خراسان - مسئولیت پذیری از جمله مباحثی است که امروزه نظر بسیاری از صاحب نظران تعلیم و تربیت، روان شناسی، جامعه شناسی و حقوق را به خود جلب کرده است. همچنین پاره ای از آیات قرآن کریم و روایات از امامان معصوم بر این نکته اشاره دارد که انسان نه تنها در برابر خداوند مسئول است و باید او را از سر خلوص و پاکی پرستش کند بلکه در قبال خویش و جامعه نیز باید مسئولیت هایی را بپذیرد. اگر قبول کنیم که جامعه برای پیشرفت و بهبود بیش از هر چیز به اعضایی نیاز دارد که حس مسئولیت قوی داشته باشند و در انجام وظایفی که بر عهده دارند کوتاهی نکنند لازم است که به پرورش خصیصه مسئولیت پذیری در افراد اقدام کنیم. سایت «میگنا» با این مقدمه ادامه می دهد: آموزش مسئولیت، نفیس ترین هدیه ای است که می توانیم به فرزندانمان ارزانی داریم. چنین آموزشی آنان را قادر می سازد از خویشتن مراقبت کنند و در آینده به عنوان بزرگسالانی مسئول وظایف شان را به عهده بگیرند.
اصول پرورش حس مسئولیت پذیری در نوجوانان
اصل اول: شناخت نوجوان / تمام کسانی که در امر آموزش و پرورش نوجوانان سهیم هستند باید به ویژگی های عقلانی، عاطفی، جسمانی و اجتماعی آن ها آگاه باشند تا بر اساس ویژگی های مذکور به آموزش مسئولیت پذیری در نوجوانان اقدام کنند.
اصل دوم: برآوردن نیازهای زیستی و روانی نوجوانان/ پرورش حس مسئولیت پذیری در نوجوانان اقتضا می کند وضعیتی فراهم شود که در سایه آن نیازهای زیستی و روانی آن ها برآورده شود.
اصل سوم: پرورش قوای ذهنی نوجوانان/ برای این که نوجوانان بتوانند مسئولیت بپذیرند و به خوبی آن را انجام دهند باید قوای ذهنی و شناختی شان شکوفا شود.
اصل چهارم: عزت نفس/ برای تشویق نوجوانان به قبول مسئولیت انجام فعالیت های مختلف، لازم است که به عزت نفس آن ها توجه و کرامت و ارزشمندی شخصیت ایشان حفظ شود.
اصل پنجم: تقویت تقوای الهی/ تقوای الهی مانع نیرومندی است که انسان را از ارتکاب گناه باز می دارد و مهم ترین عامل برای انجام مسئولیت انسان در برابر خداوند خویش، جامعه و طبیعت است، لذا باید در تقویت تقوای نوجوانان که خدمتگزاران و مسئولان آینده جامعه هستند، کوشید.
اصل ششم: تقویت اعتماد به نفس/ اعتماد به نفس از مهم ترین عوامل برای انجام مسئولیت انسان نسبت به خویش و جامعه بشری است. کسی که از اعتماد به نفس برخوردار است به خوبی می تواند استعدادهای خود را شکوفا سازد و به پذیرش مسئولیت های فردی و اجتماعی روی آورد.نوجوانی که به توانایی های خود پی برده باشد و به قابلیت ها و توانمندی های خویش متکی باشد به آسانی مسئولیت های زندگی اجتماعی را می پذیرد.
اصل هفتم: شناخت ارزش های حاکم در جامعه / اولیا و مربیان باید نوجوانان را با ارزش های مرسوم جامعه آشنا سازند تا طبق آن ارزش ها، رفتار خویش را شکل دهند.
اصل هشتم: نظم و انضباط/ گاهی نوجوانان به دلیل بی انضباطی یا بی نظمی ممکن است احساس بی کفایتی و بی ارزشی کنند و اعتماد به نفس خود را از دست بدهند و سرانجام در انجام مسئولیت خویش موفق نشوند. لذا به منظور پرورش حس مسئولیت پذیری در آن ها باید نظم و انضباط در وجود آن ها تقویت شود.
راهبردهای عملی برای آموزش مسئولیت پذیری به نوجوانان
به نوجوان فرصت بدهید تا خودش به تنهایی مهارت های تازه ای را فرا بگیرد.
- برای ابراز شخصیت نوجوانان به آن ها مسئولیت هایی در حد توانایی شان واگذار کنید.
- با سپردن مسئولیت های جزئی، نوجوانان را برای زندگی اجتماعی و قبول مسئولیت های بزرگ آماده کنید.
به آن‌ها اجازه بدهید نظرات و عقایدشان را بیان کنند و هر کجا لازم است دست به انتخاب بزنند.
آن‌ها را با نتایج طبیعی و منطقی اعمالشان مواجه سازید؛ این روش مسئولیت رفتار نوجوان را به عهده خودش می گذارد و به او فرصت می دهد از حوادث اجتماعی و طبیعی درس بگیرد.
- مسئولیت انجام تکالیف درسی نوجوان را به خود او واگذار کنید.
حق انتخاب نوجوان را در انتخاب های مختلف محفوظ نگه دارید تا خودش انتخاب کند و مسئولیت انتخاب های مختلف را برعهده بگیرد.
نوجوان را در شرایطی قرار دهید که بتواند تصمیم بگیرد. او را از نگرش های دیگران آگاه سازید زیرا انتخاب های وی از نیازها، حقوق و مسئولیت های دیگران متاثر است. برای افزایش مسئولیت پذیری، باید بازخورد مناسب را درباره اثربخش بودن پاسخ های مناسب به او بدهید.
در انجام کارها توسط نوجوانان، اعتماد به نفس و عزت نفس آن ها را بالا ببرید.
- انتظارات خود را از فرزندتان مشخص و آن ها را به شیوه ای بیان کنید که نوجوان به خوبی درک کند.
پیامدهای ناشی از رعایت نکردن محدودیت ها را به نوجوانان بیان کنید.
- به هنگام ناتمام ماندن کارهای نوجوانان از سرزنش کردن آن ها پرهیز کنید.
از تصمیم گیری به جای او، خودداری کنید.
اعطای پاداش، وقتی که بخشی از کارش را با موفقیت انجام داد را فراموش نکنید.
به عهد و وعده ای که به نوجوان می دهید وفا کنید.
به شیوه صحیح و منطقی به او محبت کنید. بین فرزندان خود تبعیض روا مدارید و بین آن ها به عدالت رفتار کنید.
در عمل و گفتار الگوی مناسبی برای فرزندان خود باشید.
توانایی ها و استعدادهای نوجوان را به خود او بشناسانید و وی را برای شکوفایی استعدادهایش تشویق و ترغیب کنید.
به سوالات آنان به شیوه ای منطقی پاسخ دهید.
درباره مسائل مختلف امور خانواده با او مشورت کنید.
