ایران است.
این شهر یکی از قدیمی‌ترین بنادر ایران است که در گذشته رونق فراوانی داشته است. شهر باستانی «سیراف» دارای معماری خاصی و بسیار شبیه به روستای ماسوله در شمال کشور است. این بندر در آن زمان بیش از سیصد هزار نفر جمعیت داشته و به دلیل آزادمنشی دینی در آن پیروان مذاهب گوناگونی همچون زرتشتیان، مسیحیان، مانویان، یهودیان، بوداییان و اقوامی همچون رومیان، یونانیان و چینی‌ها در این بندر زندگی می‌کرده‌اند. قبرستان‌های بازمانده از پیروان ادیان گوناگون در این شهر باستانی نشان‌دهنده این آزادی دینی است.
در فاصله قرون دوم تا پنجم هجری قمری (هشتم تا دوازدهم ميلادی)، بندر باستانی و تاريخی سيراف (طاهری امروزی) يكی از بزرگ‌ترين و باشكوه‌ترين بنادر ايرانی و اسلامی در سرتاسر حوزه خليج فارس به شمار می‌رفت. این پررونق‌ترین بندر کشور روابط تجاری زیادی با روم و یونان در اروپا و ماداگاسکار در آفریقا و کانتون چین در آسیا در دوره‌های ساسانی و اسلامی داشته است. شهر سيراف در قرون اوليه اسلامی، شهری آباد، با عظمت و بسيار ثروتمند بود. مالكان خانه‌های زيبا، چوب مورد نياز بناهای خود را از آفريقا و هندوستان وارد می‌كردند و در بندر سيراف خانه‌های چندطبقه می‌ساختند كه قيمت آنها بيش از سی هزار درهم بود. شهر، دارای سيستم فاضلاب و لوله‌كشی سفالی بوده و بيمارستان بزرگی در آن احداث شده بود. علاوه بر اين سيراف دارای چندين مسجد بزرگ و كوچك بوده كه معروف‌ترين آنها مساجد جامع و امام حسن بصری است. سفال‌های بازمانده با نقش‌های گوناگون، پارچه‌ها و زیورآلات، معماری‌های گچی و اتاق‌های آذین شده به آثار هنری و ساختمان‌های دو سه طبقه بخشی از میراث بجا مانده از آن تمدن است.
استخری که در قرن چهارم هجری قمری زندگی می‌کرده در کتاب المسالک الممالک نوشته است:
سیراف با شیراز برابری می‌کند. بندری است گرمسیر و خانه‌های آن را از چوب ساج و چوب‌های دیگر که از هندوستانو زنگبار می‌آورند بنا می‌کنند. بازرگانانی ثروتمند دارد تا جایی که برخی از آنان برای ساختن خانه خود تا ۳۰ هزار دینار خرج می‌کنند.
مقدسی در کتاب خود نوشته:
در همه کشورهای اسلامی زیباتر و شگفت‌انگیزتر از خانه‌های سیراف ندیدم و هر خانه تا ۸۵ هزار درهم خرید و فروش می‌شود.
بندر سیراف در باريكه‌ای ميان كوه و دريا قرار داشته و به همين دليل از چشم‌انداز بسيار زيبا و استثنايی برخوردار بوده است. هيچ بندری در سرتاسر خليج فارس، موقعيت طبيعی سيراف را نداشت. شهر با عظمت و پرشكوه سيراف در زلزله هولناكی كه در نيمه دوم قرن چهارم هجری رخ داد به كلی ويران شد و بخش قابل توجهی از آن نيز به زير آب فرو رفت. اكنون از آن همه شكوه، تنها ستون‌های نیمه فروریخته، ديوارهای شكسته، قبرهای متروك و مساجد ويران باقی‌مانده است. ويرانه‌هايی كه هنوز زيبا و چشم‌نواز هستند و رونق افسانه‌ای شهر در روزگاری دور را نشان می‌دهد.
قبرستان سیراف
یکی از شگفت‌انگیزترین مکان‌های سیراف قبرستان تاریخی آن واقع در دره لیرودی شیلو است. با قبرهای سنگی قدیمی که گذر زمان و دو زلزله مهیب در سال‌های دور هم موجب از بین رفتن آن نشده است. به این دلیل که این قبرستان برای مردمانی با ادیان مختلف در مقاطع تاریخی متفاوت مورد استفاده قرار گرفته است کارشناسان آن را قبرستان تمدن‌ها نامیده‌اند. در گذشته روی مرده‌های خود خاک نمی‌ریختند و فقط آنها را درون قبرهای سنگی می‌گذاشتند.
در شمال غربی بندر طاهرى (محل ويرانه‌هاى شهر باستانى سيراف) و در دامنه جنوبى ارتفاعات مشرف بر آن، قبرستان باستانى وسيعى وجود دارد. تعداد فراوانى گورهاى مستطيل شکل، عموما به طول ۲۱۰ سانتى‌متر و عرض ۵۰ سانتى‌متر و عمق ۴۰ تا ۶۰ سانتى‌متر در سنگ کنده شده و از ملاط ساروج براى هندسی سازی يا پوشش سطح خارجى قبرها استفاده شده است. شکل و اندازه و ردیف بندی و حتى ارتفاع سطح پهنه قبرستان تا حدودى از بين رفته است. در اين قبرستان عموما قبرها رو به غرب هستند. اين قبرستان را به زرتشتيان نسبت مى‌دهند. زرتشتيان ابتدا مرده‌ها را در گورهاى روباز قرار مى‌دادند تا در هواى آزاد گوشت آنها تجزيه شود. سپس استخوان‌ها را جمع‌آورى کرده و در استودان‌ها مى‌گذاشتند.
روبروى قبرستان غربى، قبرستان ديگرى وجود دارد که هر چه ارتفاع تپه زيادتر مى‌شود، گورها بزرگ‌تر مى‌شوند و دهانه‌ها گشادتر و عمق بيشترى پیدا می‌کنند. در جلوى تپه به تبعيت از عوارض طبيعى، گورهاى عمودى با ارتفاع ۳ متر و عرض ۲ متر وجود دارند که مانند پهنه‌اى از کندوهاى زنبورعسل به‌طور مرتب در سراشيبى دامنه چيده شدهاند. از عجايب شهر باستانى سيراف قبرستان آن و از عجايب اين قبرستان وجود اين رشته مقابر سنگى منظم و فراوان در سطح شیب‌دار و سرازيرى تند دامنه کوهستان با پلکان‌هاى سنگى عريض و بقاياى دو عمارت سنگى بر فراز آنها است.
به احتمال زیاد قبرهای سنگی قبرستان و گودال‌های حفر شده بر پهنه کوهستان سیراف در ابتدا به منظور جمع‌آوری و استحصال آب ایجاد شدهاند و بعدها توسط افراد و به دلیل رخداد حوادث غیر مترقبه همچون زلزله یا بیماری طاعون و نیاز به دفن سریع مردگان به عنوان گورهای فردی یا خانوادگی مورد استفاده قرار می‌گرفت. با دقت بر گورهای یافته شده و وجود لایه‌ای از قشر نفوذناپذیر ساروج درون حوضچه‌های استفاده شده به عنوان قبر، می‌توان به نکاتی درباره روش تأمین آب در شهر باستانی سیراف پی برد.
این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۵۰۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
از دیگر آثار تاریخی و زیبای سیراف می‌توان به قبور سنگی، گور سیبویه و قلعه شیخ سیراف و مسجد امام حسن بصری، قدیم‌ترین حمام‌های دوره اسلامی و بازار نمونه شهر اشاره کرد.
