کتابخانه اسکندریه مصر، امروزه یکی از مراکز مهم فرهنگی و گردشگری در شهر اسکندریه است که معماری منحصربه‌فردی دارد و همین امر باعث شده در ساحل مدیترانه همچون نگین نقره‌ای بدرخشد.
كتابخانه معروف اسكندریه در ماه اكتبر سال ۲۰۰۲ افتتاح شد. کتابخانه اسکندریه قرار بود به یکی از مهم‌ترین مراکز تبادل اطلاعات در دنیا و مخصوصا در جهان اسلام تبدیل شود. این كتابخانه مدرن، این روزها نه تنها یكى از نهادهاى علمى و آموزشى، كه یكى از جاذبه‌هاى توریستى مصر محسوب می‌شود و می‌كوشد كه یاد كتابخانه اسطوره‌اى اسكندریه را در مصر باستان زنده كند.
معمار این کتابخانه ارزشمند، Snohetta/Hamza Consortium از معماران اتریشی است. فرآیند ساخت این پروژه ۴ سال (۱۹۹۸-۲۰۰۲) به طول انجامید. امروزه این کتابخانه نماد اسکندریه شده است.
این کتابخانه با کمک سازمان ملل و چند کشور اروپایی دیگر با تلفیق معماری باستانی و مدرن در محل کتابخانه باستانی اسکندریه افتتاح شد.
جالب است بدانید در مسابقه‌ای که ایجاد شد، طرح معمار برجسته کشورمان، بهرام شیردل نیز برنده شد اما به دلایلی اجرا نشد.
معمارى شگفت‌انگیز كتابخانه جدید اسكندریه كه به یک صفحه شیب‌دار نقره‌اى شباهت دارد، در ساحل زیبای مدیترانه می‌درخشد.
این مجموعه بیش از ۸۰۰۰۰۰ بازدیدکننده در سال دارد و به یک عامل جذب توریست در مصر مبدل شده است.
نگاهی به تاریخچه کتابخانه
یكى از شگفتی‌هاى دنیاى قدیم، كتابخانه اسكندریه در كشور مصر بود. این كتابخانه ۲۲۸ سال قبل از میلاد مسیح، توسط بطلمیوس اول در شهر بندرى اسكندریه بنا شد و به محلى براى تجمع و تبادل نظر محققین و دانشمندان آن زمان درآمد.
كتابخانه اسكندریه در گذر زمان نابود شد. نخست ژولیوس سزار، ۴۸ سال قبل از میلاد مسیح، با به آتش كشیدن اسكندریه خساراتى به این محل وارد كرد. سپس حملات متعدد رومیان در سال ۳۰۰ میلادى، سبب نابودى تدریجى آن شد.
در این كتابخانه باستانى، حدود ۷۰۰ هزار از آثار معتبر آن زمان بر روى پاپیروس نگهدارى مى‌شد و كارمندان این كتابخانه مرتب این آثار را براى حفظ كیفیت بازنویسى مى‌كردند؛ تا اینكه در سده چهارم میلادى تمام این آثار در جنگ سوخت و نابود شد.
کتابخانه مدرن اسکندریه
ساخت بناى جدید كتابخانه اسكندریه در مصر، ۱۸ سال پیش آغاز شد. معمارى این بنا شگفت‌انگیز و شبیه به یک صفحه‌ی شیب‌دار نقره‌اى است. بر روى نمایى از گرانیت خاكسترى، حروف الفبا به تمام زبان‌هاى دنیا كنده‌كارى شده است.
در دو سال اول كه از افتتاح این بنا مى‌گذشت، یک میلیون نفر از آن بازدید كرده‌اند و به عنوان یكى از جاذبه‌هاى توریستى مصر درآمده است.
یكى از جوانان اسكندریه مى‌گوید:
به نظر من، كتابخانه اسكندریه فقط براى این شهر مهم نیست، بلكه براى مصر اهمیت دارد تا به دنیا نشان دهد كه ما چیزهاى مدرن هم داریم. خیلى از مردم فكر مى‌كنند كه در مصر فقط اهرام ثلاثه و شتر وجود دارد.
حدودا نیمى از مخارج ساخت این بناى ۲۰۰ میلیون دلارى از طریق كمك‌هاى خارجى تامین شده و كتاب‌هاى موجود در آن اهدایى هستند. این كتابخانه گنجایش ۸ میلیون جلد كتاب را دارد اما تا به امروز فقط ۲۵۰ هزار كتاب در این محل جمع‌آورى شده و قسمت مجلات آن كاملا خالیست. یكى از دلایل، این است كه آقاى اسماعیل سراج الدین، مدیركل این كتابخانه، اولویت را به اطلاعات رایانه‌اى مى‌دهد و نه به كتاب. برای این منظور، امكان دستیابى به میلیون‌ها كتاب و مجله از طریق كامپیوتر در این كتابخانه فراهم شده است.
وى خاطرنشان کرد:
كتابخانه اسكندریه باید به همان نسبت كه دریچه‌اى به دنیا براى مصر است، دریچه‌اى از مصر براى دنیا بگشاید. اینجا باید نهادى راهبر در عصر دیجیتال باشد و پیش از همه میراث و نام كتابخانه باستانى اسكندریه را زنده كند، اینجا باید محل تبادل فرهنگ‌ها و تمدن‌ها براى تمام مردم دنیا باشد.
این کتابخانه دارای بزرگ‌ترین اتاق مطالعه در بین کتابخانه‌های جهان است که در مساحت ۷۰ هزار مترمربع ساخته شده. کتابخانه یک بنای یازده طبقه را شامل می‌شود که چهار طبقه آن زیرزمین بوده و هفت طبقه دیگر بخش فوقانی را شامل می‌شود. ساختمان از بالاترین نقطه به شکل دایره‌ای با شیب بسیار تند به سمت پایین طراحی شده است. این طراحی یکی از کارهای منحصربه‌فردی است که توسط شرکت اسنوهتا (Snøhetta) ارائه شده است.
این كتابخانه زیر نظر مستقیم رئیس‌جمهور مصر، حسنى مبارک بود و بسیارى از منتقدین بر این نظرند كه او با ساخت چنین بناى گرانى براى اندیشمندان، به یادگار باابهتى دست یافته است كه با واقعیت موجود از نظر اقتصادى و اجتماعى در مصر در تناقض است؛ چرا كه نیمى از مردم این كشور بی‌سوادند. سطح آموزش در مدارس دولتى بسیار پایین است. امكانات آموزشى موجود جوابگوى تعداد دانش آموزان نیست و معلمان حقوق ناچیزى دارند.
كتابخانه اسكندریه با بودجه ۲۰ تا ۲۵ میلیون یورو در سال به زحمت مى‌تواند موفق باشد. در مقایسه باید گفت كه كتابخانه Library of congress در واشنگتن از بودجه ۴۳۵ میلیون دلارى در سال برخوردار است. به هر حال كتابخانه اسكندریه نمى‌تواند به آن درخشش باستانى دست یابد اما شاید بتواند انگیزه‌اى براى آموزش و علم در جهان عرب به‌وجود آورد.
این ساختمان فراتر از یک کتابخانه بوده و دارای ۳ موزه، یک افلاک‌نما، ۷ مرکز تحقیق آکادمیک، ۹ نمایشگاه دائمی و همچنین محل قرارگیری تعداد زیادی از موسسات مربوطه است.
موزه‌های کتابخانه‌ی اسکندریه
موزه‌ی آثار باستانی
این مجموعه که داخل کتابخانه‌ی اصلی اسکندریه قرار گرفته شامل ۱۰۷۹ قطعه است که تاریخ آنها از عصر فرعونی آغاز و تا دوران اسلامی امتداد دارد. این مجموعه شامل آثاری از دوران ورود تمدن یونانی به مصر با حمله اسکندر مقدونی و همچنین آثار فرهنگ رومانیایی به مصر است.
کتابخانه نسخ خطی
این کتابخانه بزرگ‌ترین مرکز دانشگاهی زیرمجموعه کتابخانه‌ی اسکندریه است. این مرکز در سال ۲۰۰۲ و طبق قرار ۲۶۹ دولت جمهوری تأسیس شد. بیشتر آثار این مرکز نسخ خطی است که پیش از آن در کتابخانه‌ی شهرداری اسکندریه نگهداری می‌شد.
بخش‌های متنوع موزه نسخ خطی
آثار کمیاب: شامل نسخه اصلی خطوط تاریخی، کتاب‌های نادر و غیرقابل دسترس، نقشه‌ها، سکه‌های قدیمی، ابزارها و وسایل شخصیت‌های مشهور جهان، هدایای قدیمی پیشکش شده به کتابخانه‌ی اسکندریه، اسناد و ... است.
بخش میکروفیلم
در این بخش ۵۰ هزار سند و نقشه به‌علاوه نزدیک به ۳۰ هزار نسخه خطی در قالب میکروفیلم نگهداری و محافظت می‌شود.
این بخش شامل سالن نمایش آثار باستانی در سطح B۱ در قلب کتابخانه‌ی اسکندریه قرار گرفته است که در آن انواع نسخ خطی، آثار باستانی و کتب نفیس در معرض دید علاقه‌مندان قرار می‌گیرد.
موزه ی تاریخ علم
در این موزه مراحل پیشرفت علم در مصر طی سه دوران تاریخی فرعونی، یونانی و اسلامی به نمایش در می‌آید.
مرکز علوم گنبد آسمانی
این مرکز در بالاترین نقطه گنبد کتابخانه قرار گرفته که موزه‌ی تاریخ علم داخل هرمی است که در پایین‌ترین نقطه این گنبد وجود دارد. این مرکز جهت گرامیداشت دانشمندانی است که آثار و فعالیت‌های آنها در پیشرفت علم تأثیر بسزایی داشته است. به علاوه این مرکز شامل بخشی است که مراجعه‌کنندگان می‌توانند در زمینه فیزیک و نجوم با استفاده از ابزارهای موجود به فعالیت و عملیات کشف و بررسی بپردازند. هدف این مرکز نشر علم و برگزاری نمایشگاه‌ها و کارگاه‌های علمی برای تمامی مراجعه‌کنندگان است.
سالن اکتشافات و نمایشگاه علمی برای کودکان
در واقع این سالن یک مرکز اکتشافی است که مجموعه‌ای از ابزارهای کاربردی و علمی را در بر دارد که هدف آن نشان دادن نقش ابزارها و تکنولوژی‌های نوین در پیشرفت توانایی‌های بشری است. در این راستا برخی از تجارب علمی از طریق رعایت و تطبیق قوانین فیزیکی در این نمایشگاه صورت می‌گیرد. این نمایشگاه بر دو زمینه اساسی تمرکز دارد:
علم نجوم و محیط زیست به علاوه‌ی شیمی و طبیعت مواد دو میدان اساسی بحث و بررسی در این نمایشگاه‌اند و هدف بنیادین آن تربیت نسلی مکتشف و نوآور است که بتواندد با رقابت‌های عصر جدید روبرو شوند.
نمایشگاه‌های دائمی
کتابخانه‌ی اسکندریه دارای ۹ نمایشگاه دائمی است که عبارتند از:
نمایشگاه اسکندریه در گذر زمان (مجموعه محمد عوض)
نمایشگاه شادی عبدالسلام
نمایشگاه شگفتی‌های رسم الخط عربی
نمایشگاه تاریخ چاپ و نشر
نمایشگاه کتاب هنر
نمایشگاه ملزومات علم نجوم و ابزارهای علمی عرب در قرون وسطی
نمایشگاه چرخه‌ای در نوآوری (محیی الدین حسین)
نمایشگاه آثار هنرمند برجسته، عبدالسلام عید
نمایشگاه عبد الغنی أبو‌العینین.
مرکز همایش‌ها
مرکز همایش‌های کتابخانه اسکندریه یکی از بزرگ‌ترین نوآوری‌های عرصه معماری است. یکی از ویژگی‌های خاص این مرکز این است که هدف از تأسیس اولیه آن برگزاری همایش‌های ملی و بین‌الملل بوده است. در این راستا انواع خدمت‌رسانی‌ها و ملزومات برای اجرای یک همایش در سطح بین‌المللی یا همایش‌ها و سمینارهای آموزشی ارايه می‌شود.
هشت مرکز تحقیقات تخصصی کتابخانه اسکندریه:
- نسخ خطی
- آثار باستانی
- خط و کتابت
- داده‌های اطلاعاتی
- مطالعات اسکندریه و دریای مدیترانه
- هنر
- تحقیقات علمی
- بخش گفتگو و تبادل آرا
به‌طور کلی می‌توان گفت طراحی ساختمان کتابخانه به شکل خورشید در حال طلوع از سواحل نیلگون دریای مدیترانه است و سالن نجوم و ستاره‌شناسی کتابخانه همانند قمری در حال گردش به دور خورشید هستند.
